Shkruajnë: KEMAL DERVIS dhe CAROLINE CONROY

Nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në mesin e viteve 2010, globalizimi ekonomik përparoi pa pushim përmes tregtisë së zgjeruar, rrjedhjes së kapitalit në rritje, komunikimit më të shpejtë (dhe më të lirë) dhe, në një masë më të vogël, migrimit njerëzor. Megjithatë, edhe pse këto lidhje janë thelluar dhe shumëfishuar, ekonomia globale ka mbetur rrënjësisht një koleksion i ekonomive kombëtare, secila e ngulitur në politikën kombëtare. Kjo po ndryshon tani. Në vendet demokratike që kanë ndërtuar kapitalizmin e tregut që dominon botën sot, buxheti i ekonomisë – taksat, shpenzimet publike dhe kuadri rregullator – janë miratuar nga legjislativi dhe interpretohen nga sistemi ligjor. Kjo u jep legjitimitet atyre dhe aktiviteteve ekonomike që ata lehtësojnë. Por, është duke ndodhur një ndryshim: tregjet globale tashmë janë më të rëndësishme sesa tregjet kombëtare për vendet e vogla dhe të mesme dhe ato po i afrohen këtij statusi edhe për ekonomitë e mëdha. Për më pak se një dekadë, do të jetë tregu i madh botëror, në vend të tregjeve kombëtare, që ndan kapitalin, financat dhe punën e kualifikuar. Shumë firma do të jenë me të vërtetë shumëkombëshe, me selinë e vendosur në një vend (ndoshta aty ku detyrimet tatimore mund të minimizohen), prodhimi dhe shitjet ndodhin kryesisht në vende të tjera, dhe menaxherët dhe punëtorët me prejardhje nga e gjithë bota. Shfaqja e një kapitalizmi kaq të vërtetë global – një proces që sigurisht nuk është i plotë – do të thotë që tregjet nuk do të futen më në politikë apo në sistemet rregullatore të shteteve të ndryshme kombëtare. Nëse ata duhet të prodhojnë rezultate të dëshirueshme, do të duhet të futen më thellë në institucionet globale dhe të rregullohen në mënyrë më efektive. Natyrisht, institucionet ekonomike ndërkombëtare – nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore deri te organet ekonomike të Kombeve të Bashkuara dhe Organizata Botërore e Tregtisë tashmë ekzistojnë dhe kanë shërbyer prej kohësh si platforma për shtetet anëtare për të miratuar rregulla të përbashkëta. FMN dhe OBT, në veçanti, kanë fituar një autoritet të vërtetë rregullator në politikën makroekonomike dhe tregtare.

