Aktorja Misty Upham, e njohur për rolin në filmin “Django Unchained”, është gjetur e vdekur në një pyll në afërsi të Seattle.

Trupi i pajetë i 32-vjeçares është gjetur nga policia 5 ditë pasi familja e kishte deklaruar të zhdukur.

Aktorja Misty Upham vuante nga probleme psikike dhe autoritetet dyshojnë se ajo mund të ketë kryer vetëvrasje.

Megjithatë nuk është konfirmuar ende shkaku i vdekjes, ndërsa një mikeshë e saj ka hedhur poshtë mundësinë që Upham të ketë kryer vetëvrasje.

Shkruan: Hajdar Mallaku

Ishte një ditë ndër ditët e ngrohta të majit. Nuk ish pritur që në këtë muaj të bëjë kaq vapë. Ishte mesditë. Vapa po rëndonte gjithnjë e më shumë, megjithatë shumë qytetarë i shihje të kalonin rrugëve të qytetit. Them se kalonin vetëm ata që nga pakujdesia ishin vonuar ose ata që detyrimisht i kish obliguar puna. Vetëm dyqanxhinjtë ishin aty tërë ditën. E nxirrnin kokën te dera për të marrë pak freski, për ta joshur ndonjë myshteri, por kish edhe të atillë që ishin ulur para dyerve dhe bisedonin duke gjerbur kafetë se edhe ashtu në këtë kohë nuk pritnin blerës.

Unë u takoja atyre të pakujdesshmëve. Më kish zënë vapa dhe po ngutësha të kthehesha sa më parë në shtëpi. E fusja kokën në hije të blirëve, që ishin mbjellë trotuarëve, por ajo kohë zgjaste dy – tre hapa dhe prapë dilja në regjimin e diellit.

Para meje, disa hapa, ecnin dy zonja e para tyre një djalosh me republikë të bardhë dielli mbi kokë. Ky ishte këndvështrimi im i vetëm. Madje më dukej se e ruanim largësinë prej njëri tjetrit sikur veturat që e kontrollojnë përmes matësit të shpejtësisë.

Kur u afruam te venkalimi, unë dhe djaloshi u ndalëm ta prisnim shenjën e lejekalimit të semaforit, ndërsa zonjat një herë hezituan sa t’u jepnin guxim vozitësve të veturave që qarkullonin me shpejtësi dhe befas u hodhën në rrugë si ta kishin fërfëlluar vetveten. Zonja në krah të majtë u përpoq ta ndalte shoqen para saj, por nuk arriti dot. Arriti vetëm të hakërrijë me një klithmë tmeri “ Kuku ! Të shkelën, moj qyqe !…Kujdes-s-s !”

Gjithçka ndodhi sa çel e mbyll sytë. Vozitësi i parë frenoi prerazi. U ndie një fërkim i ashpër e kërcënues gomash për asfalt, një erë e kallur e tyre, disa zëra sirenash në vargun e veturave që u renditën dhe çdo gjë mori një pamje tmerri. Vetura u ndal pak para se ta godiste kalimtaren, u bart dhe u kthye si të donte edhe ajo të kalonte nëpër vendkalim (zebër). La në asfalt damka të zeza dhe shtëllunga tymi që u përhapën dhe kundërmonin. Ndërsa vozitësi, pasi u sigurua se shpëtoi gjithçka duhej shpëtuar, i hoq duartë nga timoni dhe si me dy krehër i përshkoi flokët nga balli deri në zverk. U zverdh. Pikë gjaku nuk i mbeti në fytyrë. I vluan skaj flokëve pika djersësh dhe s’iu bë pa folur:

“-Moj havadyze, vetura nuk të përqafon, por të mbyt. Ku ecën ti, në kat të dytë apo në tokë?”

Flokëverdha fare nuk u ndal, as nuk u bezdis për këtë çka ndodhi. Me kokën lart kaloi në anën tjetër të rrugës dhe tek atëherë u çel shenja e lejekalimit për kalimtarë. Gruaja tjetër i shkoi pas si e gjindosur, tepër e shkujdesur dhe thuase ishte gati të derdhte zjarr. Ajo që u bë u bë, por edhe nje herë e zbrazi mllefin:

– A e pave për sa shpëtove, moj ? Më tmerrove mua dhe tërë qytetin! E hapi grykën e tshirtit të veshur dhe e pështyu gjoksin. Kështu thuhej se kalonte frika më shpejt. -Më lyngjyrose të shkretën.

