Serena Vitale, studiuesja dhe kritikja e njohur italiane vjen në një rrëfim për kohët e arta të letërsisë ruse, takimet me Kunderën, Moravian, apo Havelin dhe dashuritë që takoi gjatë karrierës… për t’u ndalur te Majakovski, të cilit i ka kushtuar një libër, që shtëpia botuese “Saras” do ta sjellë së shpejti për lexuesin…
ANTONIO GNOLI
Nëse ekziston një shpirt rus që endet nëpër Europë, ky padyshim mishërohet në zemrën dhe mendjen e Serena Vitales, studiueses më të madhe të gjuhës dhe kulturës sllave. Me një inteligjencë të rrallë dhe mendime që lëvizin aq shpejt njëri pas tjetrit, saqë gati–gati përngjajnë me lëvizjet e pafrenuara të hapave të një ushtari kozak. I kam dashuruar librat e saj, të kthjellët dhe plot shkëlqim si, “Kopsa e Pushkinit” apo tregimet për vitet e jetës së saj moskovite. Jam i sigurt se do t’i dua edhe të tjerët pas tyre. E shkujdesur ndaj celularit dhe me një cigare të ndezur në cep të buzës, kërkon fotot e Majakovskit: “Ishte shumë i pashëm edhe kur vdiq. Ja. Shiko këtu”, – më thotë teksa më tregon fotografinë e tij. Ka muaj që merret me poetin. E lëviz, e shikon, e studion. Qesh me të, qan me të, shikon nëpërmjet tij. Mendoj se dashuritë e vërteta janë pikërisht kështu. Pak posesive. Të bëjnë të harrosh pjesën tjetër të botës. Sot është Majakovski, nesër Pushkini apo Mandel’Stam, apo Belyj. Copëza jete dhe rrugë të përshkruara së bashku me këto fantazma të mrekullueshme. Është shpirti rus. Ai, ku asgjë nuk është më e vërtetë sesa imagjinata. Ku asgjë tjetër nuk është më në qendër të asaj që ndodhet në kufi. Qesh. Prek flokët. Pres që nga çasti në çast të fillojë të më citojë ndonjë poezi. Kur befas, krejt papritur bëhet serioze.
A kanë qenë të rëndësishëm poetët në jetën tuaj?
“Në të gjitha kuptimet, ata kanë qenë më të rëndësishmit”.
Ku keni lindur?
“Jam krenare që kam lindur në Brindisi. Më pas, në moshën 12-vjeçare, kur prindërit e mi u divorcuan, ne me nënën u transferuam në Romë. Këtu filluan dhe vitet e vështira”.
Sa të vështira?
“Shumë. Varfëri e madhe dhe për më tepër motra ime, e cila ishte e sëmurë. Jetonim në lagjen afrikane. Nga pallatet e mëdha mund të shiheshin muzgjet e fundit pasoliniane, barakat dhe imoraliteti. Më pas, në rininë e hershme fillova të dilja. Në liceun “Jul Cesari” pata një flirt me një djalosh. Mbrëmjeve shkoja shpesh në një mensë, e cila shërbente me gjysmë racione. Më pëlqente pula me speca djegës. Më pas në kinema, te Farnese. Ai që shiste akullore i ngjante shumë Dostojevskit. Por një mbrëmje, magjia mbaroi, sepse dikush nga salla bërtiti: O Gorki na bej dy akullore me krem”.
Fantastike. Një pagëzim sllav sipas të gjitha rregullave?
“Ku i dihet. Ndoshta rridhja nga një familje rusomane”.
Me çfarë merreshin prindërit tuaj?
“Babai im ishte violinist. Rridhte nga një familje që merrej me instrumente muzikore. I mësoi muzikë edhe Domeniko Modunjës. Ndërsa nëna donte të ishte qendra e sistemit planetar”.
Në çfarë kuptimi?
Ishte rregullatore e roleve të të gjithë pjesëtarëve në familje. Të djalit mjek; të motrës pianiste dhe timit, mësueses së shëmtuar inteligjente. Mendo, që për të shtyrë vëllain drejt profesionit të ardhshëm i dhuroi filmin “Sinue egjiptiani”.
Historinë e mjekut dhe të faraonit. Po ju e shikonit veten në këtë rol?
