Jam ulur nën rrezet e diellit, ndërkohë që pi një gotë xhin. Ora është dhjetë e mëngjesit. Është e diel. Zonja Uxbridge, governantja, ka shkuar diku me fëmijët. Ajo kujdeset për shtëpinë, për gatimin dhe për Peter-in e Louise-n. Ndoshta ora dhjetë e mëngjesit është pak si herët për një gotë plot me xhin, por unë alkolit i jam më shumë mirënjohës se sa dyshues. I kam bërë kontrollin e mëlçisë dhe analizat e gjakut. Jam shumë mirë me shëndet dhe xhini më pëlqen. Ai më ka ndihmuar t’i përballoj me qetësi rastet e uljeve të detyruara me avion, krizat bashkëshortore, madje edhe fundosjen e një barke me vela. Kështu që, kur kjo gotë të zbrazet, do të mbush një tjetër. Është vjeshtë. Gjethet janë zverdhur. Mëngjesi është pa erë, megjithatë ato bien me qindra. Që të mund të përjetosh gjithçka, – renien e nje getheje, një fije bari – duhet, mendoj unë, të dish ta njohësh dhe ta ndjesh grishjen e dashurisë. Zonja Uxbridge është gjashtëdhjetë e tre vjeç, ime shoqe është më shumë e ikur, ndërsa zonja Smithsonian (që banon në anën tjetër të qytetit), ka filluar, këto kohët e fundit, të ketë gjithnjë e më pak dëshirë të shoqërohet me mua. Dhe kështu më duket se po më ikën kot një pjesë e mëngjesit, sikur orët të ishin në vetvete një lloj pragu, që unë s’arrij dot ta kapërcej. Ndoshta do të më bënte mirë të luaja pak me top, por Peter-i është shumë i vogël dhe fqinjin e vetëm që di të luajë me top, më shumë e gjen në kishë.
Ime shoqe, Bertha, duhet të kthehet të hënën. Vjen në shtëpi të hënën dhe kthehet sërish në qytet të martën. Bertha është një grua e bukur, me një trup të mrekullueshëm. Ndoshta sytë i ka disi shumë afër me njëri-tjetrin dhe ka një karakter mjaft të ashpër. Kur fëmijët ishin të vegjël, ajo kishte një mënyrë të saj për t’i edukuar: – Po s’e hëngre mëngjesin që të ka përgatitur mamaja, përpara se të kem numëruar deri në tre…, – thoshte, – do të të çoj përsëri në shtrat. Një, dy, tre… Ndërsa në mbrëmje: – Nëse nuk e hani darkën që ju ka bërë gati mamaja, para se të kem numëruar deri në tre, do t’ju çoj në shtrat pa darkë. Një, dy, tre… Më duket sikur e dëgjoj ende kur thoshte: – Nëse nuk i vini lodrat në vendet e tyre, përpara se të kem numëruar deri në tre, mamaja do t’jua flakë ato jashtë. Një, dy, tre… Dhe kështu vepronte kur fëmijët duhej të bënin banjë, kur duhej të shkonin për të fjetur dhe “një, dy, tre”-shi ishte një lloj nina-nana për ta. Ndonjëherë mendoja se ajo e kishte mësuar këtë mënyrë të numëruari që kur ishte foshnje dhe se në çastin final të jetës, do t’i kish numëruar mbrapsht edhe engjëllit të vdekjes. Tani, nëse më lejoni, po mbush një gotë tjetër me xhin.
Kur fëmijët nisën të shkonin në shkollë, Bertha gjeti një vend pune si mësuese e shkencave sociale në një shkollë nëntëvjeçare. Kjo punë e mbante të angazhuar dhe e kënaqte dhe ajo thoshte se kishte dashur gjithmonë të bëhej mësuese. U bë e famshme për ashpërsinë e saj. Vishte rroba të errëta, flokët i krihte thjesht dhe kërkonte që nxënësit t’i bindeshin e t’i nënshtroheshin plotësisht autoritetit të saj. Për t’i dhënë më shumë larmi jetës së vet, u bë pjesëtare e një trupe amatore teatrore. Luajti rolin e kamerieres në pjesën “Angel Street” dhe atë të këngëtares së vjetër tek “Desmonds Acres”. Miqtë që zuri në atë rreth ishin të gjithë njerëz simpatikë dhe mua më vinte mirë kur e çoja në festat që ata organizonin. Është e rëndësishme të theksoj se Bertha nuk pi. Mund të pranojë për mirësjellje një “Dubonnet”, por nuk i pëlqen të pijë.
