Tingujt e bukur të fyellit dhe ata të kavallit në Prizren në sheshin ‘Shatërvan” kumbojnë çdo ditë. Me kënaqësi këta tinguj të këngëve folklorike të melosit tonë kombëtar i interpreton Plaku me plis të bardhë si bora, Prenk Gjini. Ai tregon për “Kosova Sot” se tani e një kohë të gjatë ai merret me prodhimin e fyellit. Shton se në një fshat të Gjakovës e ka malin e tij, atje shkon e merr drurin e frashrit dhe pastaj me angazhim të madh e shtet aq sa ka blerës. “Po të shiteshin unë brenda një muaji mundem t’i prodhoj pesë a gjashtë kavalle e pak më shumë fyejë druri”. Plaku shumë mirë e dinte edhe historikun e fyellit dhe të kavallit.
Ai për gazetën thekson se ka lexuar se fyelli është vegël muzikore popullore me frymë e përhapur në të gjitha krahinat, e njohur sidomos si vegla e barinjve. “Trajtat dhe emërtimet e fyellit janë të shumta: çiftelia dhe kavalli, që përdoren më shumë në rrethin e maleve si të Sharrit, Pashtrikiut. Madhësia e fyellit ndryshon sipas llojeve, nga 18 cm (fyelli i shkurtër) deri 90 cm (kavalli) Fyelli ndërtohet prej drurit të frashrit, të shtogut, të panjës, të arrës, por edhe nga gypa metalike, sidomos prej tunxhi e bronzi”, është shprehur ai.
“Fyellin e kavallin i kam dashur gjithnjë”
Fyelli përdoret kryesisht nga burrat. Plaku Gjini thekson se me fyell luhen motive të mirënjohura këngësh e vallesh, nga pjesë solistike të marra nga vajtimet e grave etj.”Figurat muzikore dhe emërtimet e pjesëve instrumentale për fyell lidhen zakonisht me mjediset blegtorale, si “Dhente në kullotë”. “Dhentë në mriz”, “Dhentë tek burimi”, “Zilet e dhenve” etj. Tingujt e fyellit kombinohen bukur me të këmborëve dhe te zileve të bagë- tive gjatë kullotës. Shpesh bashkohen dy fyej, njëri prej tyre luan melodinë dhe tjetri mban iso”, është shprehur ai. Duke i fryrë fyellit i kujtohet koha e rinisë, por tani thotë se koha ka ndërruar shumë. ‘Unë më shumë e dua si zanat sesa që nga kjo mundem të jetoj. Unë po them se të mbijetojë mundet diqysh njeriu, por jo të jetohet nga kjo punë. Por, fyelli e kavallin i kam dashur tepër e tash më është dhënë mundësia t’i bie dhe njerëzit po e shoh se shumë e duan këtë vegël muzikore”.
Instrumenti emeton një diafoni instrumentale
Rënia e fyellit në ‘Shatërvan’ e bën të ndihet mirë plakun Prenk Gjini, duke shtuar se gjatë verës ka shitje më shumë. Fyelli është përdorur për ahengje të ndryshme, melodi, përcjellje të këngëve, si dhe nga barinjtë për të ndjellë qentë, për të nisur delet…Thuhet se prejardhja e fyellit është nga shtetet e lindjes së mesme dhe tregtarët e kanë sjellë në Shqipëri (trojet shqiptare).Kurse kavalli është një ndër instrumentet më tërheqës e më të lashtë në fondin e artë të trashëgimisë muzikorë shqiptare, si dhe një ndër dokumentet më të rëndësishëm të muzikës instrumentale polifonike shqiptare që në mijëvjeçarin I p.e.s.
“Ky instrument konsiderohet si pjesë e rëndësishme e kulturës muzikore tradicionale shqiptare”, tregon profesori i muzikës Vesel Krasniqi. Ai shton se kavalli paraqet një ndër format më të hershme të polifonisë instrumentale. “Këtë fakt e vërteton dokumenti arke-muzikologjik i shek. V p.e.s. përmes një bazorelievi, i zbuluar në territoret shqiptare, i cili pasqyron qartë një instrument të dyfishtë me përmasat dhe tiparet organologjike të kavallit. Tipari themelor i kësaj periudhe, siç gjykohet nga tiparet organologjike të instrumentit me dy tyta, është që në njërin instrument, instrumentisti luan melodinë, ndërsa në tjetrën mban një notë e gjatë, që vazhdon pa ndërprerje në mbështetje të melodisë. Ky pozicion i lojës së këtij instrumenti rezulton se produkti të jep të kuptosh se instrumenti emeton një diafoni instrumentale, që mesa duket, kjo ka qenë edhe praktika e lojës muzikore e shekujve të V-të p.e.s.” tregon ai.
(Kosova Sot)