Nuk e di. Zonjusha Fucile – beqarja e abandonuar në altar që ishte mësuese matematike, thoshte që isha shumë e nxituar, por që kisha shumë të dhëna për lëndën e saj. Po, unë mund të isha bërë një mësuese matematike, ndërsa sot kam përshtypjen se i kam harruar të gjitha. Më ka mbetur vetëm logjika dhe ndonjëherë mendoj që në momentet e vështira ka qenë pikërisht ajo që më ka shërbyer.
Për cilat momente e keni fjalën?
“Për ato tri-katër histori, të cilat më kanë tronditur”.
Më parë thatë diçka për motrën tuaj?
“Ishte diçka e tmerrshme. Studionte në konservator dhe ishte një pianiste që premtonte shumë, kur një ditë e diagnostikuan me një lloj skizofrenie. Brodhëm në gjithë Europën me shpresën se mund ta ndihmonim. Një mjek suedez i bëri një ndërhyrje në kokë, labotimi. Ishte një krijesë shumë e bukur. Iu privua një pjesë e vetes së saj. Më pas vdiq në “Santa Maria della Pieta’”. Kjo është e gjitha”.
Po ju si u ndiet mes gjithë kësaj?
“Edhe sot ndihem shumë keq. E kuptova që ishte e sëmurë, një ditë teksa ndodheshim bashkë në të njëjtën dhomë. Ishte duke punuar një triko leshi me vija gri dhe portokalli, kur krejt papritur, mori një gërshëre dhe e preu në mes. I them: – Çfarë bën, po e prish. Ajo më pa e habitur: Jo,- m’u përgjigj gjithë seriozitet. -Këtu ku po e pres do të vendos kopsat. Nuk kishte kuptim, por ajo që më bëri më shumë përshtypje ishte prerja. Një herë tjetër pashë fotot e saja të varura në mur me gjilpëra me kokë të ngulura te sytë.
Çfarë menduat?
“U terrorizova. Më pas më shpjeguan se është një formë klasike e skizofrenisë, e njohur si asgjësim i vetvetes. Është hera e parë që flas për këtë gjë. Ka momente, kur dhembja bëhet më e fortë, dhe mendoj t’i shkruaj këto gjëra. Por tërhiqem, sepse e di që nuk do të ishte e drejtë”.
Ndoshta do të lehtësoheshit po ta bënit këtë?
“Nuk lehtësohesh dot kurrë plotësisht. Ka gjithmonë diçka që mbetet thellë, në fund. Por ka dhe gjëra të bukura. Gjyshi kishte një agjenci për shpërndarjet detare. Kur isha e vogël më hipte nëpër anije. Aty kuptova se Puglia ishte toka e erës dhe e tjetërkundi. Ishte pikërisht në një prej këtyre rrethanave kur fillova të perceptoj që historia ime i përkiste Lindjes. Një ditë gjyshi më hipi në bordin e një anije me avull “Valixhja e Indisë” dhe më tregoi për udhëtimet e mrekullueshme të Orientit.
Përse më pas zgjodhët Rusinë?
“Ishte falë takimit tim me sllavistin e madh, Angelo Maria Ripellino. Asistova në leksionin e tij të parë në Universitetin e Romës. Nuk shkoi dhe aq mirë. Ishin të paktën 500 persona. Fillova të djersija. Vuaja nga klaustrofobia. Sikleti sa vinte e më shtohej. Dola me vrap. E megjithatë…”
E megjithatë?
“Ai burrë kishte një shpirt të veçantë. U ktheva më pas për ta dëgjuar. Më magjepsi mënyra teatrale e leksioneve të tij. Skedat me ngjyra që prezantonte duke i lëvizur si letra prestigjiatori. Sipas tij, asgjë nuk është ajo që është, por çdo gjë të çon te një tjetër gjë. Më hapi mendjen. U diplomova me të për Andrej Belyi. Shkova në Moskë dhe aty më mori dreqi”.
Çfarë nuk funksionoi?
“Duhej kohë që të mësohesha me atë botë. Mbërrita në 1967, bashkë me tri shoqe të universitetit. U sistemuam në konviktin e Universitetit të Moskës, te kodrat e Leninit. Ishte kulmi i epokës së Brezhnjevit. Akulli na kishte hyrë deri në tru. Tronditjen e parë të madhe e mora nga buburreci: furrtari ose insekti gjerman siç e quante Linneo. Ishte një makth. Por e kuptova, atëherë kur më në fund kisha mposhtur tmerrin dhe frikën dhe kisha arritur të flija në prezencë të tij, se isha bërë si e shtëpisë në Rusi”.