Përmes miqve të rrethit teatror, mori vesh se po kërkonin disa aktorë për një shfaqje nudistësh të titulluar “Ozamanides II”. Këtë gjë ma tha vetë ajo, ashtu siç m’i tha edhe gjërat e tjera. Kontrata me shkollën parashikonte dhjetë ditë pushim në rast sëmundjeje dhe ajo, duke u shtirur sikur ishte e sëmurë, u nis një ditë për në Neë York. Aktorët përzgjidheshin nga një producent që e kishte studion në periferi dhe kur ajo shkoi atje, gjeti një radhë të gjatë prej njëqind e më shumë njerëzish, burra e gra, në pritje për t’u futur. Nxori nga çanta një kambial dhe duke e tundur sikur të ishte ndonjë letër rekomandimi, kaloi përpara të gjithëve duke thënë: – Me leje, me leje! Kam një takim… Askush nuk protestoi dhe ajo e gjeti veten në krye të radhës, ku një sekretare i mori shënim emrin, numrin e librezës së punës, etj. Pastaj i tha që të hynte në një si depo dhe te zhvishej. Më pas e çuan në një studio ku ishin katër burra. Biseda, duke pasur parasysh rrethanat, ishte e matur. I thanë se do të interpretonte nudo gjatë gjithë shfaqjes. I thanë se do t’i duhej të bënte dashuri në skenë, ose të shtirej sikur, të paktën dy herë, në dy skena të ndryshme dhe se duhej të merrte pjesë në orgjinë finale bashkë me spektatorët.
Më kujtohet ajo mbrëmje kur ajo më tregoi gjithçka. Ishim në sallon. Fëmijët i kishim çuar në shtrat. Padyshim, ajo ishte shumë e lumtur. Dhe ia nisi: – Qëndroja aty, krejt lakuriq, por s’ndihesha fare në siklet. E vetmja gjë që më shqetësonte ishte fakti se mund të bëja pis shputat e këmbëve. Studioja kishte atë pamjen klasike, me ato afishet teatrore të varura në mure dhe me fotografi të mëdha të Ethel Barrymore-s . Kështu pra, rrija e ulur, pa asnjë rrobë në trup, para atyre burrave të panjohur dhe për herë të parë në jetën time, m’u duk se zbulova vetveten. Gjeta veten time në atë lakuriqësi. U ndjeva si një grua tjetër, një grua më e mirë. Të qëndruarit nudo para të panjohurve ishte një nga përvojat më emocionuese të jetës sime…
Unë, aty për aty, nuk dija ç’të bëja. Në të vërtetë, edhe tani, në këtë mëngjes të diele, nuk e di mirë se ç’duhej të kisha bërë. Ndoshta duhej ta kisha rrahur, por vetëm i thashë se nuk mund të merrte pjesë në një shfaqje të tillë. I përmenda fëmijët, kurse ajo më tha se kjo përvojë do ta bënte një nënë më të mirë. – Kur i hoqa rrobat, – shtoi, – m’u duk se u çlirova nga gjithçka meskine dhe e keqe. Atëherë unë i thashë se s’kishin për t’ia dhënë kurrë atë rol për shkak të shenjës së operacionit të apendicitit. Në atë çast, ra zilja e telefonit. Ishte producenti që po i ofronte rolin. – Oh sa e lumtur që jam, – tha ajo. – Oh sa gjë e mrekullueshme, e larmishme dhe e veçantë duhet të jetë jeta kur ti nuk interpreton më në rolet që të kanë caktuar prindërit apo miqtë. Më duket vetja si një eksploruese!
