Zhgënjim total përballë demagogjisë së “engjëjve” të socializmit dhe internacionalizmit, zhgënjim dhe zhvleftësim i ngadaltë prej kuptimit të supozuar propagandistik të elementeve më intime dhe më humane të jetës dhe vendosja e një rregulli të fshehtë të gjërave, këto janë mesazhet që merr lexuesi në përfundim të leximit të romanit “Përtej mjegullës ka dritë”, bazuar në disa ngjarje të vërteta, shkruar nga autori shkodran Isa Alibali, botuar së fundmi nga shtëpia botuese “Mirgeeralb”. Shumë shqiptarë që ndoqën studimet në vendet ish-komuniste ranë në dashuri me vajzat vendase, por vuajtën shumë pas izolimit dhe ndarjes ideologjike e politike. Nuk bëhej fjalë vetëm për disa djem e vajza të dëshpëruar në ato vite, por për një masë të madhe të zhgënjyer tërësisht dhe të persekutuar egërsisht që në atë kohë të vështirë mbetën të mbërthyer në kurthin e intrigave të pushtetit dhe mekanizmave të persekucionit të tij. Të njëjtin fat pësuan edhe shumë gra ruse, bullgare, polake, rumune etj., të martuara në Shqipëri, që u persekutuan dhe u burgosën, mandej për disa prej tyre ende dihet se ku janë dhe si vazhdon jeta e tyre që dikur u prangos. Dashuri të pastra që u transformuan në drama dhe fatkeqësi. Viktima të harruara dhe histori njerëzore shumë pak të njohura të shkaktuara nga absurditetet komuniste.

Fabula e romanit është një dashuri e pastër, por e ndrydhur dhe e zhytur në mjegullën absurde të periudhës komuniste. Në fillim ishte “dashuria” dhe pastaj vjen “divorci”, përplasja e regjimeve dhe shteteve komuniste. Pasojat? – dhëndurë dhe nuse që u bashkuan nën mashtrimin e “bashkëjetesës së përjetshme” të kampit socialist, por që më tej përfunduan të dënuar dhe u persekutuan egërsisht. Ata studentë shqiptarë që u nisën të kryenin studimet në një nga vendet e ish-Lindjes komuniste (siç është rasti i personazhit kryesor Visar Shkoza), pas kthimit në vendin e tyre ose u bënë intelektualë të shquar ose u persekutuan, internuan e u burgosën ose mbetën anonimë të panjohur.

Nga eksperienca si lexues, në romanin “Përtej mjegullës ka dritë”, konstatoj se autori Isa Alibali e vlerëson kujtesën si vlerë morale, si marrëdhënie me të kaluarën e njeriut dhe shoqërisë në epokën komuniste. Ndërsa të vërtetën si një udhëtim të mendjes dhe të shpirtit. Personazhet, stili, linjat paralele, zhgënjimi përzier me trishtim dhe vuajtje meritojnë të shkruhen e lexohen me respekt. “Peshorja e ndërgjegjes sime anonte dukshëm nga dashuria për njerëzit, nga bindja se lumturia qëndron në të menduarit dhe të vepruarit për ta dhe për shoqërinë”, shkruan autori dhe njëkohësisht personazhi në letrën e tij drejtuar fëmijëve Sokol, Flora dhe Lindita.

Në këtë roman e ke të vështirë leximin kur rrokesh të gjesh fillin apo kufirin mes ngjarjeve reale të përjetuara nga autori dhe trillit artistik të tij. Pa ngritur pretendime për llojin e romanit dhe stilin e autorit, krijohet përshtypja se libri ofron një përgjigje për diskutimin e vjetër mbi hapjen e dosjeve të bashkëpunëtorëve të regjimit komunist. Padyshim që romani është një kontribut dhe vlerë e shtuar në letërsinë dokumentare, biografike dhe autobiografike të të përvuajturve dhe të përndjekurve politikë, që ndonëse nuk u referohet drejtpërdrejtë burimeve arkivore e historike, krijon një rrafsh të gjerë për diskutim, të nxitur nga nevoja për të kuptuar veten dhe për t’i shtyrë lexuesit për të kuptuar se çfarë force dhe çfarë mase kërkon përballja me të kaluarën. Sidoqoftë, kujtimet dhe përjetimet personale kanë vlerën e tyre, por letërsia ka ligjet e veta, prandaj forca dhe cilësia aktuale e një vepre letrare nuk e ka rëndësinë e vet, ku dhe kur është shkruar, dhe në këtë kuptim romani e përballon mirë kompozicionin e një vepre të mirëfilltë letrare.

