Ditar Kabashi

Kosova po përjeton hyrjen në një vorbull të ri politik. Zagushia e temperaturave tropikale arrin kulmin me ngulfatjen e jetës politike. Sikur jemi popull që dot s’po nxjerrim mësim nga e kaluara. T’i lëmë mënjanë të gjitha ecejaket e dhimbshme me kosto të lartë përgjatë dekadave të fundit. Mjafton të kujtojmë krizën e vitit 2014, të njohur si “çështja VLAN”.

Bllokadë institucionale, aktivizim i Gjykatës Kushtetuese si arbitër për të na treguar se ç’kuptim kishin fjalët e caktuara në nenet e caktuara dhe në fund vendime të kontestueshme nga ajo, jo për nga efekti juridik por nga argumentimi doktrinar e praktik. Sidoqoftë, e gjithë ajo që ndodhi dhe kjo që po ngjan këtyre ditëve janë pjesë e një tërësie që në fokus ka rehabilitimin e individëve në pozita të larta shtetërore dhe plotësim ambiciesh për ta. Assesi nuk duket e besueshme se krejt kjo gjendje është përpjekje për mirëqenien e përgjithshme.

Për qytetarët kjo s’është gjë tjetër përpos një déjàvu që paraqitet si makth tmerrues. Padyshim se politika është arenë e marrëveshjeve politike dhe demokracia parlamentare imponon kompromise. Mirëpo duhet kuptuar dhe pranuar një herë e mirë se të gjitha këto duhen bërë në pajtim me frymën dhe shkronjën e Kushtetutës, si kontratë e përgjithshme bazike sociale, juridike e politike. Së këndejmi nuk mund të jetë e arsyeshme që të kërkohet votimi i një kandidati për kryetar Kuvendi në të njëjtën linjë me votimin për mandatarin e krijimit të Qeverisë. Meqë deputetët e Kuvendit janë përfaqësues të popullit dhe nuk i nënshtrohen asnjë mandati detyrues (neni 70/1 i Kushtetutës), me këtë lloj propozimisi është e mundur që vota e tyre të mos reflektohet si përfaqësim i subjekteve politike (apo kryetarëve të subjekteve)dhe haptas të mos cilësohet si nënshtrim ndaj tyre?

Zgjedhja e kryeparlamentarit dhe zgjedhja e qeverisë janë dy procese kushtetuese të ndara. E para paraprin proceduralisht por nuk mund të përdoret si objekt kushtëzues për të dytën. Kërkesa që të votohen në pako të dyja është nëpërkëmbje e standardeve konstitucionale dhe vetë aktin themelor juridik (kushtetutën) e shndërron në dekor politik. Dekoret, ndërkaq, janë jodetyruese. Janë çështje shijesh për të cilat latinët e moçëm thoshin se nuk duhet të diskutohen. E kushtetuta nuk është dhe nuk duhet të jetë dokument fakultativ me fuqi të kontestueshme dhe e kufizuar me palë të caktuara. Ajo vendos themelet e shtetit dhe organizimit shoqëror dhe duhet të jetë peshorja në bazë të së cilës do të maten veprimet politike.

Loja (dallaveret) me masën në peshore është veti e shëmtuar dhe shkakton pakënaqësi. Bereqeti nuk shtohet me haram, thoshin pleqtë dikur. Ose do ta respektojmëpeshimin që e bën kushtetuta ose do të honepsim se jemi shoqëri e cila s’ndien nevojë për të. O do ta pranojmë autoritetin e kushtetutës o do të kërkojmë të vetëqeverisemi me të drejtën zakonore e sipas qejfit. Nuk mund të bashkëjetojnë në të njëjtën kohë edhe parimi i supremacisë kushtetuese edhe kulti i klikave sunduese në politikë. Koha është e pamëshirshme dhe ne jemi të vonuar. Prandaj duhet ta zëmë hapin e emancipimit politik. Në të kundërtën, vazhdojmë të hapim universitete e të diplomojmë, por nuk do të tejkalojmë nivelin e asaj që prej disave quhet “botë e tretë”.

