Nuk janë të pakta rastet në letërsinë botërore, madje të shënjuara për gjurmën e përjetimit të fortë që kalojnë shkrimtarët kur kufijtë e jetës mbarojnë me vdekjen e fëmijëve. Në Shqipëri, së paku dhimbjet e shkrimtarëve jemi mësuar t’i lexojmë ndër libra, si dhimbje të të tjerëve, ashtu si edhe vdekjet. Por, duket se tejkalon çdo përmasë kjo psikë kur jeta reale e tyre tronditet nga fatkeqësia, ashtu siç ndodhi edhe dje, me marrjen e lajmit të vdekjes së djalit të vetëm, 18-vjeçar, të shkrimtares Flutura Açka, quajtur Jerin van den Brink.
Nuk janë të pakta rastet në letërsinë botërore, madje të shenjuara për gjurmën e përjetimit të fortë që kalojnë shkrimtarët kur kufinjtë e jetës mbarojnë me vdekjen e fëmijëve. Në Shqipëri, së paku dhimbjet e shkrimtarëve jemi mësuar t’i lexojmë ndër libra, si dhimbje të të tjerëve, ashtu si edhe vdekjet. Por, duket se tejkalon çdo përmasë kjo psikë kur jeta reale e tyre tronditet nga fatkeqësia, ashtu siç ndodhi edhe dje, me marrjen e lajmit të vdekjes së djalit të vetëm, 18-vjeçar, të shkrimtares Flutura Açka, quajtur Jerin van den Brink.
Duket sikur forca e shkrimtarëve ka një zbritje hyjnore për të shpallur gati një botë të pamundur, atë të përtejmen, të paimagjinueshmen kur përballë është vdekja.
Midis dhimbjes së jashtëzakonshme dhe mundësisë për të ndjerë praninë humane, edhe kjo shkrimtare tregon betejën e jetës, me vetë qenien e saj si nënë, përjetimin. Për miqtë e saj, lexuesit, ka qenë një tronditje lajmi i vdekjes së djalit të vetëm të shkrimtares, të përcjellë përmes njoftimit në rrjetin e saj social, në facebook: “Miqtë e mi! Mbrëmë, në një orë të vonë të natës, u nda nga jeta Biri im i vetëm, Jerin van den Brink, në të tetëmbëdhjetat e tij, prej një sëmundjeje shumë të rrallë, nga e cila vuajti kohët e fundit. Nuk është e lehtë për një nënë ta lyejë bojën me të zezë për të tillë lajm, as ta pranoj humbjen e qenies më të dashur që pata, dhe kam, mbi këtë dhé. Me drojën se nuk do të mësohem kurrë me mungesën e tij, uroj të dëgjoj vetëm lajme të mira prej jush. Sipas dëshirës së Jerinit, ceremonia e lamtumirës do të mbahet me një rreth të ngushtë familjar e shoqëror në Utrecht të Holandës, ku im Bir jetonte prej disa vitesh, pas një fëmijërie të gjatë në Shqipëri. Për miqtë e mi në Shqipëri, do të jem në Atdhe përgjatë muajit qershor”. Nga ky rast i dhimbshëm, po aq tronditëse kanë qenë edhe vdekja e djalit të vetëm, të shkrimtarit Zija Çela. I biri, Dritani, mbylli sytë në mars të 2006, në moshën 36-vjeçare, i cili edhe pse njihej si një nga përkthyesit më brilantë të letërsisë italiane, dhimbja e fortë ndoqi për një kohë të gjatë “zërin” trishtues të shkrimtarit Zija Çela. Dritani pati një sëmundje të pashërueshme, nuk ia doli, ndërsa i ati i tij, arriti të shkruajë një nga librat më brilantë për vdekjen me një ndjenjë force, gati hyjnore me titullin: “Për dashurinë shkruhet pas vdekjes”. Në këtë libër, shkrimtari ndër të tjera e sjell kështu kujtimin e dhimbjen:
“Dritani nuk u mor me amanete, nuk tha as më kujtoni, as mos më harroni, la vetëm të nënkuptohej: Për sa kohë që ju nuk mund të jeni me mua, do të jem unë me ju. Dhe ka shumë gjasa për dyvendësinë e Shpirtit… Por a ka gjasa për mua në betejën e pabarabartë, përleshjen shkallmuese me kohën? Është lufta e senseve të kundërta. Dritani do të mbetet i ri, ashtu përgjithmonë, ndërsa mua më duhet të plakem duke mbetur i ri, në mënyrë që ditën kur të bëhemi prapë bashkë, unë të jem i denjë për Miqësinë e djalit. E këtu mjaft, po mbyllen këto shënime. Sa ishte gjallë, s’e patëm zakon t’i flisnim gjindjes për Dritanin. Mund të thotë ndokush se tash është vonë. Por ç’të bëjmë pra, në këtë mënyrë na habiti jeta, gjithë jeta na shkoi duke u dashur. Në fillim ne deshëm ta jetonim dashurinë, pas vdekjes u kujtuam se hidhet edhe në letër”.
