FRANCESCO BOTTACCIOLI*

TRURI, edhe kur flejmë, punon. Kërkime të ndryshme tashmë bien dakort, duke i dhënë trurit që fle, një rol qendror në fiksimin e kujtimeve, e si pasojë në të mësuarin.

Demonstrimi i këtij paradoksi në dukje vjen nga kërkime mbi “dremitjen”: vullnetarë të nënshtruar ndaj provave te rikuperimit mnemonik të një liste fjalësh. Nëse midis mësimit të listës dhe rikuperimit, kishin patur në mes një gjumë prej nëntëdhjetë minutash, mbanin mend më shumë fjalë, se sa ata që nuk kishin fjetur.

Ky fenomen ka qënë studiuar me kujdes madje në fëmijë shumë të vegjël, siç ka demonstruar një grup psikologësh nga Universiteti gjerman i Ruhrit, që tani së fundmi ka botuar në Pnas një studim të realizuar mbi fëmijë të moshës midis 6 e 12 muajsh. Truri i fëmijëve, në këtë moshë, ka zhvilluar tashmë një kapacitet të fortë imitues. Studiuesit kanë përdorur këtë kompetencë për të verifikuar nëse dremitja mund të përmirësonte kujtimin e veprimeve të thjeshta duke përdorur objekte. Fëmijët që kishin fjetur më shumë sesa gjysëm ore, pasi ishin ekspozuar ndaj manipulimit të objekteve, ishin më të aftë në riprodhimin e këtyre veprimeve, se sa ata që kishin fjetur më pak sesa gjysëm ore.

Të dhënat më befasuese vijnë megjithatë nga studimi mbi të rriturit. Në fakt, paradoksi është që konsolidimi i memorjes, aktivitet thjesht i ndërgjegjes e si pasojë impenjues, ndodh kur jemi në humnerën e gjumit të thellë, kur makina cerebrale është në minimum të konsumit të oksigjenit, gjaku rrjedh ngadalë dhe elktroencefalograma tregon valë të mëdha, të ngadalshme dhe shumë të ngadalshme.

Është vënë re që gjatë gjumit, aktiviteti i trurit tonë është shumë i ndryshueshëm: alternohen ciklet, rreth një orë e gjysëm secili, që përmbajnë faza dominuese valësh elektrike të ngadalta e shumë të ngadalta si dhe fazat e karakterizuara nga valë të përziera, ku dominojnë të shpejtat. Kjo e fundit është quajtur faza REM (Rapid Eye Movement), pasi valët e shpejta shoqërohen me lëvizje të shpejta të syve. Në këtë fazë shohim ëndrra shumë të detajuara e që kujtohen më lehtë.

Në elktroencefalogramë, truri tregon një profil shumë të ngjashëm me atë të zgjimit. Për këtë arsye, për shumë kohë është menduar që faza REM ishte ajo më e lidhur me aktivitetin e ndërgjegjes së natës. Në vend të saj, është tashmë e qartë që është faza me valë të ngadalshme e shumë të ngadalshme, e quajtur gjumë me valë të ngadalshme (Slow Wave Sleep) dhe jo ajo REM, që është përgjegjëse për kujtesën e natës. Bjorn Rasch e Jan Born, neuroshkencëtarë të Universitetit të Zyrihut, në një përmbledhje të gjerë botuar në Physiological Review, dokumentojnë që ekspozimi ndaj një arome, gjatë një detyre të mësimit të ndërgjegjshëm, nxit konsolidimin e memorjes, vetëm nëse të njëjtët persona nuhasin të njëjtën aromë ndërkohë që janë në fazën e gjumit të thellë e jo në atë REM. Por cilat janë mekanizmat cerebrale? Fiksimi i një kujtimi është një proçes që kërkon bashkëpunimin e dy zonave cerebrale: korteksit e hipokampit.

