Një tryezë e titulluar “Musine Kokalari: Vetëdija e shkrimit dhe e qëndresës”, kushtuar shkrimtares shqiptare nga Gjirokastra me të njëjtin emër, u mbajt të martën në Prishtinë. Në të gjerësisht foli Persida Asllani, profesoreshë në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë dhe njëkohësisht drejtoreshë e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë shkruan sot gazeta “Zëri”.

Ajo ka qenë e ftuar si shumë studiues, albanologë e dashamirë të gjuhës në Seminarin Ndërkombëtar të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës Shqiptare, i cili po mban edicionin e tij të 37-të në qytetin e Prishtinës.

“Mendova që për seminarin të sillja një figurë që ende nuk gjendet lehtë në librat e historisë së letërsisë shqipe ose në manuale dhe në leksione që qarkullojnë dhe ende kemi punë për të bërë për shkrimtaren e parë shqiptare. Është një figurë që duhet të rikthehet fortë në vëmendjen tonë”, shprehet autorja, profesoresha, studiuesja e gjuhës dhe e letërsisë shqipe Persida Asllani, kur tregon për arsyet pse e zgjodhi atë që konsiderohet shkrimtarja e parë shqiptare Musine Kokollari si figurë qendrore e ligjëratës së saj.

Kjo tryezë u udhëhoq nga profesori i Fakultetit Filologjik Nysret Krasniqi, cili i prezantoi veprat dhe tekstet e Asllanit me termet si “risi dhe mprehtësi intelektuale”.

Asllani fillimisht u shpreh shumë e nderuar që po merr pjesë në këtë seminar dhe po flet para profesorëve të saj, por edhe para bashkëmoshatarëve, kolegëve e studentëve më të rinj. Ajo tregon se që nga viti 2017 në bashkëpunim me Bibliotekën Kombëtare të Kosovës kanë ndërmarrë aktivitete të përbashkëta mes tyre për t’i kushtuar vëmendje të veçantë figurës së shkrimtares Kokalari. “Që nga viti 2017 në bashkëpunim me Bibliotekën Kombëtare të Kosovës ne kemi ndërmarrë një aktivitet mes dy bibliotekave, të cilat u shndërruan në dy promotore që bashkuan edhe qendrat studimore të Tiranës dhe të Prishtinës për t’i kushtuar vëmendje të veçantë Musine Kukalarit, kësaj figure të rëndësishme të letërsisë dhe të kulturës shqiptare”, tregon më tutje Asllani.

Persida Asllani mundohet që përmes ligjëratës së saj të pasuruar edhe me fotografi e me kopertina librash të bëjë më të njohur dhe më të prekshme për gjeneratat më të reja figurën e shkrimtares nga Gjirokastra. Asllani përshkruan edhe procesin e këtij aktiviteti, qëllimin dhe kuptimin që qëndron pas termeve që ka përdorur për të sjellë këtë ligjëratë. “Ne vendosëm që kur do të bënim këtë aktivitet gati njëvjeçar me fokus Musine Kokalarin të përfshihej në përkufizimin ‘Vetëdija e shkrimit dhe e qëndresës’. M’u duk pak paradoksale, por në fakt edhe ligjërata ime kështu qëndron, për të lidhur bashkë, për të argumentuar se si mund të ndërtohet një vetëdije shkrimi dhe përmes vetëdijes së shkrimit është po aq e natyrshme të mbërrihet te një vetëdije e qëndresës”, theksoi ajo.

Ligjëruesja emërton Kokalarin jo vetëm si figurë të rëndësishme të shkrimit, por edhe një figurë intelektuale dhe e qëndresës së rezistencës antikomuniste në Shqipëri në vitet e para të vendosjes së komunizmit. Qëndresa e Kokalarit mbeti e tillë deri në gushtin e vitit 1983, kur ajo u nda nga jeta në rrethana të vështira. Asllani përshkruan këtë vit si “të zhdukur” në kujtesën shqiptare dhe duke treguar që edhe ata që e njihnin nuk guxonin më t’ia përmendnin më emrin, përveç presidentit të ndjerë Ibrahim Rugovës, që kishte botuar dy-tre shkrime të saj, duke e sjellë edhe një herë në kujtesë shkrimtaren për aq sa kishe pasur mundësi shkruan tutje gazeta “Zëri”.

Asllani kishte hartuar këtë ligjëratë për të përshkruar dukurinë e Musine Kokalarit, vlerën dhe “fshirjen” e saj nga vetëdija shqiptare në tri pjesë, duke filluar me çështje që lidhen me ngjizjen, zhvillimin dhe manifestimin e kësaj vetëdijeje. Pjesa e parë titullohej “Nga ligjërimet femërore tek identitetet gjinore”, pjesa e dytë “Nga vetëdija e shkrimit identitar te vetëdija e identitares” dhe pjesa e tretë “Vetëdija e qëndresës”.

Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare është themeluar në vitin 1974 pranë Fakultetit të Filologjisë, atëherë Fakultetit Filozofik të Universitetit të Prishtinës. Në vitin 1991 është ndërprerë veprimtaria e tij nga organet e dhunshme serbe. Në vitet 1995 e 1996 sesionet e këtij Seminari u mbajtën në Tiranë në bashkëpunim me Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë së Akademisë së Shkencave të Shqipërisë./ZËRI/

Sot ditëlindja e poetit

Në një qytet të Bavarisë, rastësisht më ra në dorë një gazetë e Zagrebit. Duke e shfletuar, hasë një tekst të mikut tim Mirko Kovaç. Me kënaqësi fillova ta lexoj. Vazhdimi ishte dramatik. Plotë gërçe. Ajo që e thoshte shkrimtari i nderuar serb, nuk dëshiroja të ishte e vërtetë. Ishte diçka monstruoze. Diku në Bosnje, në qytetin Foça, kryesisht i banuar me myslimanë, jeta kishte marrë tatëpjetën. Iracionalja mbisundonte arsyen. E kuptoja revoltën e mikut tim.