Kaq shumë u shkrua për Përkthyesin me Flatra, siç nisi të mbiquhej Dritani, sa libri im “Për dashurinë shkruhet pas vdekjes”, u pasua me vëllimin “Përgjigje për dashurinë”, tashmë homazh nga shkrimtarë, poetë, përkthyes, publicistë, gazetarë e miq të Tanit. Madje edhe sot e kësaj dite vazhdon të shkruhet. Shpesh ky shkrimtar dhimbjen e tij, e ka parë të shkrirë, ose ta ndiejë si forcë në të njëjtin fat me shkrimtarin argjentinas, që vizitoi edhe Tiranën, Ernesto Sabaton, kur para pak ditësh në gazetën Mapo, Zijai shkruan si në një letër imagjinare: “Sidoqoftë, meqë ky version i letrës do të jetë përfundimtari, ja dhe një plotësim për dhembjen shkallmuese, goditjen e madhe që një ditë sërish na bëri bashkë. Atëherë, kur u preka thellë për Jorge Federikon tuaj, kurrsesi s’më shkonte nëpër mend se fati, ky zarf që kyç sekretin hyjnor, një ditë do të më sillte të njëjtën gjëmë për tim bir, Dritanin 36-vjeçar. Vdekja është ajo që e dimë, por që nuk e kemi provuar dhe, kur ta provojmë, prapë nuk do ta njohim. Çdokujt i mbetet vetëm një mundësi: ta njohë duke parë si largohen të tjerët. Prandaj, kur keni lotuar atëherë për djalin tuaj, e besoj pa mëdyshje, në mendje keni pasur edhe djemtë e tjetërkujt. Se ky është solidariteti, kjo është mirësia, kështu qarkullojnë ato nëpër botë. Ernesto, zemrat bujare nuk e emetojnë të mirën që t’u kthehet, por që vetë njerëzimi të bëhet më i mirë”.
I gjithë ceremoniali i tronditjes që kaloi shkrimtari Visar Zhiti ende nuk ka shuar asnjë flakëz të dhimbjes që përjetoi kjo familje. Aksidenti fatal, shënoi vdekjen e Atjonit, djalit të talentuar 19-vjeçar, që studionte në Itali, dhe ishte gati të ndiqej nga një perspektivë shumëdimensionale si filozof, shkrimtar, piktor, la një fillesë të vështirë, por mjaft prekëse. Pak ditë pas vdekjes së të birit, shkrimtari Visar Zhiti në një letër të bërë publike u drejtohet gjithë miqve dhe gjithë atyre të panjohurve që u gjendën pranë në ditët e dhimbjes së tyre të madhe. “Duam t’u shprehim mirënjohjen tonë të gjithë atyre që na u gjendën në dhembjen e madhe që na ra befas, kur shtëpia jonë u mbush me dritën e qirinjve të vdekjes. Djali ynë Atjon Zhiti ndërroi jetë para ca ditësh në një aksident rrugor pas një feste me shokë dhe shoqe. Shpejtësia e madhe si e dëshirave të tij, pengesat e rrugës si një mallkim i kobshëm e çuan në tragjedi, duke i ndërprerë pa mëshirë gjithçka që sapo kishte nisur…Përmes pikëllimit të thellë e hutimit mortor i falenderojmë mediat elektronike dhe ato të shkruara që jo vetëm e dhanë lajmin e zi duke shpërndarë imazhe të studentit 19 vjeçar të filozofisë Atjon Zhiti, por në shumicë botuan shkrimin e fundit të tij, të cilin e priste, por nuk e pa dot. Po kështu botuan dhe artikuj të veçantë që i kushtoheshin atij, njëri e shihte si trishtim në të gjithë