I pari fikson vëmendjen mbi objektin për t’u kujtuar, e fut në kornizë, i jep një kod e pastaj e transferon këtë kodifikim të parë në hipokamp, i cili konsolidon gjurmët, për ta transferuar pastaj në korteks, ku mund të jetë i ndërfutur në “sirtare” të ndryshme të memories tonë e të mbetet në dispozicion për thirrje të mëtejshme. Në këtë dialog, të dyja zonat ecin me shpejtësi të ndryshme: korteksi është i karakterizuar nga valë të shpejta e nga valë theta, që janë valë relativisht të ngadalshme, kanë një ritëm (4-8 Herz), që megjithatë janë më shumë sesa dyfishi i atyre të ngadalshme, delta (1-4 Herz) që nga ana e tyre dominojnë hipokampin dhe fazën e thellë të gjumit. Gjatë zgjimit, faza e parë e memorizimit do të kishte “vulën” e valëve theta, ndërkohë që gjatë gjumit të thellë, hipokampi do të konsolidonte kujtesën me një aktivitet të ngadalshëm dhe shumë të ngadalshëm (më pak sesa 1 Herz).

Çfarë provash kemi për këtë shpjegim? Aplikimi i një transkraniumi(veprim absolutisht jo i dhimbshëm) me frekuencë delta, mbi zonën e kokës që korrespondon me korteksin parafrontal gjatë fazës së parë të gjumit, rrit kujtesën e një ushtrimi të bërë para gjumit. Nëse përkundrazi administron një frekuencë, theta kujtesa bëhet “e shtypur”. Por, në të kundërtën, nëse administron një frekuencë theta gjatë zgjimit, kur është e impenjuar në mësim, memoria përmirësohet. Një provë e mëtejshme erdhi 15 marsin e shkuar kur një grup neuroshkencëtarësh austriakë kanë demonstruar në revistën e Neuroshkencës Kognitive që aktiviteti theta gjatë mësimit është direkt i lidhur me kapacitetin për të kujtuar pas një nate gjumi. Në thelb, thonë studiuesit, gjatë gjumit me valë të ngadalshme, hipokampi seleksionon kujtimet që janë për t’u ruajtur dhe ato për t’u hedhur dhe e bën duke ndjekur një etiketë që ishte e qëllimshme për ta gjatë zgjimit, etiketa theta.

Në fund, ka një tip tjetër kujtese që është e kushtëzuar nga gjumi: ajo imunitare. Tek vullnetarët që kanë marrë një dozë të vetme vaksine kundër hepatitit A, nëse natën pasuese të vaksinës nuk kanë fjetur, niveli i antikorpeve (që tregon efiçencën e vaksinimit), i kontrolluar pas katër javësh, është shumë më i ulët sesa në ata që kanë fjetur. /Focus

Drejtues Masteri në Psikoneuroendokrinoimunologji, Universiteti i Aquila-s, Itali

 /Bota.al

Nga viti 1945 e në vazhdim FBI e J. Edgar Hoover ka ndjekur shkrimtarët Albert Kamy dhe Sartrin. Hetimi, pa kaluar shumë, u kthye në një çështje filozofike. Gjatë shfletimit që I është bërë së fundmi, dosjeve të FBI-së mbi filozofët francezë, janë pikasur dhe emrat e dy shkrimtarëve të njohur. Listës së gjatë të CIA, Mafias, KGB, Castro, Hoover dhe LBJ Lindon Xhonson, tani mund t’i shtojmë: Jean-Paul Sartre. Raporte të viteve ‘60 të FBI dhe Departamentit të Shtetit tërhiqnin vëmendjen për anëtarësimin e Sartre në Fair Play for Cuba Committee, pjesë e të cilit ishte edhe Lee Harvey Osëald (vrasesi i Kenedit). Dhe-profetike? Sartre i konsideronte “Shtetet e Bashkuara si një komb pa kokë.

”Po ku kishte qënë Sartre më 22 nëntor, 1963 (diten e vrasjes se presidentit Kenedi). A mund të kishte qenë ai Qitësi i Dytë? Papritur, copat e gjeagjëzës po shkonin në vendin e tyre.