– Punë e madhe, tha flokëverdha. Më mirë të na kish shkelur. Ishim në vendkalim dhe do të kishim marrë para të majme. A mirë kështu si jemi, a ? Pa asnjë qindarkë në çanta.

A e tha këtë për ta fshehur fajin, apo e kishte nga bindja, se edhe ashtu nuk u trazua fare, kush do të jepte përgjigje…

– Po se e dije ti se si do të kaloje pas aksidentit. Kujton se do të mbetje kështu si je, shëndosh e mirë dhe do të bëheshe e pasur. Mendoji ata që kanë pësuar aksidente se si kanë kaluar. Fat i tillë do të të kishte përcjellë edhe ty – tha flokëgështenja që ende po jetonte në pushtetin e një tmerri që shpirtin ia kish bërë agresiv.- Madje, a e pave se kalove në shenjën e kuqe, moj korbë ?

Ecën edhe pak kohë para meje dhe u ndanë në të djathtë, ndërsa unë vazhdova rrugën drejt me një kujtesë të trishtë nga kjo ngjarje dhe kjo bisedë. Kisha para vetës një mirazh ku një e treta i takonte jetës reale që e kasha parë, ndërsa dy të tretat ishin pamje mashtruese, por që i paramendoja të mundshme. Cila ishte maja e ajzbergut ? Zonjat në shikim të parë të jepnin përshtypje tjetër. Njëra ishte flokëverdhë, me krehje natyrale, me fytyrë të pastër si diell, me rimel rreth syve, me trup të gjatë biskonjë, e veshur me shije, me një fund të shkurtër, me ecje krenare fluide prej nga dilte një ritëm provokues nga trokitja e këpucave të kuqe, me take të larta. Kishte moshë afro tridhjetë vjeçare, mbase jo e martuar dhe, si u kuptua nga fjalët, e papunë.

Gruaja tjetër ishte më e përmbajtur. Ndante moshën e së parës, një trupshkurtër, me veshje modeste, por që i rrinte për shtati. Kishte mbathur këpucë të rrafshta dhe ishte e përqëndruar përpara. Nga ajo që mbante në dorë linte të kuptohej se qe nënë. Në njërën dorë mbante çantën, ndërsa në tjetrën një kukull me të cilën do ta gëzonte fëmijën krahas gëzimit amëtar kur nëna kthehet në shtëpi. Po të ishin shoqëruar më herët këto mikesha, nuk besoj se do të kishte qenë kjo këshilltare e padenjë për flokëverdhën, por… Së paku këso përshtypje e fitova.

Çdokush do të pyeste se nga vinte ky kontarst? Prej nga ky shkëlqim i rrejshëm, ky dëshprim i saj? Si e ka harruar veten zonja duke ëndërruar pasuri? Pasuri pa djersë. Pasuri me shëndet të shitur! Bota sot e gjithë ditën e thoshte të kundërtën :”Shëndosh se pasuria vjen”. Ndërsa kjo zonj(ë)ushë thuase thoshte : “Pasuri, eja, qofsha dhe e sëmuar!” A thua ky preokupim i mallkuar i vinte nga kërkesat jetësore të një ligji të pashpirtë, nga papunësia, apo nga morali jo i qëndrueshëm i saj dhe këto i bëjnë motrat tona me jetë të nëmur, tërë jetën ëndërrimtare, duke i dënuar disa syresh të divorcohen, të bëhën mjerisht prostituta, përdoruese dhe shpërndarëse droge, vjedhëse apo dhe kriminele…

Me fjalët plot mllef të zonjës flokëgështenjë “Kujton se do të mbetje kështu si je, shëndosh e mirë dhe do të bëheshe e pasur ?!” Mendoji ata që kanë pësuar aksidente si kanë kaluar. Fat i tillë do të kishte përcjellë edhe ty ”- u mora tërë rrugën, derisa u ktheva në shtëpi.

