Nga Robert Zaretsky
Gjashtëdhjetë e një vjet më parë, Albert Kamy mbajti fjalimin e jetës së tij. Në fakt qe një fjalim që gati i kushtoi jetën e tij, por dhe që dështoi në qëllimin e tij për të shpëtuar jetën e civilëve të panumërt, arabë dhe francezë, të mbërthyer në morsën e terrorizmit, të aplikuar nga të dyja palët në luftën e Algjerisë për pavarësi.
Arsyeja e këtij fjalimi, si dhe arsyet që dha vetë Kamy, hedhin një dritë të rëndësishme në “luftën kundër terrorit”, që tanimë është duke u luftuar në Perëndim.
Nga fillimi i 1956-ës, lufta ndërmjet lëvizjes nacionaliste algjeriane, Fronti Nacional Çlirimtar (FLN), dhe ushtrisë franceze ishte përshkallëzuar në masakra të ndërsjellta- nga masakra e Filipvil, ku më shumë se 100 burra, gra dhe fëmijë francezë u bënë copë-copë nga fqinjët e tyre arabë, deri tek politika e “përgjegjësisë kolektive” ose vrasja pa dallim e burrave, grave dhe fëmijëve arabë nga ushtarët francezë dhe milicët civilë.
Sipas Kamy, nuk qenë vetëm algjerianët, por edhe vetë Algjeria që ishte duke vdekur.
Për këtë arsye, pasditen e së djelës së 22 janarit 1956, pak pas orës 4, një Kamy i tendosur dhe nervoz hipi në një podium tek “Qendra e Progresit”, një ndërtesë në pronësi të një myslimani në qendër të Algjerit.
I lindur dhe rritur në një lagje të klasës punëtore në kryeqytet, Kamy bëri një ndarje dramatike të dy botëve të ndryshme. Në njërën anë ishte lidhja e tij organike me njerëzit dhe Algjerinë franceze; ndaj idealeve republikane franceze të lirisë, barazisë dhe vëllazërisë.
Së pari si gazetar sensacionesh, më pas si romancier dhe eseist, karriera e të cilit së shpejti do të kurorëzohej me çmimin Nobël në letërsi, Kamy luftoi për zgjerimin e këtyre idealeve në mesin e 8 milionë arabëve dhe berberëve, që jetonin nën sundimin francez. Ndryshe nga shumë piedis-noir (kolonë francezë), Kamy qe tronditur nga historia brutale e de jure dhe de facto e diskriminimit të arabëve dhe berberëve.
Me shpresë se “Algjeria franceze” mund të mbetej e tillë, ndërsa do të bëhej plotësisht demokratike, Kamy këmbënguli se francezët dhe arabët ishin “të dënuar për të jetuar së bashku”. Megjithatë duke filluar nga 1956, Kamay u tmerrua nga ideja se në vend të kësaj, ata po fillonin të vrisnin njëri-tjetrin. Prespektiva e gjakderdhjes së pafund, e nxitur nga aktet e terrorizmit kundër popullatës civile, qe një barrë gati e padurueshme.
Algjeri, i tha një miku, “është një thikë në fytin tim”.
Në doza të barabarta të guximit dhe dëshpërimit, Kamy shkroi në fund të vitit 1955 një seri editorialesh në revistën “L’Express”, duke argumentuar nevojen urgjente të një armëpushimi civil. Një traktat midis Parisit dhe Frontit Nacional Çlirimtar, pranoi Kamy, dukej i pamundur: Të dhunshmit kishin shkuar shumë larg.
Por a nuk do të binin të paktën dakord për t’u kursyer jetën civilëve? Në rastin e kundërt, shkroi ai: “Algjeria do të jetë e populluar vetëm nga vrasës dhe viktima. Vetëm të vdekurit do të jenë të pafajshëm”.
I vetëdijshëm se ishte shumë e lehtë për të stimuluar dhe ushtruar presion ndaj Parisit të largët, Kamy vendosi të flasë publikisht, duke vënë veten në rrezik të madh, me këtë iniciativë në Algjerin e tij të lindjes.
Nga ana tjetër Algjerianët qenë duke pritur një audiencë prej 1500 burrash dhe grash – francezë dhe myslimanë, intelektualë dhe pronarë dyqanesh – kishin mbushur sallën deri tek shkallët e hyrjes.
Atmosfera ishte e tensionuar dhe e ethshme, sidomos kur një turmë kërcënuese kolonistësh francezë që e kundërshtonin këtë takim, u grumbulluan masivisht jashtë ndërtesës. Kamy tha përpara të pranishmëve se qe detyra e tij, edhe si një algjerian francez dhe si shkrimtar “për të bërë një apel të thjeshtë ndaj humanizmit tuaj”.