Si iu duk qyteti?
“I pafund, i jashtëzakonshëm, dorëzuar varfërisë dhe informalitetit. Alkooli, vodka sidomos, ishte i vetmi ngushëllim ndaj Realizmit Socialist. Mendoja se ç’kishte qenë Rusia në vitet e para të shekullit, kur çdo gjë ishte e lejuar, seksi, inteligjenca, provokimi. Ndonjëherë i telefononim natën, të dehura, Ripelinit: -Ky nuk është më një vend për të rinj, -i bërtisnim në receptor”.
Megjithatë, keni takuar pleq interesantë?
“Është e vërtetë. Më i madhi ka qenë Viktor Shklovkij, letrar i jashtëzakonshëm. Doja të shkruaja një libër për të. Kam shkuar ta takoj rreth viteve 1978-’79, gjatë dimrit më të ftohtë të shekullit. U drejtova për në shtëpinë e tij. E pashë këtë burrë, të shkurtër dhe shumë të tensionuar, teksa merrej me një grup xhirimi. Filloi t’i bërtiste një djali të ri, i cili po i jepte urdhra se si duhej të rrinte përpara telekamerës: -Kam punuar me Pudovkin dhe me Ajshtajnin unë, çfarë do që të më mësosh? Ishte shumë i nxehur. Ishte nxirë nga inati. Herë-herë enigmatik. Më kthehet me ironi: -Nuk kam pasur kurrë talent si shkrimtar. Ky imi nuk është veçse një tërbim i brendshëm, -më thotë”.
Keni njohur edhe Lilja Brik?
“Shkova ta takoja në Moskë. Ishte plakur. Ajo kishte qenë muza dhe shoqja e Majakovskit. Seksualisht një vullkan i vërtetë. I koleksiononte dashnorët me po të njëjtën lehtësi që ne marrim frymë. Për më tepër, adhuronte të tregonte për ta. I pëlqente “ta bënte” në mënyrë të çuditshme”.
Në ç’kuptim?
“Po ja, takohej me Majakovskin nëpër bordellot e Moskës. Ishte një grua e shfrenuar, por edhe kurajoze. Trashëgimtare e periudhës së paturpshme të “Epokës së Argjendtë”. Por nuk ishte një grua gjeniale. Urrente Akmatovën. Ajo po që ishte talent absolut. Një urrejtje të cilën poetja e shihte me shumë si inatin e dikujt, i cili ka vuajtur shumë në jetë”.
Çfarë është dashuria?
“Nuk e di. Ekzistojnë historitë e dashurisë”.
Po të tuat?
“Të bukura, të komplikuara, zhgënjyese dhe me raste të dhembshme. Historia më e rëndësishme ka qenë ajo me Giovanni Rabonin. Filloi në vitin 1970. Punoja te Garzanti ato kohë. U martuam dhe u ndamë në 1981. Ishte një përzierje e çuditshme. Unë arrakate, e ardhur nga Brindisi e më pas nga Roma dhe ai me mënyrat dhe moralin e tij milanez. Më goditi ai mashkull. I bukur dhe diskret. Mendoj se dashuritë, ashtu si dhe poetët, duhen mbrojtur”.
Mbrojtur nga çfarë?
“Nga lodhja dhe nga shpifjet e kohës. Me Giovannin kaluam një periudhë të bukur në Pragë. Dhe të mendosh që vitet e “Periudhës së normalizimit” ishin më të errëta se ato të “Periudhës sovjetike”. E megjithatë, qyteti nga vitet tridhjetë e në vazhdim ishte një thesar i kulturës ruse. Njohëm persona interesantë, ndër ta edhe Kunderën. U bëmë miq. Na pyeste nëse duhej të largohej në emigrim. Më pas në 1975, ai u transferua në Francë. Më kanë tërhequr shumë librat e tij të parë. Përktheva “Valsi i lamtumirave” dhe ia dhashë për botim, shtëpisë botuese “Mondadori”.
Ju keni qenë një urë për te kultura sllave?
“Një herë Pasolini më shkruante duke me falënderuar që i kisha krijuar mundësinë për të njohur poetin e mrekullueshëm, Osip Mandels’shtam”.
Takoheshit bashkë?