Fareed Zakaria

P yetja e vërtetë rreth zgjedhjeve presidenciale të vitit 2016 nuk është edhe aq shumë pse fitoi Donald Trump, saqë është si arriti ai që të kishte gjasa për të fituar? Fundja, Trump ishte një kandidat tërë- sisht jokonvencional, i cili i theu të gjitha rregullat dhe bëri gjëra të cilat do ta shkatërronin këdo tjetër që do të garonte për president. Pra, si arriti ai që të depërtonte? Kjo është përgjigja: Amerika tani është e ndarë përgjatë katër vijave, ku secila e përforcon tjetrën. Le t’i quajmë ato 4 K. Linja e parë është kapitalizmi. Ishte një kohë kur ekonomia amerikane lëvizte në tandem me shtresën e saj të mesme. Ashtu sikur që rritej ekonomia, rritej edhe punësimi dhe rrogat e shtresës së mesme sociale. Por, gjatë disa dekadave të fundit, kjo lidhje është shkëputur. Ekonomia tani pasuron kryesisht ata me edukim, të trajnuarit dhe ata me kapital. Amerikanët e tjerë janë lënë prapa.

Ndarja e tretë në Amerikë sot ka të bëjë me klasat

Ndarja e dytë është rreth kulturës. Gjatë dekadave të fundit kemi parë një shkallë të lartë të imigrimit; afrikanoamerikanët dhe hispanikët duke marrë një vend më qendror në shoqëri; dhe homoseksualët duke marrë të drejta të barabarta. Tërë kjo nënkupton se kulturat e reja kanë qenë në qendër të vëmendjes kombëtare. Dhe, kjo ka shqetësuar një segment të popullatës së bardhë, të moshuar, të cilët kanë frikë se kultura kombëtare, me të cilën ata janë rritur, po vjen duke u zbehur.

Një studim gjithëpërfshirës tregoi se pas besnikërisë partiake, parashikuesi i dytë i fortë i një votuesi të Trumpit, ishte “frika nga zhvendosja kulturore”. Ndarja e tretë në Amerikë sot ka të bëjë me klasat. Vota pro Trumpit në një masë të madhe është akt i rebelimit klasor, një revoltë e klasës punë- tore kundër elitave që pretendojnë se dinë gjithçka, e të cilat e udhëheqin vendin. Këta votues do t’i mbesin besnikë Donald Trumpit edhe derisa ai hakmerret ndaj mendimit të kësaj elite për të. K-ja përfundimtare në këtë rrëfim, ka të bëjë me komunikimin. Ne kemi kaluar nga një Amerikë ku njerëzit shikonin tri kanale TV, që ofronin një pikëpamje unike rreth botës, në një Amerikë ku secili mund ta përzgjedhë kanalin e vet, mesazhin, e bile edhe faktet.

Zgjidhjet e thjeshta

Që të gjitha këto forca kanë qenë në veprim me dekada të tëra, por gjatë viteve të fundit, Partia republikane ka qenë më e aftë që t’i shfrytëzojë ato dhe të identifikohet me ata amerikanë që ndihen të frustruar, me ankth, të zemëruar, bile edhe të dëshpëruar rreth drejtimit në të cilin është duke shkuar vendi. Donald Trump përfitoi nga këta trendë edhe më shumë. Duke folur haptazi rreth anktheve ekonomike të njerëzve, frikëve kulturore, si dhe rebelimit klasor.

Ai premtoi zgjidhje të thjeshta, kryesisht dedikuar të tjerëve – meksikanëve, myslimanëve, kinezëve dhe, natyrisht, elitave dhe mediave. Kjo funksionoi. Ai fitoi. Se a do të realizohen premtimet e tij, kjo është një çështje tjetër. Por, fitorja e vërtetë për këtë vend do të vijë kur ndokush do t’i shikojë këto forca të thella të cilat janë duke e ndarë vendin dhe të përpiqet ta ndërtojë një politikë e cila do t’i tejkalojë ato. Në vend që të pranojë se Amerika duhet të mbetet vend i ndarë midis dy fiseve – që të dy pa mirëkuptim për njëri-tjetrin dhe armiqësorë – ai person duhet ta flasë një gjuhë e cila i bashkon ato. Ky lloj i lidershipit nuk do t’i fitojë vetëm zgjedhjet, por edhe një vend të nderit në historinë amerikane.