Duke iu rikthyer inisiativës, të cilën e kishte zbuluar për herë të parë në revistën “L’Express”, Kamy propozoi që Fonti Nacional Çlirimtar dhe autoritete franceze të bien dakord për një “armëpushim civil”.
Duke hedhur vështrimin nëpër sallë, Kamy tha se ai nuk kishte ardhur për të kërkuar që dëgjuesit e tij “të heqin dorë nga ndonjë prej bindjeve të tyre”. Pavarësisht nga shkaqet ideologjike, politike dhe historike që janë në lojë, vazhdoi ai, “asnjë shkak nuk justifikon vdekjen e njerëzve të pafajshëm”.
Kamy insistoi se nuk kishte iluzione: zgjidhja e “situatës aktuale”, qe përtej mundësive të tij. Në vend të kësaj, ai nxiti dëgjuesit e tij “të heqin dorë nga ajo që e bën këtë situatë të pafalshme, domethënë, masakrimin e të pafajshmëve”.
E megjithatë, masakra ndaj këtyre të fundit vazhdoi edhe për 6 vite të tjera. Teksa Kamy fliste, turma jashtë e zemëruar ndaj “tradhëtisë” së tij ndaj Algjerisë franceze, bërtiste për linçimin e shkrimtarit.
Duke refuzuar të largohej nga salla derisa të mbaronte fjalimin, Kamy u shoqërua për siguri nga miqtë e tij. Në ditët dhe javët në vijim, Kamy zbuloi se fjalimi i tij nuk kishte ndikuar tek asnjëra palë.
Ai nuk foli më kurrë publikisht për Algjerinë – një heshtje e vulosur me vdekjen e tij në një aksident me makinë në vitin 1960 – në një kohë që terrori vazhdoi deri në nënshkrimin e marrëveshjes së paqes në Evian, mes Francës dhe Frontit Nacional Çlirimtar në vitin 1962.
Reagimet, siç janë revolucionet, shkaktohen lehtë. Të dyja palët përbuzin kufijtë, dhe në vend të tyre përqafojnë ekstremet. Çfarë rëndësie mund të ketë fjalimi i Kamy për ne sot? Jo vetëm që ai dështoi në qëllimin e tij të menjëhershëm, por karakteri i terrorizmit nga atëherë dhe tani duket krejtësisht ndryshe.
Në një shkallë të rëndësishme, përdorimi i territorit nga FLN-ja ishte taktik: Nëpërmjet shpërthimeve dhe masakrave, lëvizja kërkoi të nxitë represioni francez dhe në këtë mënyrë të radikalizojë arabët dhe berberët.
Ata gjithashtu donin të demoralizonin komunitetin e kolonëve francezë, duke ua bërë të qartë se nuk kishin të ardhme në Algjeri. Pasi objektivat u arritën, FLN i dha fund fushatës së terrorit kundër francezëve (edhe pse fronti vazhdoi të terrorizojë qytetarët e vet).
Edhe francezët i dhanë fund praktikave të terrorizmit dhe torturës (edhe pse francezët e Algjerisë të vijës së ashpër, u përpoqën vazhdimisht për të vrarë Sharl de Golin).
Megjithatë, xhihadistët e Shtetit Islamik, që vranë 130 civilë në Paris në 13 nëntor 2015, nuk janë terroristë takticienë. Sigurisht, aktet e terrorizmit janë një mjet i fuqishëm rekrutimi për Shtetin Islamik.
Por. Për shumë prej të rinjve dhe të rejave, të lindur në periferitë e pakënaqura dhe të largëta të Parisit dhe Brukselit, mundësia për të bërë terror nuk ka të bëjë me sulmet ajrore franceze në Siri apo ëndrrat e krijimit të një kalifati që të shtrihet nga Lindja e Mesme në Ballkan.
Përkundrazi, ky mund të jetë një akt i thjesht nihilizimi dhe si i tillë, një qëllim në vetvete. Kamy sigurisht që e dinte se imperativi i tij moral – shpëtimi i jetëve të pafajshme – kishte po aq forcë tërheqëse se sa një delegacion i Vajzave Skautiste tek nihilistët. Por terroristët e veshur në të zeza të ISIS-it nuk janë audienca e tij: Jemi ne.
Kamy e pranoi, se dhuna është ngulitur në mënyrë të pazgjidhshme në strukturën e jetës së përditshme. Edhe pse një pacifist, ai gjithashtu e dinte se dhuna ishte në momente kritike, thelbësore, në rast se duam të ruajmë humanizmin tonë.
Ky ishte rasti me Gjermaninë e Hitlerit – mposhtja e tij kërkoi përdorimin e dhunës në një shkallë masive- dhe arsyeja për angazhimin e tij me rezistencën. (Deri në kohën e çlirimit të Parisit në vitin 1944, Kamy ishte redaktor i revistës klandestine më me ndikim, ‘Combat’ (Lufto), dhe fytyra jo vetëm e ekzistencializmit francez, por edhe e Rezistencës Franceze).
