Sazan Goliku
Në edukimin kulturor libri artistik zë një vend të pazëvendësueshëm, sepse është në bazë të krijimit të një tranzicioni sa të dhimbshëm, aq dhe të stërzgjatur, kujdesi dhe preokupimi ndaj librit ka kaluar, dhe ende po kalon, nëpërmjet krizash ekonomike, organizative, kulturore e letrare. Institucionet përkatëse që duhet ta kenë një nga objektivat kryesore librin, shoqëria civile, familja, shkolla të përfshira në vorbullat e burokracisë dhe të paaftësisë, të mungesës së fondeve të nevojshme, të luftës për mbijetesë, e kanë çuar fatkeqësisht, interesimin për librin në kuota të mjerueshme.
Kjo nuk do të thotë aspak se nuk janë botuar libra këto 24 vjet. Botuesit, në një mënyrë ose tjetrën, mirë ose dobët, e kanë bërë punën e tyre, që gjithsesi kushtëzohet nga ekonomia e tregut dhe ligjet e saj, por edhe nga niveli profesional e kulturor i tyre. Pyetjes “Sa shkon libri në duart e fëmijëve?” mund t’i përgjigjesh pozitivisht e negativisht. Shohim shpesh fëmijë me libra në duar nëpër panaire, ditëve të festave, nëpër ditëlindje etj. Dhe vërtet kjo të gëzon. Por vetëm në qytetet kryesore të vendit dhe nga fëmijë me prindër që kanë gjendje të mirë e të konsoliduar ekonomike dhe kulturën e mjaftueshme për të vlerësuar dobitë e librit.
Po a mund ta blejë librin artistik, sado i pasionuar të jetë, fëmija i një prindi me të ardhura fare të pakta dhe me shumë fëmijë, i cili e ka të vështirë edhe blerjen e librave shkollorë? Po në fshatra, e sidomos në fshatrat e thellë malorë, a mund të gjendet, a mund të blihet libri? Popujt e shtetet që kanë qenë dhe janë të vetëdijshëm për rolin e dobinë e librit kanë ecur të sigurt në udhën e ndritur të qytetërimit e përparimit. Sa vëmendje i kushtojnë librit për fëmijë te ne institucionet shtetërore si: Ministria e Kulturës dhe ajo e Arsimit, drejtoritë arsimore etj? Vetëm me interesim e përkushtim për të gjetur mekanizmat e frytshëm dhe me veprimtari të vazhdueshme mund të gjenden mundësitë e rrugët që libri të gëzojë çdo fëmijë kudo ku jeton e i kujtdo qoftë.
Ekipe të përbëra verifikimi e kontrolli për të parë gjendjen e bibliotekave të shkollave dhe për t’i përmirësuar këto; caktim fondesh të veçanta për blerjen e librave për këto biblioteka; përpjekje për të gjetur donatorë të mundshëm të japin ndihmesën e tyre si shtëpi botuese, biznese vendore etj., do të ishin disa mënyra e mjete për të realizuar një ndryshim efektiv të bibliotekave të shkollave, sidomos në fshatra. Dashurinë për librin dihet që e ushqejnë prindërit në familje, por kur kjo qasje mungon, atëherë janë mësuesit, e sidomos ata të letërsisë. Për ne si komb, në rrethanat e qenies së shqiptarëve në gjashtë shtete, ngrihet problemi i përhapjes së librit shqip për fëmijë në mënyrë të ndërsjellë në të gjitha trojet shqiptare, madje edhe në ngulimet e bashkësive shqiptare nëpër botë.
Një veprimtari e tillë kërkon një politikë kulturore të mençur, të zhdërvjellët e të vazhdueshme. Kjo do të bënte njohjen e pasurisë letrare artistike nga të gjithë fëmijët shqiptarë. Por, a e zgjidh këtë detyrë vetëm hapja njëherë në vit e panaireve të librave në disa nga qytetet shqipfolëse? Patjetër duhen gjetur rrugë e mjete të tjera të frytshme. Një libër luksoz, tepër të shtrenjtë edhe për një prind me të ardhura mesatare, e ka të vështirë ta blejë një fëmijë i një familjeje të varfër, prandaj mund të botohen, si kudo në botë, edhe libra të thjeshtë që kushtojnë pak. Në ditët e sotme bota po përballet me një problem real. Zgjerimi e përdorimi masiv i mjeteve elektronike të medies, si televizionet e panumërt, filmat e llojllojshëm, celularët e sofistikuar, lojërat elektronike, po ndikojnë dukshëm potencialisht te fëmijët, duke i larguar nga leximi i librave.