Në botimet e mëparshme të autorit Isa Alibali përfshihen: “Në Shkodër të gjithë këndojnë” për këngën shkodrane (1997), “Mirënjohje” për jetën e artistëve (2002), “Preng Jakova” monografi (2005), “Me Tano Banushin dhe humorin e tij” monografi (2007), “Si e njoha Mirditën” kujtime (2011) dhe “Rrënjë dashurie” shkodranët për Kosovën (2012).

Engjëll Serjani

Grupi folklorik që do të përfaqësojë Qarkun e Lezhës në Festivalin Folklorik Kombëtar të Gjirokastrës, që pritet të zhvillohet nga data 10 deri më 16 maj në skenën e kështjellës së “qytetit të festivaleve”, ka rezervuar një surprizë të veçantë për publikun, studiuesit dhe dashamirësit e folklorit. Në skenën e madhe të folklorit dhe trashëgimisë kulturore jomateriale, padyshim veprimtaria më e madhe kulturore mbarëkombëtare, do të dalë për të interpretuar një këngë legjendare lahutari dhe këngëtari në moshën 105-vjeçare Gjok Nonaj. Sipas pjesëtarëve të grupit të ekspertëve të Ministrisë së Kulturës dhe Qendrës Kombëtare të Veprimtarive Folklorike që ka ndjekur përgatitjet për FFKGJ 2015, mendohet se këngëtari dhe lahutari Gjok Nonaj do të jetë bartësi me moshën më të vjetër ndër artistët pjesëmarrës në këtë festival. Pak ditë më parë, lahutari që mban mbi shpinë më shumë se një shekull jetë, la të habitur ekspertët e folklorit dhe artistët e tjerë kurbinas, lezhjanë dhe mirditorë me interpretimin e tij virtuoz në koncertin përzgjedhës të zhvilluar në sallën “Dedë Nue Lazri” të Qendrës Kulturore të Lezhës, me interpretimin e një fragmenti nga Eposi i Kreshnikëve.

Gjok Nonaj është banues i Komunës së Shëngjinit, por prejardhja e hershme e familjes së tij është nga fshatrat e Malësisë së Madhe, që mendohet së është vend i origjinës dhe i këndimit të këngëve mitologjike të Eposit të Kreshnikëve. Interpretimi në Festivalin e Gjirokastrës nga goja dhe gishtat të këtij bartësi të moshuar të vargjeve mitologjike të eposit të lashtë shqiptar, vjen si një dëshmi e gjallë e transmetimit gojë më gojë dhe përcjelljes nga një brez te tjetri të këtij eposi të lashtë.

Ndonëse në një moshë të madhe, ndoshta është edhe njeriu me moshën më të madhe në Shqipëri dhe Europë, Gjok Nonaj vazhdon të gëzojë një shëndet të mirë dhe të bëjë një jetë aktive familjare dhe shoqërore, por edhe një jetë kulturore duke kënduar me lahutën e tij në festa familjare, në dasma dhe në festivale lokale dhe kombëtare. Dy këngë të hershme të kënduara prej këngëtarit dhe lahutarit njëqindepesëvjeçar Gjok Gjonaj, me fragmente nga Eposi i Kreshnikëve dhe tjetra një këngë e lashtë 500-vjeçare për Skënderbeun, janë të regjistruara dhe mjaft të klikuara në YouTube.