Por referencat pasuese në dosjen kryesore Osëald treguan se FBI, megjithëse përgjithësisht të trazuar nga “prirjet e majta” të Sartre, dhe lidhjet e tij me komunistët, Castro-n dhe Bertrand Russell, ishin veçanërisht të shqetësuar që ai tani, përveç protestës për përfshirjen e ShBA në Vietnam, po kërcënonte të “luante një rol aktiv në Komitetin e Francezëve që vranë Kennedy-n” (sipas një artikulli të botuar m 14 qershor, 1964, te Ëashington Post). FBI ishte e lidhur fortë me teorinë e Qitësit të Vetmuar. Theksi i interesit të tyre te Sartre, atëherë, nuk ishte nëse ai kishte marrë pjesë në ndonjë konspiracion, por që ai besonte në teorinë konspirative dhe “mbështeste pozicionin që Osëald nuk ishte vrasësi i vërtetë i Presidentit Kennedy.”

FBI kishte që nga 1945 që e mbante një sy nga Sartre. Shumë shpejt, ata filluan të hetonin edhe bashkëkohësin e tij, Albert Camus. Më 7 shkurt, 1946, John Edgar Hoover, drejtori i FBI, i shkruan një letër “Agjentit Special në Detyrë” në zyrën e Neë York-ut, duke i tërhequr vëmendjen për njëfarë Albert Canus (duke hamendësuar me diplomaci që “Canus” me shumë gjasa ishte një pseudonim që ai kishte adoptuar me mjeshtëri).

Hoover-it i nevojitej të dinte nëse Ekzistencializmi dhe Absurdizmi ishin njëfarë fasade për komunizmin. Për atë çdo gjë ishte një rishkrim i kodifikuar i Manifestit Komunist. Por kjo ishte gjëja interesante rreth Manifestit- nuk ishte shpallje: më shpesh ishte, siç do të thoshte edhe Frojdi, i fshehtë. Prandaj agjentët e FBI ishin të detyruar të bëheshin psikanalistë dhe hermeneutiste – të tërhequr nga ajo që historiani CalroGinzburg mjeshtërisht e quajti “paradigma gjahtare” (një vëllazëri detektivësh në kërkim të informatave ku ai përfshin edhe Frojdin dhe Sherlock Holmes-in). Prandaj ne i gjejmë agjentët e inteligjencës duke studiuar vepra studimore dhe të marrin pjesë në leksione. Por, agjentët e FBI ishin “policë filozofikë“, edhe në një sens të dytë: në gjurmimin e Camus dhe Sartre (mbikëqyrja, përgjimet, çimkat, vjedhja) ata i kishin dhënë shprehi markës së tyre të hetimeve filozofike. Në veçanti, dosjet e filozofisë së FBI tregojnë se si agjencia ishte bërë në mënyrë dogmatike kaq anti-konspirative.

Sartre ishte ftuar në Shtetet e Bashkuara, andej nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, si pjesë e fushatës propagandistike të mbikëqyrur nga Zyra e Informacionit të Luftës (ZIL). Përballë skepticizmit të FBI nëse autori i Nause dhe të qenit dhe asgjëja ishte në gjendje të krijonte një propagandë të përshtatshme për cilindo, Sartre kishte të paktën një mbështetës kokëfortë Archibald Macleish, Nënsekretari i Shtetit, dhe ndihmës drejtori i ZIL. Maclesh tani njihet më shumë si autori i formulimit klasik të estetikës moderniste: “Një poemë nuk duhet të nënkuptojë/por të jetë”, “A poem should not mean / But be.” . Ai ishte një poet në Paris në 1920, dhe u bë Bibliotekar i Kongresit dhe Profesor i Retorikës në Harvard. Por gjatë luftës ai ishte figura themeluese e “Degës së Hulumtimeve dhe Analizës” te Zyra e Shërbimeve Strategjike—pararendës i CIA-së, shërbimet e inteligjencës më ndërkombëtare (rrjedhimisht rival të FBI-së) që Hoover u mundua të abortonte dhe të minonte.

