Enis Veliu

Manipulimi i proceseve të prokurimit përmes vendosjes së specifikave favorizuese në favor të një prodhuesi ose kompanie të caktuar thuajse është bërë standard i ri i prokurimit në shtetin tonë. Ata që manipulojnë me paranë publike, kryesisht persona të zyrave të prokurimit, si në nivelin qendror, ashtu edhe në atë lokal po e përdorin këtë formë si më të suksesshme për të kontrolluar si duhet procesin e keqpërdorimit të taksave publike, të atyre bizneseve të ndershme, por edhe të atyre punëtorëve të sigurimit që marrin rrogë më të vogël se 200 euro në muaj dhe me ato mjete nuk mund të ngopen as për bukë sa duhet. Por për abuzues të tillë ky fakt nuk ka fare rëndësi.

Për këta (zyrtarët e zyrave të prokurimit) e për shefat që ata i kontrollojnë në të shumtën e rasteve nuk është me rëndësi realizimi si duhet i projektit, ashtu siç parashihet me dosje të tenderit, por konsiderohet si proces i kryer, kur ata arrijnë që për vete të marrin “tallën” dhe gjithçka mund të konsiderohet si “happy end”.

Në këtë formë këta zgjedhin të preferuarin e tyre, caktojnë çmimin para kohe, pasi operatorët tjerë ekonomikë më nuk janë në lojë.

Kanë mjaftuar tri specifika të vendosura në dosjen e një tenderi të shpallur nga Komuna e Suharekës, në tetor të vitit që lamë pas, për blerjen e një automjeti për nevoja të Qendrës Kryesore të Mjekësisë Familjare (QKMF) që i tërë procesi të kontrollohet ashtu siç e kanë planifikuar “projektuesit”.

Çuditërisht në dosje mungonte vetëm emri i automjetit dhe i kompanisë me të cilën më vonë Komuna e nënshkroi kontratën, por këtë praktikë në një proces tjetër e aplikoi edhe Komuna e dytë më e madhe në Kosovë, Prizreni, e cila në atë kohë drejtohej nga Ramadan Muja.

Në dosjen e këtij tenderi, më saktësisht në specifikacionin 34, thuhej se gjatësia e automjetit duhet të jetë në minimum 5300 milimetra deri në 5320 milimetra, përderisa më vonë automjeti i përzgjedhur nga Komuna përmes tenderit publik kishte një gjatësi prej 5304 milimetra.

Favorizues po ashtu ishte se edhe specifikacioni 35 i përshtatej veturës së prodhuesit gjerman (VW), pasi kërkohej që automjeti të jetë i gjerë prej 1900-1930 milimetrash, derisa automjeti që tashmë është në shfrytëzim të QKMF-së së Suharekës ka një gjerësi prej 1904 milimetrash, saktësisht qysh kërkohej me tender.

Ndërsa specifikacioni 36 kërkonte që automjeti ta ketë një lartësi prej 1980-1998 milimetrash, ndërsa kjo veturë i ka 1990 milimetra.

E me këto tri specifika që kanë qenë të vendosura nga Zyra e Prokurimit e Komunës së Suharekës në mënyrë automatike të gjitha kompanitë që përfaqësojnë prodhues të caktuar të automjeteve janë nxjerrë nga loja, pasi asnjë veturë tjetër përpos “Volkswagen”-it nuk i plotëson tri specifikat e vendosura nga autoriteti kontraktues.

Favorizimi i operatorëve ekonomikë përmes përdorimit të kritereve të specifikuara, sipas ekspertëve të fushës konsiderohet edhe vepër penale e “Shpërdorimit të detyrës zyrtare”, pasi që, siç thonë ata, me dashje është shkelur Ligji i Prokurimit. Por, çuditërisht me ta thuajse nuk po merret askush, madje ka pasur edhe raste kur edhe është identifikuar shkelje e rëndë derisa nga ata që duhet ta zbatojnë ligjin është cilësuar si gabim administrativ.

Por vendosja e specifikave teknike si mënyrë klasike për të manipuluar me procesin e prokurimit është aplikuar dhe aplikohet edhe nëpër komunat tjera të Kosovës, ku kontrolli institucional nuk është ai që duhet të ishte.

Në Komunën e Prizrenit, në kohën kur ajo drejtohej nga Ramadan Muja, ishte vepruar në këtë formë në zgjedhjen e një operatori ekonomik për blerjen e një veture, të cilën më pastaj ajo e kishte blerë prej 9.800 eurosh.