Por nuk mund ta merrja me mend se njeriu ishte shndërruar në një gjësend pa vlerë; se në mbarim të shekullit XX urrejtja ndërnacionale ishte thjesht instinkt dhe Evropa spektatore në një teatër të absurdit. Sipas shkrimtarit të nderuar, një farë Vojisllav Maksimoviq, profesor serb i Universitetit të Sarajevës, rrugëve të përgjakura të Foçës qenka parë duke luajtur futboll me koka të myslimanëve të masakruar.

Nga ato viktima disa, ndoshta, kanë mundur të jenë edhe studentë të tij, të cilët atje buzë Milackës piktoreske, kanë përcjellë ligjëratat e tij mbi të bukurën në art. Por Vojisllavi kishte harruar se ishte profesor i Universiteti, që merrej herë pas here edhe me mjeshtërinë e shkrimit. Ai ishte shndërruar në një fantom dhe me gradën e majorit ushtarak kishte marrë pjesë në vrasje të shumta dhe pastrime etnike.

Rrënimi i Vukovarit, i Mostarit, i Dubrovnikut, i Sarajevës dhe i shumë fshatrave e qyteteve të tjera më pak të njohura flitnin bindshëm se nuk ishte fjala për psikoetikën e individit. Paranoja, pra, nga dita më ditë zbulonte fytyrën e vet të shëmtuar jo vetëm në shkrime bulevardeske, por edhe në etnosin, ideologjinë dhe filozofinë e një populli që i afrohej katastrofës. Në krye të asaj të keqeje qëndronin shkrimtarë, gjysmëshkrimtarë, intelektualë, kuaziintelektualë, politikanë të dyshimtë e kriminelë në zë, që i gjurmonte policia ndërkombëtare. Me programe nacionaliste dhe elaborate fashistoide mbusheshin bibliotekat, ose krijoheshin të reja, – sipas skenarëve.

Eklipsi

E kë nuk e shqetëson kjo? Në vetëdijen e krijuesit kishte ndodhur një eklips i tmerrshëm, humaniteti as dinjiteti nuk ekzistonte më. Sipas kokave nacionaliste një “popull qiellor” nuk mund të gabojë. Atij i lejohet çdo gjë. Edhe krimi. Toka serbe shpalleshin brenda nate edhe ato vende ku një qorr apo topall i sojit të tyre kishte kaluar ndonjëherë. Ose, ekspeditat ndëshkuese shpejtonin të shlyenin çdo gjurmë nga trashëgimia kulturore e identitetit të të tjerëve në trojet e pushtuara me dhunë. Nga një filozofi primitive nuk mund të lindte diçka njerëzore, pos një krijesë kiç, pikëlluese, pa vlerë – me një mjerim të thellë shpirtëror.

Sepse, dihet, nacionalizmi është kiç. Kështu thoshte dhe Danilo Kishi. Por mu nacionalizmi na u bë ushqim kryesor për mediokër, që shtoheshin rreth tryezës nacionale. Ata krijues të paktë, të cilët kishin guxim intelektuali t’i kundërvihen kësaj paranoje kolektive, shpalleshin tradhtarë të interesave kombëtare; botuesit ua mbyllnin dyert, ose detyroheshin ta marrin udhën e ekzilit. Guximi i Mirko Kovaçit ma kujtonte fatin edhe të një poeti serb i cili, duke parë në ekranin TV se ç’po ndodhte me fëmijët shqiptarë, në demonstrata paqësore dhe masakra të policisë serbe kishte qarë për shkak të turpit dhe mjerimit të popullit të vet.

Dorë pas dore, pas sa ditësh, më kishte arritur një poezi e tij për fëmijët, që kishin rënë nga breshëri i plumbave dumdum. E kishte shkruar atë natë të kobshme. “Ti mund ta botosh. Unë do të të jem mirënjohës tërë jetën se më ndihmon ta pështyj në fytyrë nacionalizmin e popullit tim”, kaq më kishte thënë në telefon, por edhe në një letër që kisha marrë pas një gjysmë viti udhe. Poeti që e thoshte këtë, e kishte kundërshtuar regjimin totalitar një gjysmë jete dhe poezia për fëmijët shqiptarë, as mllefi i tij nuk ishte një gjest. Ai besonte në vlerën dhe lirinë e njeriut, para se gjithash, ai mbronte etikën e shkrimtarit në një kohë të ligë kur euforia nacionaliste u bë metaforë e së keqës, eklips, më e fortë se fjala e tij prej humanisti.

Në mes nacionalizmit e kombëtares: udha e krimeve

Devavlimin shpirtëror të krijuesit, që e mundonte jo vetëm Mirko Kovaçin, e theksonte edhe më rëndë disidenti dhe bardi malazias, Jevrem Bërkoviq, në një tubim ndërkombëtar të shkrimtarëve të mbajtur në Bled. Por tmerri e agresiviteti i një diktature nacionaliste-staliniste ishte diçka e rëndomtë për ne shqiptarët. Vrasjet e eksodet, ndjekjet dhe tmerrin e bardhë ne e kishim përjetuar me dhjetra herë gjatë historisë sonë mijëvjeçare. Nëse Evropës nuk i kujtohet tragjedia e Çamërisë, pastaj ajo e Toplicës; nëse Evropa u mbyll në hipokriziminë e vet edhe pas vrasjeve e eksodeve të mëdha të viteve ’50, ’60, ’80 dhe ’90, duke konstatuar vetëm se atje në Ballkan po ndodh diçka e tmerrshme, kujtesa