Në një intervistë të publikuar te France-Amerique, në mars të 1945, Macleish i kërkoi intervistuesit të tij “të mos harronte të informonte Sartre, talentin e të cilit ai e donte shumë, që ai po gëzonte paraprakisht për vizitën e tij.” Ndërkohë, nga pikëpamja e FBI çdokush që kishte qenë pjesë e Rezistencës (qoftë aktivisht-Camus-apo më shkarazi—Sartre) ishte automatikisht i dyshuar. Sidomos gazetarët dhe filozofët. Edhe më shumë kur një tjetër shkrimtare francez, i vendosur në Shtetet e Bashkuara, Geneviève Tabouis, ishte e zënë duke i denoncuar ata si komunistë. (Sartre shkruajti një artikull ku denonconte atë si spiune për Departamentin e Shtetit, diçka që ajo fuqishëm e mohoi, edhe teksa e raportonte te Departamenti i Shtetit.) Sartre e priste që të spiunohej. Por ai kurrë nuk ishte i fshehtë. Ai e vlerësonte transparencën e plotë. Prandaj përçmimi i tij për pavetëdijen frojdiane dhe parashikimi dhe vlerësimi i tij për rolin që vizibiliteti luan në kulturën e njerëzve të famshëm. Sartre ishte një mister për FBI: e pamundur të vidhje informacion prej tij sepse ai dëshpërimisht e jepte vetë. Edhe kështu, pas një çerek shekulli shastisje pas punës së tij, duke vënë në dukje lidhjet e tij me Che, Russell, Panterat e Zeza, dhe lëvizjen kundra luftës në Vietnam ata duhej të arrinin në përfundimin, në përmbledhjen e punëve të tij, që, nga një anë, ai mund të “përshkruhet si një pro-komunist” (dhe “inkurajonte rininë të besonte në asgjë shpirtërore”) ndërsa në të njëjtën kohë “përshkruhet nga disa burime si anti-komunist.”

Camus, duke ndjekur në hapat e Sartre në 1946, u ndalua shkurtimisht nga emigracioni për shkak të urdhër-ndalimit të Hoover. Në kontrast me Sartre, Camus propozoi një estetikë maturie dhe privatësinë. Ndërsa Sartre ishte për një rritje të informimit, deri në një pikë të ndershme, Camus besonte se mund të kishte gjëra të tilla si informacion i tepërt.

Camus, ashtu si edhe Sartre, kishte mbështetës brenda proto-CIA-s: Justin O’Brien, profesor i Frëngjishtes në Universitetin e Columbia-s, dhe përkthyes i ditarëve të Andre Gide. O’Brien gjithashtu ishte drejtor i Katedrës Franceze në Zyrën e Shërbimeve Strategjike gjatë luftës, e cila kishte për detyrë të “formonte rrjete inteligjence përtej fronteve gjermane në Francë.” Gjatë kursit të Okupimit, ai filloi të pëlqente punët e Eluard, Michaux, Vercors, “rilindjen poetike që shënoi okupimin,” dhe Louis Aragon, i cili qartazi ishte komunist.

Pas mbarimit të luftës, dy shërbimet e inteligjencës, FBI dhe CIA ngecën në “një praktike dyshe reciprociteti antagonist” (siç do të thoshte Sartre). Me fjalë të tjera, FBI, sidomos Hoover, urrente në fillim Zyrën e Shërbimeve Strategjike dhe pastaj, pas 1947, pasardhësin e sa, CIA. Por dy agjencitë i ndante më shumë se sa vetëm një luftë për territore. Ka edhe një divergjencë të gjerë filozofike (dhe, duhet të shtohet, estetike).

FBI e Hoover-it ishte shumë dyshuese ndaj filozofëve, sidomos atyre të huaj, gati filozofobike; por kjo nuk e ndal organizatën të formojë markën e vet të mendimit filozofik si përgjigje për Sartre dhe Camus –dosjet e FBI mbi të qenit dhe të mosqenit.