Por fakti që në botë vazhdojnë, edhe në këtë situatë, të botohen libra po me atë sasi, cilësi e ritëm si më parë, flet qartë se qytetërimi po e përballon këtë sfidë. Dhe kjo është arritur me disiplinë familjare e shkollore, duke ruajtur raporte të baraspeshuara me librat mësimor, leximit e argëtimit të fëmijëve. Kjo është detyrë sa e prindërve po aq dhe e shkollës. Por te ne ka raste që prindërit e pasur ngurrojnë t’i blejnë fëmijës së vet një libër, por tregohen dorëlëshuar për t’i blerë një I-Pad. Sfidë për letërsinë tonë për fëmijë është botimi jopërpjesëtimor i librave origjinalë shqip me ato të letërsisë së huaj. Botuesit, si tregtar që janë, u intereson fitimi dhe kanë më leverdi t’i botojnë pa të drejtë autori dhe të mbushin me libra të ilustruar, kryesisht për parashkollorët e libraritë.
Ata botojnë letërsi shqipe vetëm kur janë të sigurt për shitjen e tyre. Kështu harrohet porosia e Faik Konicës se duhet të botojmë 50 % libra nga letërsia jonë dhe 50 % nga letërsia e huaj. Letërsia shqipe pasqyron artistikisht botën e shpirtin kombëtar, traditën e veçoritë e identitetit tonë, fatin historik e aktual të shqiptarit, luftën e tij për të mbijetuar në rrjedhën e shekujve, konfliktet shoqërore, po edhe bukuritë e rralla të natyrës shqiptare. Përvetësimi estetik i botës sonë, sidomos në letërsinë për fëmijë, mban të ndezur dashurinë e krenarinë për atdheun, ashtu siç e kanë gjithë popujt e qytetëruar. Fëmijët në shkolla mësojnë vargjet e prozat e Naimit e të Fishtës, të Migjenit e të Kutelit. Dhe atyre u rrënjoset në vetëdije se të qenit shqiptar do të thotë se je njeri i qytetëruar, i kulturuar, krenar për kombin që i përket.
Po përmend vetëm dy faktorë që mund të realizojnë këtë porosi të Faik Konicës: lehtësitë nga shteti për botuesin e veprave origjinale të letërsinë shqipe për fëmijë dhe ngritja e arritja e veprave më të mira të kësaj letërsie në nivelet bashkëkohore të letërsisë europiane. Gjykoj se sot veprat më të arrira artistikisht të letërsisë sonë për fëmijë i përgjigjen denjësisht niveleve të letërsisë së huaj. Problem paradoksal është opinioni mohues që kanë disa njerëz ndaj letërsisë sonë për fëmijë, madje edhe pa e njohur atë. Mungesa e një kritike letrare profesionale, të thelluar, konstruktive dhe të institucionalizuar ka sjellë këtë konfuzion të gjykimeve, ku nuk mund të dallohen vlerat nga antivlerat ose mediokriteti.
Krahas librave me poezi, përralla, tregime, novela, romane të arrira artistikisht, shohim të qarkullojnë nëpër librari, po edhe nëpër shkolla poezi me vargje të thatë, me figuracion të vjetruar me mangësi të theksuara metrike që nuk ngjallin emocione dhe interes te fëmijët, proza të rëndomta, me subjekte të njohur, aspak origjinal, me personazhe të paindividualizuar që vetëm flasin e veprojnë si manekinë dhe jo sipas tipareve të karakterit që ka personazhi. Letërsia për fëmijë duhet të vlojë nga fantazia e pasur, nga ngjyrat e larmishme, nga lëvizja e gjallë e situatave, nga skenat e papritura, ku gjuha e pasur dhe e zhdërvjellët të rrjedhë e kthjellët si në rrëfimet e gjysheve tona të hershme.
Pa aventurën, lojën e humorin, këto komponentë karakterizuese të letërsisë për fëmijë, lexuesi i vogël mbetet i ftohtë, shpërfillës dhe natyrshëm do të kërkojë diçka tjetër zbavitëse, pra atë që nuk e gjen te libri. Ribotimi i veprave letrare për fëmijë, mbi bazën e rivlerësimit përmbajtjesor e artistik, pra të atyre që i kanë qëndruar kohës, është një domosdoshmëri për të njohur e mbajtur gjallë traditën tonë letrare. Duke e mbyllur, po citoj fjalët e Hegelit: “Njeriu e ka krijuar librin dhe libri krijoi njerinë”. Prandaj ne nuk kemi të drejtë të profetizojmë zhdukjen e librit, sepse përndryshe do të zhdukej vetë njerëzimi si i tillë.