Shkruan: Joseph E. Stiglitz
Rregullimi financiar i papërshtatshëm la amerikanët të prekshëm ndaj sjelljeve bankare grabitqare dhe të sheshta me borxhe të mëdha. Ka pasur mënyra të tjera të rritjes së kërkesës agregate, përveç stimulit fiskal Kriza në bujqësi çoi në një rënie të kërkesës për mallrat urbane dhe në këtë mënyrë në një rënie të gjerë ekonomike. Sidoqoftë, Lufta e Dytë Botërore siguroi më shumë se vetëm një stimul fiskal; ajo solli një transformim strukturor, pasi përpjekjet e luftës bartën një numër të madh njerëzish nga zonat rurale në qendrat urbane dhe i ri-trajnuan ata me aftësitë e nevojshme për një ekonomi prodhuese, një proces që vazhdoi me projektligjin e miratuar nga qeveria. Për më tepër, mënyra e financimit të luftës i la familjet me bilance të forta dhe kërkesa të ndrydhura sapo të kthehej paqja. Një transformim analogjik strukturor, kësaj radhe jo nga bujqësia tek prodhimi, por nga rritja e bazuar te prodhimi, drejt rritjes të bazuar shërbimet, të përbërë nga nevoja për t’u përshtatur me globalizimin, shënoi ekonominë në vitet para krizës së vitit 2008. Por kësaj radhe, keqmenaxhimi i sektorit financiar kishte ngarkuar borxhe të mëdha te familjet. Këtë herë, ndryshe nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, kishte arsye për t’u shqetësuar.
Madhësia e stimulit
Siç e di edhe Summers, unë kam publikuar një koment të cituar gjerësisht në gazetën “The New York Times” më 29 nëntor 2008, të titulluar “Një përgjigje prej 1 trilion dollarësh”. Aty unë thirra për një paketë stimuluese shumë më të madhe nga ajo që propozoi përfundimisht presidenti Barack Obama. Dhe, kjo ishte në nëntor. Deri në janar dhe shkurt të vitit 2009, ishte e qartë se rënia ishte më e madhe dhe një stimul më i madh ishte i nevojshëm. Në komentin e botuar në “Times”, dhe më vonë më gjerësisht në librin tim “Freefall”, vura re se madhësia e stimulit që nevojitej do të varet si nga dizajni ashtu edhe nga kushtet ekonomike. Nëse bankat nuk mund të nxiten për të rikthyer kreditimin, ose nëse shtetet ulin shpenzimet e veta, atëherë do të kërkohet më shumë. Në të vërtetë, unë mbrojta publikisht lidhjen e shpenzimeve të stimujve me këto kontingjente – duke krijuar një stabilizues automatik. Siç doli, bankat nuk u detyruan të zgjerojnë kreditimin e bizneseve të vogla dhe të mesme; ata e zvogëluan atë në mënyrë drastike. Shtetet gjithashtu ulën shpenzimet.
Natyrisht, një stimulim edhe më i madh në terma të dollarit do të ishte i nevojshëm nëse do të ishte dizajnuar keq, me pjesë të mëdha të përpunuara në ulje të taksave me kosto më të ulët, gjë që edhe ndodhi. Duhet të jetë e qartë, megjithatë, se nuk ka asgjë të natyrshme ose të pashmangshme rreth ngecjes laike në nivelin e kërkesës agregate me zero norma interesi. Në vitin 2008, kërkesa u shtyp gjithashtu nga rritjet e mëdha të pabarazisë që kishin ndodhur gjatë çerek shekullit paraardhës. Globalizimi dhe financiarizimi i keq, si dhe shkurtimet e taksave për të pasurit – përfshirë shkurtimin e tatimit mbi fitimet kapitale (duke përfituar dërrmuese nga ata që ishin në krye) gjatë administratave të presidentëve Clinton dhe Bush – ishin shkaqet kryesore të përshpejtimit të përqendrimit të të ardhurave dhe pasurisë. Rregullimi financiar i papërshtatshëm la amerikanët të prekshëm ndaj sjelljeve bankare grabitqare dhe të sheshta me borxhe të mëdha. Ka pasur mënyra të tjera të rritjes së kërkesës agregate, përveç stimulit fiskal: duke bërë më shumë për të nxitur huadhënien, për të ndihmuar pronarët e shtëpive, për të ristrukturuar borxhin hipotekar dhe për të korrigjuar pabarazitë ekzistuese.
Praktikat e huazimit
Politikat gjithmonë konceptohen dhe miratohen nën pasiguri. Por, disa gjëra janë më të parashikueshme se të tjerët. Ndërsa Summers përsëri e di mirë, kur Peter Orszag, kreu i Zyrës së Menaxhimit dhe Buxhetit në fillim të administratës së parë të Obamës dhe unë, analizuam rreziqet e huadhënësit hipotekues “Fannie Mae” në vitin 2002, thamë se praktikat e saj të huazimit në atë kohë ishin të sigurta. Ne nuk thamë se pa marrë parasysh se çfarë bënte ajo, nuk kishte rrezik. Dhe ajo që “Fannie Mae” bëri më vonë gjatë asaj dekade ishte shumë e rëndësishme. Ajo ndryshoi praktikat e saj të huadhënies për t’u ngjitur më afër atyre të sektorit privat, me pasoja të parashikueshme. Por, ajo që ishte e parashikueshme ishte edhe mënyra në të cilën derivatet e nën-rregulluar mund ta ndezin krizën. Komisioni i Hetimeve të Krizave Financiare e vuri fajin te tregu i derivateve si një nga tre faktorët kryesorë që ngjallin ngjarjet e fundvitit 2008 dhe 2009. Më parë, në administrimin e presidentit Bill Clinton, ne kishim diskutuar rreziqet e këtyre produkteve shumëfishuese dhe të rrezikshme financiare. Ato duhej të ishin të frenuara, por Akti i modernizimit të të ardhmes së mallrave të vitit 2000 e pengonte rregullimin e derivateve. Nuk ka arsye pse ekonomistët duhet të bien dakord për atë që është politikisht e mundur. Çfarë mund dhe duhet të bien dakord është ajo që do të kishte ndodhur nëse … Ja elementet e domosdoshme: Ne do të kishim një rimëkëmbje më të fortë nëse do të kishim një stimul më të madh dhe më të mirë. Ne do të kishim kërkesa agregate më të forta nëse do të kishim bërë më shumë për ta trajtuar pabarazinë dhe nëse nuk do të kishim ndjekur politika që e shtojnë atë. Dhe, ne do të kishim një sektor financiar më të qëndrueshëm nëse do ta rregullonim më mirë. Këto janë mësimet që duhet të mbajmë në mend ndërsa përgatitemi për rënien e ardhshme ekonomike.