Kriteret e përdorura në procedurën e prokurimit për “Furnizim me një veturë të përdorur” ishin në kundërshtim me LPP-në. Kriteret e tenderit ishin favorizuese duke përcaktuar që vetura duhet të jetë e përdorur, viti i prodhimit të jetë 2009 dhe të ketë 129.000 km të kaluara, edhe në këtë rast në dosje të tenderit ka munguar vetëm emri i pronarit të automjetit. Madje këtë shkelje të rëndë e kishte evidentuar edhe Zyra Kombëtare e Auditimit dhe e cila ka alarmuar për rrezik pasi caktimi i kritereve favorizuese përveçqë paraqet shkelje të LPP-së shton rrezikun e mosarritjes së vlerës për para dhe për mundësinë e mashtrimit. Në këtë rast praktika të tilla e dëmtojnë reputacionin e Komunës dhe humbin besimin e ofertuesve potencialë në një proces të prokurimit të drejtë dhe transparent.

Por për opinionet e Auditorit më nuk e çajnë kokën zyrtarët e tillë të prokurimit, pasi për ta vlerë në këtë botë ka vetëm paraja.

Është koha dhe momenti i fundit kur institucionet e drejtësisë nuk duhet të qëndrojnë spektatorë karshi rasteve të tilla, ku bëhet abuzim i rëndë i taksave të qytetarëve të Kosovës, pasi këta po trashen duke e holluar buxhetin, edhe ashtu të lodhur të shtetit tonë.

Arta Berisha

Nga rezultatet e monitorimit për raste të veçanta rezulton se televizionet nacionale (RTK, KTV dhe RTV21) janë më të kujdesshme në raportim sesa mediet online; veçanërisht kur bëhet fjalë për informata të pafaktura që burojnë nga mediet sociale. Televizionet nacionale RTK, KTV dhe RTV21 nuk i kanë dhënë hapësirë statusit të datës 14 gusht të ish-deputetit Gëzim Kelmendi. Meqë statusi është shkruar në mbrëmjen e 14 gushtit, ai nuk është bërë lajm në edicionet qendrore të datës 15 gusht. Të tria televizionet nuk e konsideruar informatë të besueshme edhe statusin e Arti Lushit se Ismail Kadare ndodhet në gjendje të rëndë shëndetësore. Në mënyrë të pjesshme është trajtuar edhe informacioni për datën e lindjes së Adem Jasharit.

Këto raste mund të shërbejnë si shembull që televizionet si kategori e medieve tradicionale janë më pak të ndikuara nga informatat e paverifikuara që qarkullojnë në mediet sociale. Rezultatet e monitorimit tregojnë se në rastin e ditëlindjes së Adem Jasharit mediet audio dhe audiovizive kanë ndjekur lajmin ekzistues, por gjithashtu kanë kërkuar të zbulojnë dhe të verifikojnë në mënyrë të pavarur fakte të reja. Në edicionin qendror të datës 20 gusht Radiotelevizioni i Kosovës (RTK) i ka kushtuar një kronikë kësaj teme.

“28 nëntor 1955, kjo është data e saktë kur ka lindur figura më e rëndësishme e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Adem Jashari”, është fjalia e parë e kronikës së transmetuar në RTK, duke iu referuar dokumenteve në Zyrën e Gjendjes Civile. Kronika vijon me një deklaratë të shefit të Zyrës së Gjendjes Civile të Komunës së Skenderajt, Arif Sadikut, i cili, sipas RTK-së, i referohet librit amzë të marrë nga qyteti i Nishit në Serbi.

“Shumë kjartë është i regjistruar që ka lindë me 28. 11. 1955, është një fakt që duhet të ceket kjartë dhe s’mundet me i ikë kësaj, që së pari gjenerali jonë e ka ba regjistrimin me 1.12.1955”, citohet të ketë thënë shefi i Zyrës Civile të Skenderajt për RTK-në. Pjesë e kronikës së transmetuar në RTK është edhe Bekim Jashari, i cili, ndër të tjera, paralajmëron padi për shpifje. Në kronikën e RTK-së thuhet se Nexhmedin Spahiu, i cili edhe e hapi këtë temë, nuk ka pranuar të flasë. Spahiu është konfrontuar me pyetje edhe nga gazetarë të medieve të tjera dhe njëherë ka premtuar se do të shpalosë faktet që ka, pastaj nuk e ka bërë një gjë të tillë.