Po e lexoja heshtjen që erdhi pas gjithë atij trazimi, po e lexoja atë që me trishtim e mendoja. Dy kapituj të pathënë.

E paramendova zonjën të goditur për vdekje. Të shtrirë në mes të rrugës. Me flokë të shprishur, derdhur në asfalt, me fytyrë të prishur e të përgjakur, me çantë të hedhur nga dora e këpucë të braktisura nga këmbët, me fund të përvjelë lart kah brezi e kofsha të llangosura nga pluhuri, me shoqen pranë që çirret dhe kërkon ndihmë edhe atëherë kur çdo gjë kish përfunduar. E pastaj, pastaj puna rutinore e policisë: një batanije mbi të, lajmi në television për aksidentin fatal, fletëlajmërimet nëpër shtylla për pamje, komente në gazeta se nga faji i një shoferi të pakujdesshëm e humbi jetën një zonjë në moshën më të mirë. Vetëm unë dhe djaloshi me republikë e fshihnim një të vërtetë: fajtore ishte zonj(a)usha. Nëse një ditë familja e saj do të dëmshpërblehej, të ndjerës mund t’i rregullohej vetëm varri.

E nëqoftëse zonj(a)usha do t’u mbijetonte plagëve, gjatë do të dergjej për t’u ngritur nga shtrati, e mbetur uloke, që shtyhet me karrocë nëpër dhomë kur kanë nge të tjerët, kur është kohë e mirë nëpër oborr, në ditë të rralla edhe nëpër qytet.. Tashmë e mbufatur në fytyrë, me krehje të dobët flokësh të dalë boje, e përqëndruar në duart e forta që e aktivizojnë karracën apo që i mbajnë patericat. Mund të jenë tri vjet pas aksidentit kur ajo do të ketë marrë një dëmshpërblim të madh. Çantën e ka plot me para të nmura. Në rastësi imagjinative do të kalonim edhe një herë në vendin e aksidentit, ajo para meje e unë prapa. Do të mungonte vetëm djaloshi me republikë. Pret shenjen e lejekalimit dhe niset. Pasi është e sigurtë, ndalet në mes të rrugës (Është në vendkalim). E hudh një grusht sheqer sipas një bindjeje mitike se vendaksidentit do t’i kalojë mllefi, do të ëmbëlsohet, do t’i zhbllokohet ulokëria dhe do të ngritet në këmbë. Pas sheqerit e hudh një trëngafil i cili nga vapa është vyshkur dhe bie si i ngordhur në vendkalim , në atë çarçaf që i duket si çarçaf nusërie. I heq duart nga drejtimi i karrocës, i ngrit lart nga qielli e lutet: ” O zot, të qofsha falur! Unë pata menduar gabim dhe ti më ndëshkove. Si e lypa, e gjeta. Lypa ta jepja shëndetin për pasuri duke mos ditur se s’ka kujt t’i shërbejë ajo. Si tash që po i shërben zvarritjes sime ! Zbritjes sime nga qielli! Vdekjes pa u bërë nuse !” Kotej pastaj rrugës duke e kujtuar pasurinë e dikurshme (shëndetin e humbur) dhe varfërinë e tashme (çantën plot para).

E paramendoja këtë vajzë me pozitë ekzistenciale të vënë në pytje, me krenari të teprueme të një pushteti femëror që mendon se mposht çdo gjë, sidomos kur ndodhet në publik; me një krenari të sëmuar prej së cilës kishte krijuar një perandori me qëllim që t’i binin nën këmbë djem e shkuar djemve, të cilët jo vetëm që i refuzoi, por i përbuzi e i poshtëroi. Kështu veproi me të mirët duke pritur që t’i vijë më i miri, princi. Harroi që ai është një e ajo ka shumë motra që e quajnë veten princesha. E princi do t’i takojë vetëm njërës. Të gjitha do të duhej t’i zgjidhnin djemtë e sinqertë dhe prej tyre t’i krijonin princërit e tyre. Dhe perandoria e saj ra si ranë dhe të tjerat. Ajo i kaloi të tridhjetat dhe mbeti lëneshë. Mbeti dhe nënole se e ëma e dëshpëruar vuri kokën dhe shkoi. E kjo mbeti brengë e vetvetës dhe u shemb nën këmbët e perandorisë që e krijoi vetë. Mjer që nuk e lexoi jetën dhe nuk e përqafoi kohën…!

