Besimet e fshehta fetare sfidojnë ato tradicionale. Ato zbehin dallimin ndërmjet përkushtimit dhe herezisë. Shumë prej tyre janë hibride të shumë teologjive. Këto besime të përziera fetare, kanë një mënyrë interesante të ngacmimit të strukturave të pushtetit, sidomos kur lëvizjet dalin nga shtresat e ulëta apo përmbajnë ide të huaja. Disa prej këtyre besimeve janë bërë edhe më të errëta, duke kufizuar misteret e tyre më të thella një grushti të ngushtë klerikësh drejtues.

10. Alavitët

Një në 12 sirianë është alavit, praktikues i një sekti të fshehtë të Islamit që daton në shekullin  IX. Këta shiitë adhurojnë si Zot Aliun, thjeshtrin e profetit Muhamed, mohojnë që gratë kanë shpirt, dhe besojnë tek rimishërimi. Osmanët e shtypën me forcë këtë komunitet. Sunitët nuk besojnë që alavitët janë myslimanë. Alavitët akuzohen për përdorimin e fesë islame për të fshehur bindjet e tyre radikale.

“Agjërim” do të thotë mbajtja e sekreteve. Dhe një “pelegrinazh” është një vizitë tek sheikët e tyre. Ibn Batuta, kronikani i shekullit të XIV, vuri në dukje se ata nuk shkojnë në xhami. Presidenti sirian Bashar Al-Asad është anëtar i këtij sekti. Ai është duke punuar për të normalizuar këtë besim në hije. Megjithatë, shumëkush dyshon se rivaliteti shekullor alavito-sunit qëndron në thelbin e konfliktit civil sirian.

9. Kandomblë

Ky besim fetar mbërriti në Brazil me anijet e skllevërve. Është një përzierje e besimit katolik me nderimin tradicional të shpirtrave të Afrikës Perëndimore. Zoti i tyre i gjithëfuqishëm ndihmohet nga shpirtrat ndiohmës më të vegjël, si dhe udhëheqës shpirtërorë personalë. Praktikuesit nuk besojnë tek e mira apo e keqja, por vetëm tek fati personal.

Që nga viti 1970, kur u hoq ndalimi i tubimeve publike pa lejen e policisë, njerëzit filluan të identifikohen më shumë me këtë fe. Gjatë viteve të fundit, Krishterimi Ungjillor ka qenë në rritje në Brazil, dhe për të luftuar ndikimin politik të këtyre të krishterëve të rinj, disa krijuan një parti politike Kandomblë:PPLE, Partia për Lirinë e Shprehjes.

Ungjillorët kanë sulmuar faltoret e tyre dhe i etiketojnë ndjekësit si adhurues të djallit. Politika e racës qëndron në thelbin e kauzës. Brazili qe vendi i fundit që anuloi skllavërinë. Gjysma e popullsisë që e konsideron veten zezakë, ka ende shumë pak pushtet politik, dhe Kandomblë është në mënyrë të pagabueshme një fe Afrikane.

8.Kakure Kirishitan

Kakure Kirishitan janë të krishterët e fshehtë të Japonisë. Pasi Shoguni Tokugava e ndaloi fenë e tyre, besimtarët filluan ta praktikonin atë në fshehtësi. Kakure Kirishitan ekzistoi në ilegalitet për 450 vjet, deri kur persekutimi mori fund në vitin 1873. I zhvilluar në hije, ky besim u shndërrua në diçka misionarët spanjollë të mesit të viteve të 1500 vështirë se do ta njihnin.

Kakure Kirishitan shkriu në një Katolicizmin me Shintoizmin dhe Budizmin. Ata zhdukën të gjitha reliket e jashtme, e maskuan Marinë dhe Jezusin si Budam, dhe i kamufluan lutjet si himne. Megjithatë, ruajnë muzikën origjinale kristiane që u soll nga Evropa. Këto himne latine, u lejojnë dëgjuesve që udhëtojnë në kohë në Spanjën e shekullit XVI.

7. Jazidët

Me 700.000 anëtarë në të gjithë botën, besimi Jazid është aq i fshehtë, sa që shumë nga elemëntët e saj nuk janë të njohur edhe nga vetë besimtarët. Librat e tyre të shenjtë mbahen të fshehura nga klerikët, dhe ata duhet të betohen që në fillim të mos zbulojnë kurrë sekretet e tyre. Pas shekujsh përndjekjeje, Jazidët janë të kujdesshëm ndaj të huajve.

Nën sundimin osman, ata u përballën me 72 genocide të veçanta. Si Al-Kaida dhe ISIS-i i cilësojnë si të pafe. Jazidët kanë reputacionin e adhuruesve të djallit. Ata nderojnë Melek Tavusin, Engjëlli Pallua, i cili u dëbua nga Parajsa. Ata praktikojnë një grup besimesh:pagëzimin, heqjen e këpucëve në kishë, ndërsa e shohin zjarrin si një manifestim të hyjnores. Ata gjithashtu luten tri herë në ditë, por në drejtim të Diellit dhe jo të Mekës.