Rezistenca ndaj kapitalizmit global Politikat e brendshme kryesisht ishin evituan në krijimin dhe mbështetjen e këtyre institucioneve ndërkombëtare. Megjithëse thesaret, bankat qendrore dhe ministritë e tregtisë – veçanërisht të vendeve të përparuara – vepruan politikisht, ata e bënë këtë me një debat publik shumë të vogël. Edhe sot, qytetari mesatar në Shtetet e Bashkuara, Francë ose Indi di pak për atë që OBT-ja aktualisht bën. Me fjalë të tjera, shfaqja e një tregu global nuk është i përfshirë në asnjë proces politik të dhënies së legjitimitetit. Institucionet shumëpalëshe konsiderohen si elitare, duke i bërë ata një objektiv politik. Kjo rikujton “deficitin demokratik” të Bashkimit Evropian, i cili ka nxitur rezistencën ndaj integrimit të mëtejshëm. Në fakt, rezistenca ndaj kapitalizmit global është gjithashtu e shfrenuar dhe në rritje. Në veçanti, presidenti i SHBA-së, Donald Trump, përkrah një lloj neonacionalizmi të vetmuar. Larg nga thellimi i strukturave shumëpalëshe, ai dëshiron t’i shpërbëjë ato, duke larguar tregun global nga institucionet rregullatore në të cilat tashmë është ngulitur vetëm pak. Në të dy nivelet kombëtare dhe ndërkombëtare, Trump beson se, sa më pak të ketë rregullim, aq më mirë do të jetë. BE-ja, ndërkohë, ndjek linjën e kundërt. Përkundër sfidave të brendshme me të cilat ballafaqohet, ajo vazhdon të përpiqet të rregullojë tregjet përtej kufijve kombëtarë. Vetëm këtë vit, Komisioni Evropian ka shqiptuar mbi 5 miliardë dollarë gjobë ndaj “Alphabet Inc.”, kompanisë amë të “Google” dhe “Qualcomm” për shkeljen e kufizimeve të antitrustit. Dhe, me Rregulloren e Përgjithshme të Mbrojtjes së të Dhënave, BE-ja ka kërkuar të shtrëngojë kufizimet në përdorimin, ndarjen dhe kontrollin e të dhënave personale. Për shkak se BE-ja ka një treg kaq të madh, veprime të tilla kanë një ndikim të gjerë. Por, kur bëhet fjalë për vendosjen e standardeve të vërteta ndërkombëtare, BE-ja padyshim ka mangësi. Kjo është bërë gjithnjë e më e vërtetë me personat, si Trump, që punojnë në mënyrë aktive kundër përpjekjeve të saj, duke nxitur derregulimin në një kohë kur niveli i ndërlidhjes ekonomike globale kërkon mu të kundërtën. Lejimi i kompanive të mëdha shumëkombëshe, të cilat tashmë po korrin fitime masive dhe po mbledhin ‘faktorët’ më të vegjël nga industritë e tëra, për të shmangur pagesën e shumë taksave, nuk dëmton shumë, sidomos duke përkeqësuar pabarazinë dhe duke dobësuar buxhetet publike. Por, firmat e tilla mund të rregullohen efektivisht vetëm përmes bashkëpunimit shumëpalësh. Po kështu, e vetmja mënyrë për të bërë ndonjë përparim në luftimin e efekteve të ndryshimeve klimatike është që të gjitha vendet të punojnë së bashku. Realitetet e ekonomisë së sotme botërore kërkojnë që të bëjmë institucione multilaterale të punës. Kjo nuk nënkupton vetëm rritjen e ndikimit të institucioneve ekzistuese – ku reforma është një parakusht – por edhe krijimin e institucioneve të reja, sikur që është Autoritet Global i Konkurrencës. Asnjë nga këto nuk do të jetë e mundur pa një debat të vërtetë politik global.

Globalizimi i mëtejshëm duket i pashmangshëm Natyrisht, shfaqja e një politike globale ka implikime të mundshme për idetë tradicionale rreth demokracisë, për të mos përmendur sovranitetin kombëtar. Në të njëjtën kohë, megjithatë, lejimi që tregu global të funksionojë pa një rregullim të përshtatur, të miratuar nga institucionet e ligjshme dhe efektive ndërkombëtare, do të përbënte braktisje të thelbit të demokracisë. Sfida aktuale është paraqitur nga ekonomisti i Harvardit, Dani Rodrik në formë të një “trileme”: kur kemi të bëjmë me demokracinë, sovranitetin kombëtar dhe globalizimin, mund të kemi dy prej tyre, por jo të tria. Rodrik angazhohet për më pak globalizim dhe më shumë demokraci.

Nacionalistët, sikur Trump, preferojnë forcimin e shtetit kombëtar, në mënyra që mund të dobësojnë demokracinë dhe globalizimin, të paktën në afat më të gjatë. Sidoqoftë, në periudhën afatmesme, globalizimi i mëtejshëm duket i pashmangshëm, që do të thotë se është shteti komb, dhe politika kombëtare, ato që duhen të kufizohen. Një mënyrë për t’iu dhënë legjitimitet politikave të reja globale, do të ishte të siguronte që ato të bazohen në nivelin lokal. Kjo do të kërkojë që udhëheqësit politikë lokalë të miratojnë një ‘tregim’ që shpjegon se si ndikojnë problemet globale në votuesit e tyre. Ndryshimi i klimës është një shembull i suksesshëm i kësaj forme të politikës të lokalizuar globale. Cilado marrëveshje institucionale të zgjidhet, sigurimi që një politikë e re globale ta forcojë, e jo ta shkatërrojë, demokracinë, është sfida qendrore politike e shekullit njëzet e një. Ne nuk mund t’ia lejojmë më vetes injorimin e kësaj.