E zonj(a)usha jonë reale do të duhej të zbriste në tokë, ta kuptojë se është e vdekshme, ta lakmojë jetën e thjeshtë e me shëndet si të gjithë njerëzit e tjerë, të kacavjerret më në fund në trenin e fundit dhe ta jetojë një pjesë të jetës që i ka mbetur.

Tregu i librit shkencor sapo u pasurua me një studimtë ri etnolinguistik: “Shqiptar dhe shqa. Histori popujsh përmes dy emrave etnikë” i Bardhyl Demirajt, nga Shtëpia botuese Naimi. Bardhyl Demiraj na paraqitet gjithnjë e më shumë si studiues i shumanshëm në fusha të ndryshme të albanologjisë: histori e gjuhës shqipe, gjuhësi krahasuese-historike, filologji e teksteve të vjetra, histori e shkrimit të shqipes dhe së fundi etnolinguistikë. Libri i fundit është një triptik studimesh të mirëfillta etnolinguistike ku shqyrtohen tema që kanë të bëjnë me “çështjen shqiptare” dhe që vijojnë të ngjallin diskutime në debatin intelektual-albanologjik të sotëm. Lënda ndahet në tri pjesë: I. Emri etnik shqiptar, II. Shqau ndër shqiptarë, III.

Dy popuj në kontakt, trevat shqiptare në Mesjetën e hershme. Të tria këto pjesë plotësojnë njëra-tjetrën: ndërsa studimi i parë shpjegon përhapjen e etnonimit shqiptar si reagim vetëmbrojtës i etnosit shqiptar për tu dalluar nga popujt fqinjë, studimi i dytë ndjek prejardhjen dhe historinë e etnonimit shqa qysh nga dyndjet e para sllave në Ballkan dhe gjatë bashkëjetesës e fqinjësisë prej më shumë se 15 shekujsh të shqiptarëve me popujt sllavë të Jugut, dhe studimi i tretë përqendrohet në trevat e bashkëjetesës apo kontakteve shqiptaro-sllave në mesjetë, të cilat konfirmohen të jenë zhvilluar në pjesën perëndimore e qendrore të Ballkanit. Studimi ngërthen në vetvete një qasje ndërdisiplinore: historike, filologjike, etnolinguistike, antropologjike, me një metodë studimi të analizës diakronike të dukurive që trajton. Vëllimi është i pajisur me treguesin e emrave dhe një bibliografi të burimeve dhe të literaturës së cituar.

Në një hyrje të zgjeruar që i prin punimit autori shpalos disa përsiatje lidhur me “çështjen shqiptare” në debatin e sotëm albanologjik, ku preken disa probleme të nxehta të etnogjenezës së shqiptarëve, ndërsa përvijohet jo pa qëllim një historik i krijimit të këtij debati që nga shek. XV-XVII me daljen në dritë të temave që lidhen me emrin e Shqipërisë (Dheu i Arbënit, lat. Albania, Epirus), shqiptarëve (arbëreshët/arbërorët, lat. albani, epiroti), me prejardhjen e tyre dhe marrëdhëniet e afërisë ose birërisë me popujt e Ballkanit antik, si epirotët e maqedonasit e lashtë, me shtrirjen e tyre në hapësirën gjuhësore shqipfolëse (e arbënë, e arbëneshe/ arbëreshe) e dalluar si e tillë nga mjedisi rrethues shumëgjuhësh, me historinë e vetë shqiptarëve të dëshmuar nëpërmjet personazheve të mëdhenj të lashtësisë me të cilët shqiptarët identifikojnë vetveten, si Aleksandri i Madh, Pirroja i Epirit e më vonë Gjergj Kastrioti Skënderbeu, të gjitha këto të pasqyruara në shkrimet e albanologëve të parë shqiptarë (Frang Bardhi), në letrat e vetë prijësit të madh të shqiptarëve, Skënderbeut (“…ne quhemi epirotë”), në studimet e mëvonshme të arbëreshëve eruditë (Guzzetta, Chetta, Masci) e deri në mendimin albanologjik të shek. XIX-XX me përfaqësues të shquar si Hahn, Meyer, Pedersen, Jokl, Nopcsa etj. e jo më së fundi albanologu i shquar Eqrem Çabej.