Shqipërinë, tjetri ulërimë oqeanike, se ndodhej buzë oqeanit kur mori kumtin, ndërsa një prift zbulonte një mision të shenjtë te Atjoni ynë, etj, etj…Ah, ne vetëm deshëm të përuleshim me nderim para dhembjes e mirësisë së të gjithëve atyre që na u gjendën, secili siç mundte, në hatanë tonë dhe deshëm të thoshim diçka që e dinë të gjithë, por jo gjithmonë ndjehet, për fat të keq dhe harrohet, që nuk ka pasuri më të shtrenjtë e më të shenjtë se jeta dhe jeta e gjithsecilit është po aq dhe e të tjerëve që ka përreth dhe e duan, është lidhur dhembshëm, tmerrshëm, ulëritshëm dhe atë, jetën tënde, duhet ta ruash po aq shumë dhe për të tjerët, të rinjtë sidomos të ruhen nga gropat që ne kemi lënë rrugës, të mos i shndërrojnë në varre, se ky është fatkobi, apokalipsi…Ndërkohë po e mbyllim, me sytë plot lotë, duke i dëshiruar kujtdo të mirën që do të donte vetë e që vlen për të gjithë, vite të rinj të begatë atdheut, me besimin se ëndrra e Atjonit dhe e të rinjve për një jetë më të bukur është gjithandej, ata po kulturohen për t’i bërë të vërteta vizionet dhe idetë, të cilat janë më të mira se sa tonat dhe do të dijnë t’i përmbushin më mirë se sa ne”. Kjo ishte një letër shpirtërore, aq dhe shfaqje e një përkujdesi shpirtëror për ta lartësuar dhimbjen, si një gjest për ta pranuar çfarë ndan fati me hyjnoren, me shkrimtarin dhe njeriun, me të munduarit dhe të vuajturit. Rasti prekës vjen sërish në këtë goditje, duke kujtuar, se dy vite më parë, në nëntor të 2016, sërish një aksident fatal i merr jetën dy të rinjve, këngëtarit Ergi Dinit dhe shokut të tij Kejdi Halilit. Kejdi djali i vetëm i gazetares, poetes Erenestina Halilit, e cila një vit pas ndarjes nga jeta të birit të saj, ngriti një meshë në Vatikan. “Mesha e Shenjtë në altarin e Shën Pjetrit, Vatikan, për tim bir, sot në përvjetorin e tij…Zoti i bekoftë miqtë e mi, tashmë familja ime e madhe! Të Krijuesit jemi të gjithë!”. Sërish përballemi me humbjen tragjike, sërish me dhimbjen, dhe sërish një forcë krejtësisht unike duke përsosur qenien kur jeta bëhet destin i pashmangshëm i vdekjes, dhe në raste si këto, të befasishme, të papritura, bijë të vetëm, të rinj. Dhe kur kjo kalon në jetën e një shkrimtari, lexuesi e përtyp dhimbjen e tyre, si një forcë ngushëlluese si reziston Njeriu. V.M
Për të birin
Erenestina Halili
T’randoi ai qerpik,
pa mujtë m’e hapë me m’thanë:
– Nanë, erdh Ora!
Nuk e dveta Zotin tem:
Pse?! Pse?! Pse?!
Se nan qerpik m’the:
-Nanë, mos dvet…!
Unë iu binda fjal’s tande,
Zotit tand e temit…!
Kajherë, dritë e synit tem,
mall po kam me t’pa,
me t’rrokë,
me ta puthë at sy qerpikgjatë,
terr si mbramja e të hanës…
Paj, dert mos ki!
Njatij tandit e temit,
njaty nelt,
nuk mundem m’i mbajtë mni!
N’lutje, t’mban nana n’gji…
(kjo poezi u shkruajt pak ditë pas vdekjes së djalit të poetes)