“Disa herë. Zakonisht hanim darkave karbonara. E kam dashur shumë. Donte të dinte për Tolstoin dhe për arratisjen e tij në 1910, vit në të cilin shkrimtari rus vdiq. Fliste shumë pak. Vdekja e tij më befasoi dhe hidhëroi shumë. E mësova kur isha me Giovann-in në Paris. U kthyem në Milano të tronditur nga kjo ngjarje.
Kë tjetër keni takuar gjatë atyre viteve?
“Natyrisht, Laura Bettin, të cilën e frekuentova gjatë kohës së saj më të mirë. Më pas Elsa Moranten. Lindi një miqësi e vërtetë mes nesh, por jo aq për arsye letrare sesa për dashurinë që kishim për macet. Më vonë kam takuar Alberto Moravian”.
Shumë i dashur në Bashkimin Sovjetik?
“Më pak se këngëtari Robertino dhe Sofia Loren. Po mund të thuhet se ishte një personalitet. Mbaj mend një darkë që shtrohej për nder të tij në Moskë, në restorantin “Sovietskaya”, vend me histori të vjetra për Komitetin. Kur në një moment, gjatë kohës që na shërbenin ushqimet, pashë Moravian që ngriu i tëri, gati-gati si një zbukurim pemë, duke ndenjur në qetësi. Kori këndoi “Tuppe tuppe Mariscia”. Ishte një moment surreal”.
Sot është e papërfytyrueshme…
“Rusia është tjetër gjë sot. Mbaj mend që kur Juri Andropov ishte në krye të KGB tha se do luftonte disidencën duke rritur prodhimin e sallamit”.
Mënyra pak staliniste?.
“Mendonte se në këtë mënyrë luftonte korrupsionin: -Duke filluar nga gastrono-moskovitet”.
Po sot?
Më thonë miqtë e mi që në Moskë, korrupsioni nuk është më problem, është sistem”.
Me çfarë merren miqtë tuaj?
“Duan të largohen. Nuk ia dalin dot më të qëndrojnë aty. Më duket se Moska e ka humbur shpirtin e saj. Shkrimtarët shkruajnë paçavure. Si majmunët, kopjojnë Perëndimin”.
Nuk ka me shkrimtarë si njëherë e një kohë?
“Mos më bëni të prish fjalorin”.
Ju e filluat me Pushkinin dhe tani jeni zhytur aty, te Majakovski. Çfarë kanë të përbashkët?
“Hmm…Nuk e di. Ndoshta faktin që të dy kanë vdekur 37 vjeç dhe me histori femrash në kurriz”.
Jeni martuar përsëri?
“Do t’ju befasoj. Po. Në vitet ’60 njoha në Pragë, një djalë. E ftova në Romë dhe ia prezantova Ripellino-s. Dolëm së bashku për pak kohë. Ishte shumë romantik edhe pse ishte djali i një njeriu të rëndësishëm të periudhës komuniste. Më pas u kthye në vendin e tij. Ripellino e bindi të transferohej në Itali, por nuk ia doli në kohë. Ato ditë u mbyllën kufijtë. Kështu humbëm kontaktet. Quhej Vladimir Novak”.
Si vazhdoi më tej?
“Kaluan vitet. E kisha harruar atë histori. Në vitin 2000 kthehem në Pragë. Ditën tjetër do takohesha me Havel, me të cilin ishim miq që prej kohëve me Kunderën, por atij i doli diçka e papritur në moment të fundit. Kështu, duke mos ditur se çfarë të bëja, u kujtova për të, Vladimirin. U mundova ta gjeja nëpërmjet telefonit. I rashë një numri dhe gjithë emocion pyeta për të. Isha e sigurt që ishte një tentativë e kotë. M’u përgjigj: – Jam unë dhe jam një burrë i ve’. Të nesërmen u paraqit në Arkivin e Emigracionit rus, ku isha duke bërë disa kërkime, me një tufë të madhe trëndafilash. Një vit më pas u martuam”.
Po ai me çfarë merret në jetë?
“Është një artist i njohur. Është piktor. Kemi vendosur të mos jetojmë bashkë dhe të mos zgjedhim një qytet, Milanon apo Pragën, por të rrimë të ndarë dhe të takohemi me periudha të caktuara, herë nga mua, e herë nga ai, apo në çfarëdolloj vendi ku duam të jemi. Është një dashuri fikse dhe fluturuese. Një histori e bukur me pak fjalë”.
Pak a shumë si Krishtlindjet.
“Nuk ka lidhje me historitë melankolike. Në fakt, e mendoj më shumë si histori festive”. /Gazeta Shqip/