Qëllimi i përshkrimit të kësaj tradite interpretimi të “çështjes shqiptare” është kundërshtimi i pohimeve të disa historianëve e albanologëve të huaj sipas të cilëve teza e prejardhjes ilire apo edhe e lashtësisë së shqiptarëve në trojet e tyre është pasojë e ideologjisë nacionaliste të Rilindjes të ushqyer nga sistemi komunist, duke denigruar kështu të gjitha arritjet pozitive në shkencat historike albanologjike në Shqipëri para viteve 90 dhe duke i konsideruar të indoktrinuar me ideologji nacionaliste të gjithë albanologët shqiptarë të formuar në atë kohë. Me këtë rast oponenca shtrihet më tej në tezat e historianit Oliver Schmitt për etnogjenezën shqiptare dhe identitetit kombëtar shqiptar, që cenojnë thelbin e kulturës kombëtare shqiptare në përbërësit themelorë të saj: hapësirën kompakte etnike shqiptare, gjuhën shqipe si mjet komunikimi i përbashkët, traditat themelore të asaj bashkësie që komunikon në këtë gjuhë. Autori denoncon tezat diskriminuese ndaj etnosit shqiptar të këtij historiani dhe termat përkatës të farkëtuar prej tij, si “shoqëritë shqipfolëse” apo “Europa Juglindore shqipfolëse”, duke mbajtur njëkohësisht një qëndrim vetjak të distancuar dhe objektiv ndaj qëndrimeve të skajshme jo vetëm ilirofobe por edhe iliromane. Mesazhi themelor që shoqëron krejt punimin, është në thelb një citat i Kadaresë, me të cilin edhe hapet vëllimi, sipas të cilit, sado të shumëllojshëm e të ndërlikuar të kenë qenë përbërësit e kombit shqiptar, në fund të fundit të gjithë ata kanë një kusht të përbashkët: vullnetin për të qenë bashkë.
Pjesa e parë e triptikut rimerr në një vështrim ndërdisiplinor problemin e pazgjidhur të emërtimit që kemi sot në përdorim për etninë tonë, emrin shqiptar. Ashtu si shumë emra të tjerë etnikë dhe si vetë emri tjetër etnik më i vjetër i shqiptarëve, arbër, arbëresh, edhe emri shqiptar mbetet i errët, me gjithë përpjekjet e shumta për të shpjeguar prejardhjen e tij. Autori ka marrë shkas për këtë studim nga dokumente të reja të zbuluara rishtas që hedhin dritë të re mbi anë të ndryshme të kompleksitetit të problemeve, dhe me këtë rast bën një rivlerësim edhe të tezave më serioze që janë hedhur nga studiuesit e mëparshëm, duke sjellë interpretime të reja dhe duke nxjerrë përfundime interesante të karakterit historiko-social.
Lidhur me dokumentimet më të hershme të etnonimit shqiptar punimi sjell disa dëshmi të reja që kanë dalë në dritë nga botimi kohët e fundit prej studiuesve arbëreshë të veprave të mbetura në dorëshkrim që i përkasin shek. XVIII, siç është vepra e Nikollë Ketës Tesoro di notizie su de Macedoni (1777), fjalori italisht-shqip i po këtij autori, ende i pabotuar, i vitit 1763, një këngë fetare, ndoshta e Nikollë Brankatit, nga dorëshkrimi i Kieutit, dhe mbi të gjitha dëshmia më e vjetër e përdorimit të etnonimit shqiptar në fjalorin italisht-shqip të misionarit franceskan Francesco Maria Da Lecce të vitit 1702, botuar pjesërisht në vitin 1997 nga Matteo Mandalà dhe tani në botim të plotë kritik nga Gëzim Gurga. Kjo dëshmi e hershon me katër vjet dokumentimin më të vjetër të përdorimit të etnonimit tonë, para dëshmisë së akteve të Kuvendit të Arbënit të vitit 1706, që deri vonë mbahej si më e vjetra.