6. Kripto-behrenjtë e Nju Meksikos

Gjatë shekullit XV, gadishulli Iberik u përflak nga një valë anti-semitizmi. Çifutët sefardikë, që kishin banuar në Spanjë për shekuj me radhë, u detyruan të konvertohen në katolikë ose të vdisnin. Shumë u konvertuan dhe u pagëzuan, por mbetëjn hebrenj në fshehtësi. Të tjerë u larguan nga vendi. Nju Meksiko ruajti për një kohë të gjatë një traditë popullore që u vendos nga kripto-hebrenjtë.

Ligji i therrjes dhe konsumit të mishit të kafshëve sipas ligjit hebraik të kasherit, dhe Yjet e Davidit të gdhendur mbi varre, ofrojnë prova të forta. Për vite të tëra, ato janë persekutuar si një sekt i krishterë ekstremist. Megjithatë, testimi i fundit i ADN-së ka ofruar prova domëthënëse. Ndërsa më pak se 1 për qind e jo-hebrenjve posedojnë gjenin Cohanim, shenjuesi u gjet në 38 përqind të atyre që u testuan në Nju Meksiko.

Besohet se një popullsi kripto-hebreje u vendos në këtë zonë kur nisi Inkuizicioni në Meksikë. Këta hebrenj të fshehtë u detyruan të praktikonin fenë e tyre në fshehtësi. Në ndonjë rast kanë mbetur vetëm vetëm praktika tejet sipërfaqësore. Shumë banorë të zonës të rritur si katolike, janë konvertuar zyrtarisht në Judaizëm, duke përqafuar identitetin e tyre të “vërtetë”.

5. Santeria

Santeria- ose Rruga e shenjtorëve – u soll në Kubë nga skllevërit. Është zhvilluar në plantacionet e sheqerit në shekullin XVII-të, kryesisht në mesin e kominutetit nigerian të Jorubas, të cilët i përdoren shenjtorët katolikë si analogë të orishas-ve të tyre, shpirtra gjysmë-hyjnorë. Për shekuj me radhë, Santeria u dënua, fillimisht nga sundimtarët katolike të ishullit dhe pastaj nga Fidel Kastro anti-fetar.

Shekujt e persekutimit dhe shtypjes e nxorrën këtë fe në ilegalitet. Besimi ia detyron mbijetesën traditës së pasur gojore, e cila është ruajtur me fanatizëm nga një brez besimtarësh tek tjetri. Pjesa më e madhe e teologjisë Santeria është e panjohur për besimtarët e thjeshtë, përvveçse klerikëve të saj. Shumë rite, si flijimi i kafshëve, mund të shihen vetëm nga priftërinjtë – apo Santeros.

4. Shoqëritë e fshehta kineze

Kina është zyrtarisht një shtet ateist. Partia Komuniste njeh vetëm 5 besime fetare:Budizmin, Taoizmin, Islamin, Katolicizmin dhe Protestantizmin. Shumë të krishterë s’mund të gjejnë atë që kërkojnë në këtë menu të kufizuar, prandaj janë të detyruar të operojnë në një treg të zi fetar. Këto komunitete fetare sekrete mblidhen në vende të fshehta, në shtëpi private apo vende të tjera për të praktikuar besimin e tyre.

Qeveria kineze ka vepruar më dorë të hekurt ndaj të krishterëve. Gjatë dy viteve të fundit, janë shkatërruar 1700 kryqe nga kishat vetëm në Provincën e Zhejiangut. Shpesh, ky vandalizëm i sanksionuar nga qeveria, shoqërohet me përleshje të dhunshme të autoriteteve me praktikuesit. Kina ka aktualisht rreth 65 milionë të krishterë, gjysma prej të cilëve adhurojnë në fshehtësi. Së shpejti ajo do të jetë vendi më i madh i krishterë në botë.

3. Umbanda

Umbanda është e vetmja fe e krijuar në Brazil. Ajo u themelua nga mediumi psikik Fernandino de Moraes, që shkriu në një traditat afrikane, katolicizmin, spiritizmin dhe besimet indigjene. Një variant i njohur si “Quimbanda” ose “magjia e zezë” konsiderohet tashmë një fe të veçantë. Kjo fe ka rreth 400.000 pasues, shumica e të cilëve e praktikojnë në fshehtësi për të shmangur kërcënimet dhe vandalizmat ndaj tyre. Pjesa më e madhe e popullsisë braziliane e cilëson këtë besim si adhurim të djallit. Rritja e Pentakastalëve dhe Ungjillorëve përbën një kërcënim i madh për ta. Disa pastorë janë arrestuar për nxitjen e mungesës së tolerancës fetare ndaj Umbanda-s.