Përhapja në portale e lajmeve të paverifikuara dhe që për burim e kanë një status në “Facebook” ose një postim në “Twitter” rrezikon të kalojë pa u vënë re nga Këshilli i Medieve të Shkruara si organi i vetëm mbikëqyrës i medieve të shkruara, por vetërregullues. Kjo edhe për faktin se qytetarët ose grupe të tjera nuk do të ankohen për diçka që ata nuk janë të prekur drejtpërdrejt. Duke iu referuar rasteve që janë analizuar, përjashtim bën familja Jashari e cila ka paralajmëruar padi për shpifje në gjykatë.

Violeta Hyseni, gazetare me përvojë të gjatë në medie, aktualisht anëtare e Bordit të Komisionit të Pavarur për Medie,konsideron se përparësia e medieve audio dhe audiovizuale është se ato janë të rregulluara me ligj për dallim nga mediat online, të cilat janë të vetërregulluara.

“Komisioni i Pavarur për Medie, si institucion kushtetues, licencon transmetuesit publikë e privatë, përcakton dhe zbaton politikën e transmetimit, si dhe rregullon të drejtat, detyrimet si dhe përgjegjësitë e ofruesve të shërbimeve mediale audio dhe audiovizuele. Kësisoj Ligji për KPM-në dhe aktet tjera nënligjore siç janë rregulloret për mbrojtjen e fëmijëve dhe të miturve, për komunikimet komerciale, për respektimin e të drejtave të autorit, si dhe Kodi Etik për Ofruesit e Shërbimeve Mediale kanë ndikuar që mediet audiovizuale të jenë më të kujdesshme në raportim”, thotë Kelmendi.

Megjithatë, sipas saj, kjo nuk nënkupton që ato nuk i shkelin standardet profesionale të gazetarisë, por janë më të vëmendshme ndaj sanksioneve ligjore që mund të pasojnë në rast të shkeljeve, të kushteve të licencës, Kodit të Sjelljes dhe akteve të tjera juridike. Komisioni i Pavarur për Medie gjithashtu inicion raste ex officio pasi edhe i monitoron mediet.

Sipas Flutura Kusarit, eksperte për çështjet e medieve, ende nuk ekziston një hulumtim i mirëfilltë shkencor që tregon se në mediat online ka më shumë keqinformim sesa në mediet audiovizive. Ajo bën një vlerësim të përgjithshëm duke thënë se faktorët që ndikojnë në gazetarinë që prodhohet janë: kushtet e vështira të punës së gazetarëve, shumë prej të cilëve nuk paguhen me rregull, nuk kanë pushim, sigurim shëndetësor dhe keqtrajtohen në forma të ndryshme.

Duke iu referuar ankesave që shkojnë në të dyja institucionet që rregullojnë punën e medieve audio/vizive dhe të shkruara, Komisioni i Pavarur për Medie ka disa herë më pak ankesa sesa Këshilli për Mediet e Shkruara. Në gjashtëmujorin e parë të vitit 2018 numri i tyre është nëntë. Vetëm katër janë për shkelje të Kodit të Etikës nga televizione kosovare. KPM-ja në dy raste ka gjetur se është shkelur Etika nga dy kanale televizive (RTK1 dhe T7).

Por, ndryshe qëndron situata për sa i përket numrit të ankesave në Këshillin për Medie të Shkruara. KMSHK-ja është një mekanizëm vetërregullues i formuar për dhe nga sektori i medieve të shkruara. Respektimi në tërësi i Kodit Etik të gazetarisë është baza mbi të cilën vepron KMSHK-ja.

Sipas statistikave zyrtare, vetëm në gjashtëmujorin e parë kanë mbërritur gjithsej 80 ankesa, 55 prej të cilave janë shqyrtuar. Sipas të dhënave zyrtare, 33 ankesa janë kundër medieve online, ndërsa 22 kundër gazetave. Këshilli i Medieve të Shkruara i ka shqyrtuar të gjitha dhe 32 prej tyre i ka miratuar plotësisht, 8 pjesërisht ndërsa 14 ankesa nuk janë miratuar.

Edona Fetoshi, zyrtare në Këshill, ka shpjeguar se natyra e ankesave është për shkeljen e Kodit të Medieve të Shkruara në kapitujt që flasin për raportimin e së vërtetës, të drejtën për t’u përgjigjur, mbrojtjen e fëmijëve dhe të miturve, si dhe privatësinë. Ndryshe nga Komisioni i Pavarur për Medie që ka rol edhe monitorues ndaj medieve audio dhe audiovizuale, Këshilli për Mediet e Shkruara respektimin e Kodit Etik të Gazetarisë përpiqet ta bëjë përmes ankesave nga qytetarët.