Për dëshmitë e mëhershme të etnonimit shqiptar në emrat vetjakë të shekullit XIV Schipudar, Scapuder etj. që sjell historiani Milan Shufflay për qytetin e Drishtit, autori mbron tezën e këtij albanologu të shquar kundër kritikave të ndryshme që i janë bërë, me argumentin se në një mjedis etnokulturor të përzier, ku banorët e mbanin veten pasardhës të romakëve por mes të cilëve kishte pa dyshim shqiptarë, sllavë e grekë, siç i dëshmon Jireçeku, është plotësisht e mundur që një familje me gjuhë amtare shqipen të cilësohej si “shqiptare”. Në bazë të shqyrtimit të vëmendshëm të dokumenteve autori ndërton edhe një skemë të vogël trungu familjar për pjesëtarët e së njëjtës familje me kryefamiljar Andreas Schipudarin.
Nga shqyrtimi i burimeve shkrimore të botuara rishtas autori ka nxjerrë edhe të dhëna interesante për të ndriçuar aspekte të ndryshme qoftë gjuhësore qoftë etnolinguistike apo antropologjike sociale të problemit të etnonimit shqiptar. Një nga këto aspekte është ai gjuhësor-diakronik i mënyrës së formimit të këtij etnonimi. P.sh. toponimi Shqip,-i “Albania” që sjell Keta i jep dorë autorit të krijojë një skemë të re fjalëformimi të çerdhes leksikore të fjalëve shqip, shqiptar etj. me dy procese të pavarura: njëri që ndjek rrugën fjalëformuese me bazë ndajfoljen shqip dhe rrjedhojat e saj shqipoj, shqiptoj, shqipëroj, dhe tjetri që përmes toponimit Shqip,-i shpie te shqiptar, Shqipëri etj. Nga ana tjetër autori vlerëson si zgjidhjen më bindëse për rrugën e formimit të etnonimit shqiptar atë të propozuar së pari nga Hahni, që merr për bazë pjesoren e foljes shqipoj: shqipët-uarë, e cila me prapashtesën -ar ka dhënë emrin shqiptar. Dëshminë e ekzistencës së një trajte të tillë me -t autori e gjen në vargun Te Skutari shqipt “A Scutari albanese” të këngës së Nikollë Brankatit. Kjo zgjidhje ka përparësi ndaj hipotezave të tjera pasi shmang disa vështirësi që përmban formimi i etnonimit shqiptar nga ndajfolja shqip + prapashtesën -tar, që nuk është aq e vetëkuptueshme sa duket, meqenëse prapashtesa -tar zakonisht u shtohet emrave duke formuar emra vepruesi (lajmëtar, udhëtar), kështu që formimi prej ndajfoljes do të parakuptonte një fazë të ndërmjetme konversioni të ndajfoljes në emër. Krahas këtij interpretimi, për emrin shqiptar mund të merret në sy edhe një formim fillestar jo si emër etnik. Për këtë mund të vlerësohet barasvlerësi shqip i emrit të vepruesit ‹parlatore – gojëtâr, shqipëtâr, i› i Da Lecces që citon autori nga botimi i fundit i G. Gurgës, edhe pse duket të jetë përdorur më fort në mënyrë figurative.
Nga ana kuptimore, folja shqipoj apo më drejt shqiptoj, siç gjendet sot e përhapur gjerësisht në të folmet e shqipes, në zanafillë ka pasur domethënien “kuptoj, marr vesh”, siç e jep Hahni e Meyeri dhe siç e dëshmojnë të dhënat dialektore nga diaspora shqiptare e Ukrainës pikërisht me kuptimin e mësipërm (khs. në të folmen e shqiptarëve të Ukrainës nuk shqiptoj “nuk kuptoj”, nok zallahit po shqipton “nuk flet por kupton”). Sipas kësaj teze, emri shqiptar në thelb do të thotë “ai që kupton”. Ky është edhe shpjegimi që mbështet autori, duke dhënë një skemë të zhvillimit kuptimor që ka përshkuar emri shqiptar nga një apelativ i thjeshtë në një shenjues etnik.