Rapsodi Gjok Nonaj rrjedh dhe është pjesë e një familjeje të vjetër shqiptare nga Malësia e Madhe, familje në të cilën kënga, lahuta, çiftelia dhe sharkia kanë qenë pjesë e pandarë jetës së përditshme, familje e lidhur me traditën e të kënduarit në veri të Shqipërisë. Nipi i Gjokës, djali i vëllait, artisti i kompletuar i quajtur Gjovalin Nonaj, i cili jeton prej afro 20 vjetësh në Belgjikë, është një muzikant i talentuar, që ka krijuar një ansambël folklorik me artistë të tjerë emigrantë shqiptarë dhe ka marrë pjesë në shumë veprimtari ndërkombëtare, përfshi edhe Festivalin Ndërkombëtar “TRAFIK-Ballkan”. Ashtu si xhaxhai i tij Gjoka, edhe Gjovalini ka dalë në skenë dhe ka kënduar me çifteli qysh në moshën 5-vjeçare, por edhe gjatë viteve të emigracionit, ai ka luajtur me disa vegla muzikore dhe ka interpretuar shumë këngë dhe melodi shqiptare të cilat janë pranuar mirë nga belgët dhe kanë bërë të njohura vlerat e trashëgimisë së lashtë kulturore të kombit shqiptar. Nuk janë vetëm xhaxha e nip, Gjok dhe Gjovalin Nonaj të cilët kanë mbartur traditën në familjen Nonaj, që marrë pjesë dhe kanë fituar çmime në veprimtari të rëndësishme folklorike kombëtare dhe ndërkombëtare, por në këtë familje me tradita folklorike dhe muzikore janë edhe të tjerët, vëllai i Gjokës dhe nipërit e mbesat.

Rapsodi njëqindepesëvjeçar Gjok Nonaj ka interpretuar në koncertin përzgjedhës për në festivalin e madh të Gjirokastrës, ku morën pjesë edhe 270 interpretues nga grupe folklorike dhe artistë popullorë që përfaqësonin Qarkun e Lezhës nga Qendra Kulturore e Lezhës, Komuna e Shëngjinit, Komuna e Kallmetit, Qendra Kulturore Mirditë, Qendra Kulturore Kurbin, Ansambli Folklorik “Çiftelia” në Lezhë, Qendra Kulturore e Fëmijëve në Lezhë, Komuna e Zejmenit, Komuna e Pllanës, Komuna e Zadrimës, Komuna e Shënkollës, Komuna e Kolshit, Komuna e Ungrejit dhe Komuna e Dajçit. Sipas ekspertëve të folklorit që ndoqën këtë garë, që zgjati rreth 6 orë, grupet pjesëmarrëse prezantuan një pasuri me vlera të zonave etnografike të këtyre trevave. Interpretimi i rapsodit të vjetër u vlerësua dhe u pëlqye, jo vetëm për përmbajtjen e lashtë të tekstit, jo vetëm për interpretimin në instrumentin e lashtë të lahutës, por edhe për zërin e pastër të këngëtarit Gjok Nonaj.

Zv.ministri Song Mingchang gjithashtu i paraqiti ftesën zyrtare Shoqatës së Botuesve Shqiptarë për të qenë e pranishme dhe organizatore e pjesëmarrjes së botuesve shqiptarë në Panairin e 23 të Librit në Pekin, gusht 2016.

Shoqata e Botuesve Shqiptarë ka nënshkruar dje marrëveshjen e bashkëpunimit me Administratën Shtetërore të Shtypit, Botimit, Radios, Filmit dhe Televizionit të Kinës. Në këtë marrëveshje parashikohet që brenda 5 vjetëve të përkthehen dhe të botohen jo më pak se 50 tituj (25 për secilën gjuhë) nga autorë të njohur dhe vepra të shquara të letërsisë së dy vendeve. Të dyja palët kanë ngritur grupe specialistësh për përzgjedhjen e titujve dhe autorëve dhe shumë shpejt do të fillojë puna konkrete për realizimin e këtij projekti mjaft të rëndësishëm.

Projekti për të përkthyer më shumë letërsi dhe autorë të rëndësishëm nga Republika Popullore e Kinës në gjuhën shqipe dhe po ashtu autorë dhe tituj nga letërsia shqipe në gjuhën kineze, tashmë po bëhet realitet.

Kjo falë një bashkëpunimi midis Shoqatës së Botuesve Shqiptarë dhe Administratës Shtetërore të Shtypit, Botimit, Radios, Filmit dhe Televizionit të Republikës Popullore të Kinës (State Administration of Press, Publication, Radio, Film and Television of the People’s Republic of China).

