Prizreni dikur ka pasur jo më pak se 30 punëtori për përpunim e prodhim të kazanëve. Të thuash s’ka shtëpi të mos kishte kazan në Prizren. Tash vetëm Gjokë Berisha ende merret me meremetim të kazanëve. Përndryshe në Prizren s’ka më kazanxhi. Stanko Kazanxhia ishte kazanxhiu i fundit në Prizren. Ai ka punuar në rrugën e kazanxhinjve në Prizren që tash është rruga e “Saraçëve”.
Sylejman Randovrava shpjegon faktin se ka pasur disa kazanxhi, që kryesisht atëbotë ishin kryesisht ishin ortodoksë të ardhur na jugu i Shqipërisë. Ndërsa Afrim Gashi për “Kosova Sot” tha se kazanxhinjtë e Prizrenit dhe ata të Beratit ishin më të mirët në Shqipëri dhe Kosovë, shkruan gazeta Kosova Sot..
Mjeshtrit ortodoksë nga Shqipëria
Mjeshtër që bënin kazanë prej bakri dhe llamarine, me teknikën e rrahjes dhe të punimit në relief dhe që merret me kallajisjen e ndreqjen e tyre quheshin kazanxhi. Ata bënin punimet si enë të përdorimit të përditshëm, si kazanë, tepsi. Kryesisht gjatë shekullit XIX u zhvillua shumë kjo zeje, por që ka vazhduar deri në fund të shekullit XX. Në Prizren ka pasur deri vonë shumë dyqane të zejes së kazanxhinjve. Ata punonin enë bakri, legenë e ibrikë, kusi të vogla dhe të mëdha, tepsi, sini, mangallë etj, me teknikën e “savatit” dhe të rrahjes. Prodhimet prej bakri nuk përdoren më në amvisëri, por ato akoma përdoren si suvenire. Këto prodhime sot nuk mund të gjenden në shtëpitë e Prizrenit, jo më në përdorim, por si suvenire ka shumë.
Zeja e kazanxhinjve në Prizren është shuar dhe tashmë, sipas Afrim Gashit, është vetëm Gjokë Berisha, i cili mund të bëjë renovimin e kazanëve në tërësi, e në veçanti kazanët e rakisë.
“Deri vonë kazanxhinjtë punonin vetëm në një dyqan dhe tani e sa vite ajo zeje u shua në Prizren”, tregon Mejdi Elezi, historian.
Stanko Kazanxhia ishte kazanxhiu i fundit në Prizren. Ai ka punuar në rrugën e kazanxhinjve në Prizren që tash është rruga e “Saraçëve”. Sylejman Randobrava shpjegon faktin se ka pasur disa kazanxhinj, që kryesisht atëbotë ishin kryesisht ortodoksë, të ardhur nga jugu i Shqipërisë.
“Por, ajo që është interesante është fakti se kazanë tani kanë të gjitha shtëpitë e vjetra në Prizren. Shumica syresh u shërbejnë për përgatitje të ajvarit ose të turshive, por më kazanxhi Prizreni s’ka tani e tri dekada”, thotë Randobrava.
Sipas tij, dikur në rrasa, në breg të lumit Lumëbardh, kishte një sërë muresh të forta, ku kazanxhinjtë e parë punonin me mjetet e tyre. Në Prizren ekziston edhe një vend që quhet porta e tregut të kazanxhinjve, ku ishte një treg prej 800 hapash i përgjatë lumit. Në këtë krah të lumit kishte shtëpi të mbuluara me tjegulla, të ndërtuara lehtë e mbajtura mirë. Veç të këtyre, në anë të rrugës së madhe gjendeshin rreth 80 dyqane e në mesin e tyre kishte edhe kazanxhi.
Tash kazanët shërbejnë edhe për prodhimin e rakisë
Edhe pse ka kaluar mjaft kohë që s’ka më asnjë kazanxhi, të thuash të rralla janë ato familje myslimane që nuk kanë kazan në shtëpi, që i përdorin për të zier ajvarë apo turshi, kurse familjet katolike i mbajnë kazanët edhe për të zier rakinë. Gjon Berisha tregon se kazanët i merr nga kumbara i tij Pjetri, i cili nuk gjendet tash në Kosovë, por jeton në Kroaci, por ai pohon se shumë familje katolike në Prizren i kanë kazanët për raki.
“Shumica e tyre i ruajnë me kujdes të madh, sepse më kazanxhi nuk ka në Prizren dhe ato të rejat që mund të blihen kurrë nuk e kanë kualitetin e kazanëve të vjetër. Kazanët e vjetër ishin dhe kanë kualitetin e punës të mirë, janë të lehtë dhe janë të shëndetshëm”, pohon Berisha për “Kosova Sot”.
Dikur kazanët e mëdhenj shërbenin edhe për përgatitjen e ushqimeve në dasma dhe ahengje të tjera. Të thuash secila lagje i kishte kazanët e vet.
Rexhep Gashi shprehet se tashmë ka ndërruar mënyra e jetesës, dhe kazanët kanë dalë nga përdorimi i tyre praktik. Megjithatë, ai shprehet se është dëm që po shuhet si zeje, pasi ende ka nevojë për ta, apo edhe për t’i ruajtur si suvenire. Edhe Afrim Gashi shpjegon se në fshatin Arbanas ka pasur kazanxhinj, që kanë punuar kazanë, kryesisht për raki dhe për gjella.
“Pleqtë thonë se me pasulin e zier në kazan nuk bëhet më në asnjë enë tjetër”, thotë Gashi. /Kosova Sot/