Sa për etimologjinë e fjalës shqipoj, Gustav Meyeri, në bazë të kuptimit që dëshmonte Hahni për këtë folje, dha një zgjidhje shkencore, duke e rrjedhuar prej latinishtes excipio “perceptoj, dëgjoj” po edhe “kuptoj”, një tezë që sidoqoftë nuk është miratuar përgjithësisht nga gjuhëtarët.
Ajo që në libër tërheq interesin edhe të lexuesit më të gjerë, jospecialist, është qasja etnolinguistike e problemit të etnonimit shqiptar. Këtij kreu autori i ka kushtuar vëmendje të veçantë dhe ka nxjerrë përfundimet e veta lidhur me arsyet e ndërrimit të emrit etnik të vjetër arbëresh me më të riun shqiptar, një çështje e diskutuar nga studiuesit që janë marrë me të, por asnjëherë e zgjidhur në mënyrë bindëse. Autori ecën në rrugën e çelur së pari nga Osman Myderrizi e të thelluar më pas nga Rexhep Ismajli, që përcakton si një nga shënjuesit kryesorë të identitetit etnik besimin fetar për periudhën e parë të formimit të etnosit shqiptar, gjë që e dëshmon etnonimi arbën në letërsinë katolike të veriut dhe në gojën e popujve fqinjë, të cilët me etnonimin përkatës në gjuhën e tyre shënonin zakonisht shqiptarin katolik. Me ndryshimin e rrethanave social-politike mbas depërtimit të islamit në vend dhe në kushtet e shumësisë së besimeve fetare, përkatësia fetare erdhi duke e humbur rëndësinë si përbërës themelor i identitetit etnik-kulturor. Nëpërmjet shqyrtimit të monumenteve të shqipes të shek. XVIII, siç është veçanërisht teksti i vendimeve të Kuvendit të Arbënit, autori analizon dukuritë komplekse sociolinguistike që kanë bashkëvepruar me njëra-tjetrën në atë periudhë dhe që duhet të kenë kushtëzuar edhe përhapjen e emrit etnik shqiptar. I njëjti emërtim që shënonte përkatësinë etnike dhe fetare të popujve fqinjë shënonte edhe përkatësinë etnike shqiptare, pra, me fjalë të tjera, arbën dhe turk ose arbën dhe orum mund të ishin dy emra të ndryshëm për dy pjesëtarë të së njëjtës bashkësi etno-gjuhësore shqiptare. Në kushtet kur kjo dysi mund të ndodhte edhe brenda një familjeje, dmth. kur një pjesë e familjes kalonte në fenë islame e pjesa tjetër mbetej e krishterë, rrezikonte të shpërbëhej vetë bërthama e etnosit, familja shqiptare. Mbi këtë bazë, përfundimi që nxjerr autori është se populli shqiptar, në një reagim vetëmbrojtës për mbijetesë, zgjodhi në mënyrë pragmatike një identifikues tjetër etnik, që ishte gjuha amtare, pra një emër etnik që kishte si përmbajtje tashmë gjuhën shqipe. Kjo tregon se në etnosin shqiptar ndodhi një proces etnogjenetik i veçantë, që e dallon atë nga proceset etnoformuese të popujve të tjerë ballkanikë.
Një metodologji e ngjashme ndiqet në studimin e emrit shqa me të cilin shqiptarët kanë emërtuar fqinjët sllavë qysh nga kontaktet e para me ta e deri në kohën tonë, kur ky emër ka mbetur tashmë në përdorim të ngushtë krahinor e madje nuk është përfshirë as në fjalorët e shqipes së sotme. Autori sjell një material të përmbledhur dokumentar dhe të dhënat dialektore rreth përhapjes dhe përdorimit të këtij emri etnik së bashku me çerdhen e tij leksikore në të gjitha trevat e shqipes, ku vihen re dukuri fonetike dialektore të vjetra, si ruajtja, përkatësisht zhvillimi i grupit bashkëtingëllor /kl/: shkla (arbërishte e Greqisë, e Italisë, e Ukrainës), shkjâ (geg. veriore), shqa (geg. jugore, tosk.), si dhe kuptime të ndryshme nëpër dialekte (“sllav i