Dje u nënshkrua një marrëveshje bashkëpunimi për përkthimin dhe botimin e letërsisë, midis zëvendësministrit Song Mingchang dhe Petrit Ymerit, kryetar i Shoqatës së Botuesve Shqiptarë. Në këtë marrëveshje parashikohet që brenda 5 vjetëve të përkthehen dhe të botohen jo më pak se 50 tituj (25 për secilën gjuhë) nga autorë të njohur dhe vepra të shquara të letërsisë së dy vendeve.

Për këtë, të dyja palët kanë ngritur grupe specialistësh për përzgjedhjen e titujve dhe autorëve dhe shumë shpejt do të fillojë puna konkrete për realizimin e këtij projekti shumë të rëndësishëm. Të hënën paradite u zhvillua takimi i parë zyrtar midis Shoqatës së Botuesve Shqiptarë dhe Administratës Shtetërore të Shtypit, Botimit, Radios, Filmit dhe Televizionit të Republikës Popullore të Kinës, ku ishte e pranishme edhe ambasadorja e Republikës së Kinës në Shqipëri, znj. Jiang Yu dhe një grup specialistësh kinezë dhe shqiptarë. U fol në përgjithësi për rëndësinë, për vlerën e këtij bashkëpunimi dhe perspektivat në të ardhmen. Zv.ministri Song Mingchang gjithashtu i paraqiti ftesën zyrtare Shoqatës së Botuesve Shqiptarë për të qenë e pranishme dhe organizatore e pjesëmarrjes së botuesve shqiptarë në Panairin e 23 të Librit në Pekin, gusht 2016.

“Një tjetër arsye e ardhjes sime me porosi të kryeministrit kinez, është të ftoja botuesit e 16 vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore të marrin pjesë në Panairin e Librit, që do të zhvillohet në Pekin vitin tjetër. Pas zbatimit të politikës së hapjes, Kina i kushton rëndësi politikës së botimeve”, – u shpreh Mingchang.

Sikurse nënvizoi ai, kjo do të shërbejë edhe për të njohur më mirë botimet që bëhen në Kinë, autorët dhe letërsinë kineze dhe njëkohësisht për të vendosur kontakte më të mira me shtëpitë botuese kineze, me botuesit kinezë, si dhe me industrinë e shtypshkrimit që është nga më cilësoret dhe që do të paraqesë shumë interes për tregun shqiptar të botimeve. Zoti Petrit Ymeri, në emër të Shoqatës së Botuesve i falënderoi ambasadoren e Kinës në Shqipëri, Shkëlqesinë e Saj, znj. Jiang Yu, zëvendësministrin z. Song Mingchang dhe gjithë delegacionin kinez për këtë marrëveshje dhe e pranoi me kënaqësi ftesën për të qenë pjesëmarrës dhe organizatorë të paraqitjes shqiptare në Panairin e 23 të Librit të Pekinit, 2016. Gjithashtu dje, zëvendëskryeministri i Shqipërisë, z. Niko Peleshi pati një pritje zyrtare me delegacionin kinez dhe drejtues të Shoqatës së Botuesve Shqiptarë, ku duke vlerësuar rolin e rëndësishëm të kësaj shoqate në jetën kulturore shqiptare, në botimin e veprave të rëndësishme shqiptare dhe të kulturave të tjera të huaja, përgëzoi këtë iniciativë shumë të mirë dhe u angazhua për mbështetje të qeverisë shqiptare në këtë projekt. Gjithashtu, zëvendëskryeministri Niko Peleshi falënderoi palën kineze për angazhimin e saj serioz në zhvillimin e marrëdhënieve kulturore, por edhe në shumë projekte të tjera strategjike dhe të rëndësishme në Shqipëri, si ndërtimi i rrugës së Arbrit etj.

Zëvendësministri kinez, z. Song Mingchang nënvizoi që kjo marrëveshje bashkëpunimi që u nënshkrua midis Shoqatës së Botuesve Shqiptarë dhe Administratës Shtetërore të Shtypit, Botimit, Radios, Filmit dhe Televizionit të Republikës Popullore të Kinës, është formuluar në bazë të nenit 7 të Marrëveshjes së nënshkruar në Beograd në dhjetor 2014, midis kryeministrit kinez dhe kryeministrit shqiptar, Edi Rama, në kuadrin e zgjerimit të marrëdhënieve kulturore të Republikës së Kinës me 16 vende të Europës Lindore dhe Qendrore.