Houellebecq e kërkojnë edhe në Tiranë, edhe pse i keqkuptuar nga disa kritikë shqiptarë si shkrimtar “shpirtëror”, përkthyesi dhe eseisti, mik i afërt që koleksionin gjithçka shkruan Michel, pra holandezi Martin de Haan ka dhënë një përgjigje ironike: Për çfarë individualiteti dhe gjendje shpirtërore mund të flitet në veprën e Houellebecq, kur vetë ai thotë se njeriu ka 98% të geneve si të miut.
Një bashkëbisedim me shkrimtarë e kritikë, Flutura Açka, botuesja ekskluzive prej dhjetë vitesh ka sjellë një kolanë prej gjashtë veprash të Houellebecq, të përkthyer nga Severina Pasha dhe Edit Dibra.
“Takova një njeri të çuditshëm, dhe u magjepsa, një autor problematik, por që në dashurinë tonë u bashkua edhe përkthyesi Aleksandër Beçiri”, – tregon Açka duke paraqitur njëkohësisht botimin më të ri,“Në zgrip të botës: Michel Houellebecq”, të Martin de Haan, një libër me ese e shënime mbi francezin, duke përfshirë po në të njëjtin botim, ekskluzivisht një tekst të pabotuar nga Michel Houellebecq, të quajtur “Të vdesësh”, me përkthim të Aleksandër Beçirit. Më poshtë botojmë të plotë bashkëbisedimin mes botueses Skanderbeg’s book”, Flutura Açka, dhe një rrëfim mbi të errëtën e Houellebecq, nga Martin Haan.
Flutura Açka: Përse Houellebecq, çfarë ka ndodhur mes jush e këtij shkrimtari, dhe veprës së tij? Ke vazhduar e vazhduar me veprën e tij, mund të na bëni një prezantim si jeni lidhur me Houellebecq, si vendosët të përfshiheni me veprën e këtij shkrimtari?
Martin de Haan: Më kujtohet takimi im i parë me të, ishte momenti kur mora të përktheja librin “Thërrmijat elementare” . Mbaj mend se pasi e lexova librin, e kam kaluar kohën pothuaj shtrirë në shtrat duke menduar mbi librin. Kujtoj shqetësimin dhe tronditjen që pata nga ai lexim, dhe sa shumë më përfshiu. Pikërisht në atë moment fillova të shkruaj rreth tij.
Libri që doli tani në shqip me 22 ese, e kam bërë para dhjetë viteve. Nuk janë artikuj të plotësuar por të ripërpunuar. Është vërtetë një punë që është bërë përpara dhjetë vjetësh, por vazhdimisht kam punuar mbi të. Ka pasur një moment që dyshova pak mbi Houellebecq. Kisha frikë për të, kur ai botoi një novelë të shkurtër, të cilën nuk e pëlqeva shumë. Në këtë kohë mendova se, ndoshta Houellebecq e botoi një vepër të rëndësishme dhe tani nuk ka më frymëzim, në atë moment pata pak frikë për të, si autor.
Pas asaj novele që nuk më pëlqeu, që nuk e botova, ai shkroi Platforma. Ky ishte momenti kur u sigurova për të, për krijimtarinë e tij. Kështu vazhdova të përktheja, botova dhjetë libra në total, artikuj dhe copëza të tjera. Unë përkthej gjithçka që shkruan ai, më kanë mbetur poezitë e tij ende të pa përkthyer. Nga ana tjetër, unë koleksionoj gjithçka që shkruan ai, aq sa edhe atij vetë kur i mungon ndonjë gjë, më pyet mua, pasi e di që kam të koleksionuar gjithçka. Madje dhe gjëra që as ai, vetë nuk e di se, mund t’i ketë shkruar.
Pikërisht një teksti i pabotuar në asnjë vend tjetër, i Houellebecq figuron tek ky libër në shqip. Është një tekst që ai e ka shkruar në internet, dhe unë e kam ruajtur menjëherë në materialet e mia. Është botuar për herë të parë, ekskluzive në këtë libër. Jam shumë i lumtur që ai më dha të drejtën për ta përfshirë për botim në këtë libër . Është një tekst që quhet “Të vdesësh”, shumë autobiografik pasi ai tregon rreth jetës së tij, rreth marrëdhënies me prindërit e tij, dhe është botuar në një kohë kur në Francë u botua dhe një biografi e tij, për të cilën ai nuk ishte shumë dakord.
Flutura Açka: Sigurisht Houellebecq merret me tema të mëdha. Romanet e tij nuk i ngjajnë njëra tjetrës. Në përgjithësi shkrimtarët ndërtojnë një korpus me veprat e tyre, ku hyjnë e dalin personazhet e tij, idetë etj. Ai është shumë ndryshe nga një libër në tjetër, të paktën në sytë e mi si botuese e tij, shkrimtare dhe në këtë arsye mbetet një ushtrim shkrimi për shkrimtarët. Siç merret me raporte të fesë, me laicitetin e shkollës e shtetit, apo te Nënshtrimi me kotësinë, vanitetin e Evropës sot, apo me njeriun e së ardhmes, njeriun e braktisur nga emocionet në “Ishullin e mundshëm”, apo turizmin seksual etj, duke krijuar një baraspeshë të brishtë të botës sot e të tjera ide të mëdha. A keni menduar ju, z. de Haan nëse Houellebecq nuk ndihet mirë me lëkurën e të sotmes? A ka ndonjë problem me të sotmen?