Jugut”; “malazez”; “serb”; “bullgar [= maqedonas]”; “sllav ortodoks”; “grek” te arvanitasit e Greqisë) ose në përdorime të kufizuara e të rralla (si p.sh. kuptimi “shërbëtor” në ndonjë shprehje popullore). Një aspekt i rëndësishëm i studimit është edhe hetimi i prejardhjes së fjalës, nëse është huazim nga greqishtja bizantine (Miklosich) apo latinishtja mesjetare (Meyer), ku mbështetet teza e latinishtes, edhe me një argument të ri të ndërtimit të trajtës së femërores së fjalës (shkinë, shqinë, shqirë, shklirë “sllave”) nga një bazë paradialektore e cila nuk mund të shpjegohet veçse si huazim nga latinishtja. Studimi ndalet edhe në disa shndërrime kuptimore që ka pësuar emri shqa ndër shqiptarët në hapësirë dhe kohë. Një vëmendje e veçantë i kushtohet përdorimit që ka fjala shkla në ngulimet arbërore në Greqi, ku emri etnik shënon fqinjët grekë dhe ndajfolja shklerisht gjuhën greke. Pjesa përmbyllëse u kushtohet çështjeve që kanë të bëjnë me historinë e brendshme të fjalës në shqipe, ku ndërthuren vështrimi gjuhësor-historik me atë etnolinguistik, hulumtimi i etnogjenezës së popullit shqiptar dhe i marrëdhënieve të tij me fqinjët sllavë. Nga analiza e tufës së tipareve identifikuese që përmban shenjuesi shqa ndër shqiptarë vërehet se janë të njëjtat tipare, por të përkundërta, që karakterizojnë shqiptarët, duke u dalluar kështu si entitet etnik-kulturor i veçantë në Ballkan e në diasporën historike shqiptare. Përfundimi i shtjellimeve thekson faktin se në kohën e dyndjeve sllave në Ballkan, nën rrezikun kërcënues të zhbërjes kulturore-etnike të gjithë Ballkanit, ishte ngjizur ndërkohë vetë etnogjeneza shqiptare, dhe se shënjuesi shqa ndër shqiptarë, qysh para shpërnguljeve arvanite drejt jugut të Greqisë, fitoi edhe kuptimin e “fqinjit joshqiptar” me të cilin shqiptarët e Greqisë emërtuan pastaj fqinjët grekë.
Pjesa e tretë e triptikut rimerr në diskutim çështjen e vendbanimeve shqiptare në mesjetën e hershme, në shekujt V/VI deri fillimet e shek. IX, në të cilën u përftuan edhe kontaktet e para shqiptaro-sllave. Për këtë studim autori merr shkas nga (ri)hapja e debatit rreth tezave për: 1. autoktoninë e shqiptarëve në një zonë të kufizuar në trevën gjeografike të Matit (G. Stadtmüller) dhe 2. të ardhjes së tyre në trevën e Arbërit në fillim të shek. IX nga malet e Rodopeve, nga ku fisi trakas i besëve i kristianizuar qysh herët u detyrua të shpërngulej drejt perëndimit për shkak të përndjekjeve fetare (G. Schramm). Me një premisë metodike që kufizon hulumtimin brenda këtyre caqeve kohore dhe duke u mbështetur në argumente gjuhësore-filologjike, ndër të cilat një peshë të veçantë zë dukuria dialektore e rotacizmit në shqipe, e cila i takon periudhës para dyndjeve sllave, dhe lashtësia e disa toponimeve që përmbajnë këtë dukuri në Jug të vendit, autori u kundërvihet tezave të mësipërme që ngushtojnë hapësirën fillestare të formimit të popullit shqiptar dhe relativizojnë autoktoninë e tij në trojet e veta në Ballkanin Perëndimor.
Me gjithë karakterin shkencor, libri paraqet interes jo vetëm për një publik të specializuar në fushën e gjuhësisë historike, por edhe për lexuesin intelektual kureshtar për ndriçimin e disa aspekteve të panjohura sa duhet të identitetit, gjuhës dhe kulturës sonë kombëtare.