2. Druzët

Druzët praktikojnë një besim të fshehtë që rrjedh si një rrymë e Islamit. Feja druze përfshin elemente të krishtërimit, hinduizmit dhe filozofisë greke. Druzët janë të përhapur në të gjithë Lindjen e Mesme. Pas rënies së Perandorisë Osmane, shumica e tyre u vendosën në Siri, Liban, Jordani dhe Izrael. Druzët kanë qenë figura kyçe në historinë e Lindjes së Mesme.

Ata mbrojtën bregdetin libanez nga Kryqtarët, dhe pas rebelimeve të shpeshta fituan autonominë nga osmanët. Ata u vendosën në një territor malor për të patur vetëvendosje dhe ruajtur sekretet e besimit të tyre. Vetëm përfaqësues e lartë të klerit, të njohur si “uqqal”, marrin pjesë në shërbimet e tyre fetare, dhe kanë qasje ndaj shkrimeve të tyre të shenjta.

1.Kueta

Kuetat e Majorkës janë kripto-hebrenj të persekutuar për shekuj me radhë. Emri i tyre besohet se  rrjedh nga fjala katalanase për “derr”. Kuetat u konvertuan me dhunë në fenë katolikë gjatë Inkuizicionit të shekullit XV, por shumica e tyre vazhdoi ta praktikojë fshehurazi judaizmin. Kuetat, të cilët përbëjnë 20.000 nga 860.000 banorët e ishullit spanjoll, kanë hasur vështirësi të madhe në ruajtjen e fshehtë të besimit të tyre.

Me mbiemrat lehtësisht të identifikueshëm, ata qenë objekt talljeje nga shumica, u shmangën nga profesionet kryesore, si dhe u ndalohej ndjekja e studimeve në universitet. Shumë pretendojnë se nuk ka pasur martesa ndërmjet katolikëve dhe Kuetave deri në dy brezat e fundit. Por kohët kanë filluar të ndryshojnë. Qeveria e Majorkas ka kërkuar së fundmi ndjesë për masakrën e vitit 1691, kur 37 përfaqësues të Kuetas u dogjën të gjallë para një turme prej 30.000 vetësh. Përveç kësaj, një gjykatë rabinike në Izrael ka vendosur që Kuetat, të cilët mund të vërtetojnë prejardhjen hebreje – shpesh të mbajtur në mënyrë skrupuloze nëpër pemët gjenealogjike familjare –  të cilësohen hebrenj pa patur nevojën e një konvertimi formal. /bota.al

Në rubrikën e rregullt të së shtunës “Jepi Zërit”, kësaj radhe prezantojmë gazetarin, publicistin dhe shkrimtarin Blendi Fevziu, i njohur me emisionin “Opinion” në TV Klan të Shqipërisë.

Në vitin 1989 ka qenë pjesë e stafit te gazetës Studenti në Universitet. Me dhjetor 1990 dhe shkurt 1991 ka qene pjesëmarrës aktiv i Lëvizjes Studentore që solli ndryshimin e regjimit në Shqipëri.
Në 5 janar 1991 ka qenë bashkëthemelues i gazetës Rilindja Demokratike, organi i pare i shtypit te lire pas thuajse 70 vitesh në Shqipëri.

Është autor i disa librave të karakterit publicistik dhe letrar.

Cilën pyetje më shpesh i bëni vetes?

A kam të drejtë? Më duket gjithnjë pyetja më e vështirë edhe pse përgjigja nuk është gjithnjë e njëjtë!

Cili është udhëtimi juaj i zakonshëm brenda një dite?

Thuajse 14 orë me një agjendë shumë të ngjeshur dhe me 3 orë dedikuar vajzës midis. Pjesa tjetër është vrapim jo udhëtim i thjeshtë. Atë ditë që do ndal vrapin do kenë ndalur edhe gjithë gjërat e mia.

Cili libër qëndron më dukshëm në vitrinën e kujtesës suaj?

Ka shumë. Dhe modele shumë të ndryshme. Në vitet e fëmijërisë kujtoj, Ivan Turgenjevin. Më pas Dino Buzatin. Midis tyre e përherë Ismail Kadarenë. Nuk mund të them që të pashlyeshme mbeten “Lufta edhe Paqa” apo “Të mjerët”. Besoj se letërsia nuk do ketë më kurrë kryevepra të tilla. 10 vitet e fundit më ka impresionuar Khaled Hysein apo Orhan Pamuk. Nuk do të lija kurrë mënjanë “Komedianët” e Graham Grinit.

Si ndiheni në këtë krizë të thellë morale, përkatësisht identitare?