Martin de Haan: Në librin “Në zgrip të botës” Michel Houellebecq merr një lloj distance nga bota dhe ngjarjet që ndodhin. Ndoshta duke marrë këtë distancë mund të konstatosh apo të shprehesh për shqetësimet e saj. Ai të njëjtën gjë thotë edhe për letërsinë e artin, sepse nuk mund të jesh shkrimtar apo artist pa pasur një lloj distance nga bota që të rrethon apo problemet e saj. Pra Houellebecq nuk është një pjesëmarrës në botë, në ngjarjet e saj, por ai është një vëzhgues . Gjithashtu mund të themi se librat e tij nuk janë thjesht pozicion vëzhguesi por ka shumë ironi jo vetëm kur përshkruan botën e sotme, por edhe kur përshkruan të ardhmen e saj. Siç e thashë në veprën e tij duket ironia dhe humori, por ka diçka paradoksale sepse ai nga njëra anë ka ironinë, por i quan edhe të panevojshme këto duke preferuar emocionin direkt që shkakton vepra e tij. Pra, ai krijon një marrëdhënie paradoksale tek vepra e tij, ku ironia e humori rrjedhin vetvetiu tek ai, që i shërbejnë atij si një lloj mbrojtje ndaj botës. Po të ishte për Houellebecq ai do të preferonte emocionin direkt, por ai përdor të pashmangshmen e tij të natyrshme, ironinë e humorin.
Flutura Açka: Raporti midis seksit dhe dashurisë ndonjëherë duket sikur te Houellebecq të jenë e njëjta gjë, dhe ndonjëherë flet për mishin me kaq ethe saqë duket sikur emocioni dhe ndjesia janë shumë larg. I referohem Danielit që detyrohet të klonohet sepse kërkon e kërkon dashurinë, por pa emocion. Ai është njeri i vetmuar. Është një kërkim të emocionit, ose kam parasysh te Thërrmijat elementare, Brunën dhe Michelin, njëri, njeri i idealeve dhe tjetri, njeri i mishit, ethes. A është kjo hapësirë midis seksit, dashurisë e ndjenjës tek Houellebecq një hapësirë e zbrazët, boshe apo është një hapësirë që nuk ekziston, personale, ndoshta një dhimbje e tij, që na ngre këto pyetje, njëherësh? Çfarë është kjo dashuri e paplotësuar, shtegtare, e vuajtshme e Michel Houellebecq?
Martin de Haan: Kam shkruar një artikull për subjektin e librit “Thërrmijave elementare”, për raportin që njeriu vendos me hapësirat, që nuk është diçka fizike, por është hapësira që kemi ne, në kokë. Ndërsa për sa i përket hapësirave që kanë lidhje me dashurinë, unë mendoj që hapësira e zhvlerëson këtë dashuri, por gjithmonë është një çështje metafizike, e vizionit që krijojmë në kokën tonë për këto gjëra. Për ta përjetuar e ndjerë duhet ta kemi njëherë në kokë dhe pastaj ta përjetojmë e ta konsiderojmë nga ana e jashtme.
Sa i përket raportit të dashurisë dhe vdekjes, kjo është bërë klishe në letërsi. Kjo nuk është e preferueshme për Houellebecq. Ai preferon më shumë dashurinë, dhe nuk e përmend shumë këtë raport. Tek Houellebecq është më tepër miti i rendjes së tij drejt rinisë.
Te “Thërrmijat elementare” është vdekja si vazhdimësi e dashurisë, por në fund të çdo libri dashuria nuk përfundon mirë. Këtu hyn vdekja, duke shkaktuar vdekjen e një dashurie. Është një personazh që ai i ka dhuruar rininë e përjetshme për të dhënë idenë e vazhdimësisë të fitores së jetës ose dashurisë. Në veprën e Houellebecq individi është një iluzion, ai ka humbur botën shpirtërore, merret me teknologjinë, botën virtuale, internetin…Houellebecq nuk ka vizion humanist, por ka fatin e individit në këtë lloj drite. Ai thotë që njeri në 98 % të geneve të njeriut janë si genet e miut. Atëherë ku është individualiteti ynë?!
Flutura Açka: Romanet e Houellebecq duhen parë si pyetje të mëdha. Në romanin e fundit flet për një rend të nesërm. Këtë rend mund edhe ta përjashtojë. Për lirinë e shoqërinë sot ka bërë një lloj operacioni, nga më rrëqethësit, ndaj më lind pyetja se çfarë rendi kërkon Houellebecq?
Martin de Haan: Së pari duhet t’ju them se Houellebecq në fillim nuk shkruante për një rend politik. Ai ka filluar krijimtarinë e tij me një tekst që quhet “Të mbetesh gjallë”, deri aty thotë se për qenë poet e shkrimtar duhet të ç’mësohesh të jetosh. Të fillosh të mos jetosh. Edhe tek libri për të cilin kam shkruar është distanca midis shkrimtarit dhe autorit dhe botës që përshkruan. Për sa i përket rendit politik që dëshironte Houellebecq ai është vetëm për demokracinë e drejtpërdrejt, ku njerëzit të jenë të lirë, të vendosin vetë nëse duan të pinë duhan apo jo, e diçka tjetër. Librat e Houellebecq nuk duhen marrë në kuptimin e parë, duhen kërkuar më në thellësi, si të mirëqena. Në fund të librit “Nënshtrimi” flitet për ardhjen në pushtet të një partie islamike, por ajo që ndodh gjithmonë ka më pak të ngjarë të ndodhë. Pra është dykuptimësia, paradoksi midis asaj që mund të ndodhë vërtet dhe asaj diçkaje, ka pak gjasa të ndodhë. Në këtë lloj iluzioni vendoset Houellebecq./Mapo