Drejtori i Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës, Petrit Çollaku, konsideron që zhvillimi i hovshëm i teknologjisë dhe numri në rritje i portaleve përbën sfidë për Këshillin e Medieve të shkruara dhe mekanizmat e tjerë vetërregullues. “Unë besoj se të gjithë hisedarët e kësaj fushe duhet të ulen dhe të bisedojnë për të gjetur një mënyrë më të mirë për t’i përmirësuar raportimet e medieve online”, thotë Çollaku. Ai thekson se duhet të punohet edhe më shumë për t’i edukuar lexuesit dhe për t’ju treguar se cilat lloje të portaleve mund të jenë burime të dezinformimit.

Në këtë drejtim, sipas drejtorit të AGK-së, duhet të angazhohet edhe KMSHK-ja. “Besoj se KMSHK-ja duhet të punojë më shumë në këtë drejtim që t’ua bëjë me dije publikut, përmes aktiviteteve të ndryshme, se si mund të mënjanohen nga keqinformimi osenga lajmet e rrejshme”, konstaton Çollaku. Duke qenë se është i pavarur politikisht dhe financiarisht, KMSHK-ja mbetet një ndër mekanizmat më me rëndësi në Kosovë në rregullimin e medieve (të shkruara), mendon Flutura Kusari. Ajo thekson se tani që KMSHK-ja është e qëndrueshme duhet të fokusohet në përmirësimin e shkrimit të vendimeve, të cilat duhet të jenë të arsyetuara më mirë.

Nga Komisioni i Pavarur për Medie, i cili mund t’i dënojë mediet audiovizive për shkelje të Kodit të Etikës ose të tjera, KMSHK-ja nuk mund ta bëjë këtë. Por mendimet e KMSHK-së mund të shërbejnë si provë për rastet që përfundojnë në gjykatë. AGK-ja në bashkëpunim me Gjykatën Themelore në Prishtinë ka arritur të nxjerrë numrin më të saktë të rasteve të shpifjeve dhe të fyerjeve. Sipas regjistrit të gjykatës, gjithsej janë 59 raste kundër shpifjes dhe fyerjes, të cilat datojnë që nga viti 2009. Po ashtu, sipas gjykatës, vetëm dy raste janë trajtuar nga gjykata në Prishtinë. Të dyja paditë janë tërhequr prapa për shkak të mosinteresimit të paditësve. Nga këto 59 raste, 10 janë ngritur nga zyrtarët shtetërorë, madje shumica prej tyre janë figura të larta. 5 raste janë ngritur nga avokatë dhe gjyqtarë kundër gazetarëve dhe medieve. 6 raste janë ngritur nga mediumi/gazetari kundër një mediumi/gazetari tjetër.

Konsiderohet e nevojshme që qytetarët të njoftohen më mirë për mundësinë e ankesave në Këshillin e Medieve të Shkruara dhe në Komisionin e Pavarur të Medieve, si një nga format më të përshtatshme për funksionimin e medieve në shërbim të interesit publik. Deri të arrihet kjo pikë është e rëndësishme që portalet t’i heqin tërësisht nga rrjeti lajmet që rezultojnë të pasakta. Portalet janë përgjegjëse për ripublikimin e informatave që janë shpifje ose fyerje. KMSHK-ja në shkurt të vitit 2018 ka konstatuar se një portal ka shkelur Kodin e Etikës duke e ripublikuar statusin e deputetit Fisnik Ismaili kundër Arbana Xharrës. “KMSHK-ja pasi shqyrtoi artikullin, ankesën dhe përgjigjen e portalit konstatoi se shkelje e Kodit konsiderohet titulli i artikullit (“Fisnik Ismaili zbulon kush e kishte rrahur Arbana Xharrën”) ku pa asnjë distancim, pa thonjëza ose ndonjë formë tjetër të theksimit se bëhet fjalë për një deklaratë të një personi e jo qëndrim të redaksisë, ka shkelur Kreun II (Raportimi i së vërtetës)”, thuhet në vendim të KMSHK-së të marrë në shkurt të 2018-s. Qytetarëve u mbetet të fokusohen më pak te titulli i portaleve e më shumë te burimi i lajmit të cilin e lexojnë.

Ky artikull është përkrahur në kuadër të projektit të financuar nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe i zbatuar nga BIRN-i dhe AGK-ja. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e autorit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i Bashkimit Evropian ose i BIRN-it dhe i AGK-së.