Mundohem ta mendoj sa më pak dhe ta kursej veten nga pyetjet ekzistenciale? Ku jam, ku po shkoj? A është kjo rruga për ku isha nisur?

Çfarë mund të thuash për kulturën dhe zhvillimet e saj?

Nëse më pyet në Shqipëri e Kosovë të them vetëm që është një ngrehinë që po shembet. Pak vetë banojnë aty brenda nga frika se mund të zërë brenda çatia e rrënuar. Në botë po ndryshon kuptim dhe mision.

Si ishte dje, si është sot dhe si do të jetë nesër?

Dje ishte shumë keq. Sot është ok. Shpresoj që nesër të jetë më mirë. Nëse njeriu nuk mendon që nesër do jetë më mirë, ka humbur thelbin e ekzistencës së tij.

Një pikturë, një poezi, një këngë dhe një film që do ta kishit veçuar?

Po qëndroj në Shqipëri. “Epika e Yjeve të mëngjesit” e Edison Gjergos. “Jon” e Ardit Gjebresë dhe padyshim “Parrullat” e Gjergj Xhuvanit.

P.S.

Fragmente nga një letër emocionuese e Blendi Fevziut për shkrimtarin Dritëro Agolli

Agolli i takon së bashku me Ismail Kadarenë, Fatos Arapin dhe disa të tjerë, një brezi shkrimtarësh që transformuan krejtësisht letërsinë shqipe të bukosur nga socrealizmi dhe mediokriteti i viteve 40 – 50. Siç ndodh me brezat që shkëlqejnë papritur dhe gjatë, ky brez, vijoi të dominojë krijimtarinë letrare shqiptare me dekada. Sot mund të themi pa ndonjë sforcim se këta emra vijojnë të mbeten ikonat e letërsisë shqipe dhe emrat më të lexuar në Shqipëri, por edhe shqiptarë jashtë kufijve tanë.

Si të gjithë njerëzit që jetuan, punuan dhe krijuan në diktaturë, Agolli ka pasur dhe do ketë gjithnjë kontestimet dhe kritikët e tij. Kritikat si kanë munguar në vite dhe ai është përgjigjur gjithnjë vetë. Por sot, 26 vjet pas rënies së atij regjimi, mund të thuhet se Agolli nuk ka qenë kurrë as një fanatik dhe as një militant i atij regjimi. Siç shprehet edhe Kadare në kujtimet e tij, Agolli ishte nga ata njerëz që shumë herët fliste kundër regjimit, që i njihte dhe kritikonte format represive të tij. Por çdo gjë matet me vepra dhe politikisht Agolli ka lënë një vepër të cilës i referohemi gjithnjë. Në Qershor 1991, ai ishte i pari dhe i vetmi që u ngrit publikisht kundër kultit të Enver Hoxhës në Kongresin e X të PPSH. Gjesti dhe shikimi i tij ndërsa salla reagonte kundër, janë fiksuar tashmë në historinë e Shqipërisë.

E kam njohur mjaftueshëm Dritëro Agollin, por asnjëherë deri në atë pikë sa të mund të flas saktësisht për të si për një mik. Ishte njeri i gjallë, një dashnor i madh i pijes dhe i jetës. Një njeri që donte të jetonte; që vdekjen edhe në librat e tij e paraqiste si një të keqe që do dinte ta dehte në ditën që do ti dilte përballë. Ajo që i binte gjithnjë në sy ishte tallja me teprimin. I mëshironte budallenjtë, por si duronte dot megallomanët. I pëlqenin ata që i flisnin për veprën e tij, por e lodhnin ata që thurnin ditirambe. Ndërsa lexoja mbrëmë statuset e fryra në rrjetet sociale isha gati i bindur që nëse do kishte mundësi t’i shihte; nëse një sekondë të vetme do rikthehej në këtë jetë gjeja e parë që do bënte ishte ironia me veten. Do t’i thurte vetes dy tre rreshta për ta çtensionuar situatën që me aq mjeshtri shumica dinë ta tensionojnë.

Por padyshim ai s’mund të bëjë asgjë nga këto. Ai iku, ashtu siç jetoi. Një njeri i lirë dhe buzagaz. Iku duke lënë pas një vepër dhe një boshllëk. Po atë boshllëk që lë ikja e çdo intelektuali në këtë vend që njerëzit e zot i ka kaq të rrallë. Iku duke marrë me vete protagonizmin e 60 viteve. Iku ashtu si një personazh i mrekullueshëm i tiji, Kapedani tek novela: “Lamtumirë kapedani im”. Ndaj, nuk gjej asnjë frazë më të mirë për të shoqëruar udhëtimin e tij në atë botë për ku u nis dje, veç duke përsëritur sërish fjalët e tij:

“Lamtumirë kapdani im”