FBI nuk e lexoi Sartre apo Camus në frëngjisht. Një nga agjentët, pasi kishte vjedhur disa blloqe shënimesh dhe ditarë (të marrë nga sende personale) në fillim të 1945, ankohet se ky material është i gjithi në frëngjisht dhe u thirrën përkthyes. Pastaj mund të fillonte siç duhet hetimi.

Nga këto dosje FBI del si neo-ekzistencialiste një formë e hershme klasike Sartriane. Ata, ashtu si Archibald Macleish i mëparshëm, janë të mendimit që njerëzit, jo vetëm poezia, “nuk duhet të nënkuptojnë, por të jenë.”A poem should not mean / But be.” ” Ata nuk e pëlqejnë kuptimin—ata janë ne gjurmim të tij, sidomos të kuptimeve sekrete të koduara, por nuk e kanë qejf atë.

Ata sigurisht që janë të abonuar në shkollën e mendimit “ferri janë njerëzit e tjerë.” Dhe Hoover-i, në veçanti, do të ishte shumë i çliruar sikur të gjithë njerëzit në Shtetet e Bashkuara të ishin të kapluar nga ankthi, shoqërisht të paqëndrueshëm, të mbyllur në vetvete dhe vetmitarë. Me pak fjalë, një IHuaj. Ajo të cilës ata i frikësohen dhe që e kundërshtojnë është kuptimi, dhe më në fund, fabulën—ose narrativën. Ata janë kundra-narrativistë.

FBI jehon kritikën klasike moderniste të narrativës të Sartre, në novelën e tij Neveria. FBI-stat e Hoover-it janë ekzistencialistë tipikë në refuzimin e narrativës telologjike-atyre do u pëlqente të kishin pasiguri dhe kaos se sa telos (qellim) (6). FBI e shihte Camus totalisht si njeriun e tyre: Camus i Absurdit dhe të Huajit, sipas të cilit individi kurrë nuk do e kuptojë botën, as nuk do të lidhet, në terma afatgjatë, me të tjerët.

Ne jemi të prirur t’i mendojmë ata të FBI-së si teoricienë të konspiracioneve të mëdha. Por realiteti ka tjetër nuancë: ata nuk janë konspirativë sa duhet. Ata e kundërshtojnë teorinë. Ata nuk duan që të besojnë në fabula. Prandaj edhe sjellja e tyre parake, metafizika e tyre, kur bëhet fjalë për pyetjen, Kush e vrau Kennedy-n? A ishte vrasja e Kennedy-t një komplot? FBI nuk e pranon. Ata, në atë mënyrën e tyre tipike neo-ekzistencialiste, të fiksuar te historia, apo johistoria, e Oseald ujk-i-vetmuar. Osëald, me pak fjalë, është thjesht tipi i tyre: një i vetmuar i konfliktuar, i shkëputur, shoqërisht i paqëndrueshëm. Më shumë Meursault (Merso) se sa konspirator.

Narrativa, filozofia dhe spiunazhi ndajnë një bërthamë të përbashkët: lindin nga mungesa e informacionit. Pritshmëritë e Sartre-së për një botë informacioni total do t’i vdiste ata në vend. Nuk do të kishte nevojë për FBI-në, novelistët, apo filozofët francezë. Ekzistencialistët dhe absurdizmi insistojnë për një asimetri ndërmjet të qenit dhe informacionit. Agjenti James M. Underhill, i cili heroikisht ndoqi të pakapshmin “Albert Canus” e përmblodhi teorinë në një frazë kumbuese: “Dosja nuk tregon gjendjen finale.”

Pra, ku ishte Sartre më 22 nëntor, 1963? (ditën kur u vra presidenti Kenedi) Në dosjet e FBI nuk thuhet që ai ka hyrë në Shtetet e Bashkuara atë vit. Me shumë gjasa ai ishte në Paris, ku po zbulonte pjesën e dytë të autobiografisë së tij te Les temps modernes. Alibia e Camus është edhe më e sigurt, duke qenë se ai vdiq në një aksident me makinë në janar të 1960. Por, a ishte një aksident i rastësishëm apo…një komplot? /Shqip/