Duke iu drejtuar në vitin 1943 një miku imagjinar gjerman, i cili me përafrimin e nazizmit ka përqafuar edhe nihilizmin, Kamy vëren se është e lehtë “të ushtrosh dhunë kur ajo është më e natyrshme për ju sesa të menduarit”. Gjithësesi, është një përpjekje shumë më e madhe “për të luftuar, ndërsa e përçmon atë”.
Me një qartësi të kthjellët, Kamy pa se sa lehtë ne e humbasim vetë humanizmin tonë në momente të tilla. Në esenë e tij “Rebeli”, në të cilën ai kërkoi të krijojë një dallim të rëndësishëm midis rebelimit dhe revolucionit, Kamy shkroi se ndërsa vrasja e të tjerëve është ndonjëherë e pashmangshme, ajo s’mund të bëhet kurrë legjitime.
Rebeli i vërtetë, ndërsa këmbëngul tek humanizmi i tij, nuk humbet kurrë humanizmin për të tjerët. Ai i reziston jo vetëm përpjekjeve shtypëse të tij për ta depersonalizuar, por refleksi i tij shërben për dehumanizimin e tyre. Reagimi, siç janë revolucionet, vjen lehtë. Të dyja përbuzin kufijtë, dhe në vend të saj përqafojnë ekstremet.
Nga ana tjetër, për Kamynë rebelimi nuk është “asgjë tjetër veçse një tension i pastër”. Sikurse shkroi në një editorial të “L’Express”, është e natyrsme që të shtypurit, qofshin francezët nën nazistët apo arabët algjerian nën francezët, të rrëmbejnë armët në emër të drejtësisë.
Por ashtu si “çdo njeri nuk duhet të rreshtë kurrë së kërkuari drejtësi për të shtypurin, ka disa kufinj përtej të cilave nuk mund të miratohen padrejtësitë e kryera në emër të tyre”.
Për Kamynë, rebelimi i vërtetë përfshin tension të madh. Ajo qëndron në qendër të moralit, i reziston atyre që kërkojnë ta shtypin, ndërsa i reziston dendencës së vet për të shtypur nga ana e tij. Ndërsa ky është një ekuilibër gati i pamundur për t’u ruajtur, ne duhet të angazhojmë veten, jo si Sivizi që bën për detyrën e tij, që gjitmonë dhe tashmë është bërë i yni.
Edhe pse në shikim të parë tingëllon paradoksal, rebelimi paraqet shansin tonë më të mirë për të qëndruar tek humanizmi ynë. Gjuha politike në të dyja anët e Atlantikut, në mënyrë të përsëritur dehumanizon jo vetëm kundërsharët tanë të vërtetë, por të gjithë popujt që ndajnë të njëjtën fe.
Të përshkruash valën në rritje të refugjatëve të dëshpëruar sirianë si “pushtues” apo “parazitë”, ose t’i etiketosh myslymanët që luten rrugëve të Parisit si “pushtues”, të flasësh tepër lehtë për qytetet e pushtuara nga ISIS-i apo t’i bombardosh ato gjatë gjithë natës; të deklarosh se të gjithë emigrantët myslimanë në vendin tonë si persona ‘non grata’, apo të propozosh që ne të vrasim ata që kanë lidhje me vrasësit e Shtetit Islamik, do të thotë se kemi shkelur kufinjtë e rezistencës ndaj veprimeve çnjerëzore të përcaktuara nga Kamy.
Kamy do ta cilësonte menjëherë Shtetin Islamik, si një armik i neveritshëm dhe nihilist po aq sa dhe nazizmi, dhe që duhet luftuar me dhunë. Por në të njëjtën kohë, ai do të na paralajmëronte të mos harronim kush jemi dhe pse jemi duke luftuar.
Në fund të “Rebeli”-it, ai shkruan se logjika e tij është “t’i shërbejë drejtësisë, në mënyrë që të mos i shtohet padrejtësisë së gjendjes njerëzore dhe të këmbëngulë me një gjuhë të thjeshtë, në mënyrë që të mos rritet në një botë të gënjeshtërt”.
Sado absurd mund të tingëllojë nga njëra anë, unë mendoj se duhet të jetë ndryshe nga sa është tani. Ndërsa ky tension në fund të fundit bëri që Kamy të heshtte, ndoshta ai tani mund të nxisë ata që kërkojnë të na qeverisin, të reflektojnë mbi urdhëresat e vërteta të drejtësisë, duke marrë parasysh pasojat që kanë në jetën reale, fjalët që ata zgjedhin dhe përdorin.
Shënim: Robert Zaretsky është autor i librave “Albert Kamy: Elementet e një jete”; “Një jetë që ia vlen të jetohet: Kamy dhe kërkimi për kuptimin”. /NYT bota.al