Mundësia që pata për të bërë diçka atëherë, ose më mirë, ajo çka lashë pa bërë, m’i pështjellon ende mendimet. Ajo e la punën në shkollë, u regjistrua në sindikatat e teatrove dhe filloi provat. Sapo nisën shfaqjet e “Ozmanides”, ajo pajtoi si governante zonjën Uxbridge dhe shkoi të banonte në një hotel pranë teatrit. Unë i propozova që të divorcoheshim. Ajo më tha se nuk shikonte ndonjë arsye për t’u ndarë. Tradhëtia bashkëshortore dhe dhuna psikologjike janë motive shumë të forta në një proces gjyqësor, por ç’mund të bëjë një burrë nëse gruaja e tij dëshiron të shfaqet nudo në skenë? Kur isha më i ri, kisha parë balerina që zhvisheshin dhe disa prej tyre ishin të martuara dhe me fëmijë. Por ato bënin atë që donte të bënte Bertha vetëm në shfaqjet e të shtunave në mesnatë dhe më kujtohet që burrat e tyre ishin aktorë komikë të vjetër e të dështuar, ndërsa fëmijët e tyre dukeshin gjithmonë të uritur.
Disa ditë më vonë shkova tek një ekspert divorcesh. Ai më tha se shpresa ime e vetme ishte një ndarje me mirëkuptim. Nuk ekzistonin precedentë që simulimi i akteve të turpshme në vende publike, të përbënte motiv për divorc në shtetin e Neë York-ut dhe asnjë avokat nuk kishte për t’u marrë me një çështje divorci që nuk kishte precedentë. Pjesa më e madhe e miqve të mi silleshin me shumë takt kur binte fjala për jetën e re të Bertha-s. Besoj se thuajse të gjithë ata duhet të kenë vrapuar për ta parë, kurse unë përkundrazi, prita rreth një muaj apo ndoshta më shumë. Biletat ishin të shtrenjta dhe ishte e vështirë t’i gjeje. Atë mbrëmje që shkova në teatër, apo më mirë të themi, në atë vend që dikur kishte qenë teatër, binte dëborë. Paraskena ishte hequr, dekori i skenës përbëhej nga një grumbull gomash të vjetra automobilash dhe elementi i vetëm i zakonshëm ishin kolltukët dhe korridoret. Spektatorët e teatrit gjithmonë më kanë trembur. Ndoshta ngaqë aty e gjen veten në mes të një shumëllojshmërie të pakuptimtë njerëzish, të mbledhur në një mjedis që duket shumë mikpritës, por që në fakt të krijon ndjesinë e kundërt. Dhe atë mbrëmje kishte lloj lloj njerëzish. Kur hyra, po luhej muzikë rock. Ishte nga ai rock-u primitiv, shurdhues, që dikur e dëgjoje në vende si “Arthur-i”. Në orën tetë e gjysmë dritat u ulën dhe aktorët – ishin katërmbëdhjetë të tillë – përshkuan platenë. Ishin të gjithë krejtësisht të zhveshur, përveç Ozamanides-it që mbante në kokë një kurorë.
Nuk jam në gjendje ta përshkruaj shfaqjen. Ozamanides-i kishte pasur dy fëmijë dhe më duket se i kishte vrarë që të dy, por nuk jam i sigurt për këtë. Marrëdhëniet seksuale ishin masive. Burrat dhe gratë përqafoheshin pa ndonjë rregull të caktuar, ndërsa Ozamanides-i bënte dashuri me dy burra njëkohësisht. Një çast, një burrë i ulur pranë meje, më vuri dorën mbi gju. Unë nuk desha ta qortoja për këtë dobësi njerëzore, por nuk doja as ta nxisja. Kështu, ia largova dorën dhe më kapi një mall i madh për ato kinematë naive të fëmijërisë time. Në qytetin e vogël ku unë u rrita, kishte vetëm një të tillë, me emrin “Alhambra”. Filmi që më la më shumë mbresa nga të gjithë quhej “Alarmi i katërt”. E pashë për herë të parë një të martë pas shkolle dhe ndenja në kinema deri në rishfaqjen e tij të parafundit për atë ditë. Prindërit e mi u shqetësuan sepse isha vonuar për darkë dhe më qortuan paq. Të mërkurën nuk vajta në shkollë dhe e pashë filmin edhe tri herë të tjera, por arrita të mbërrija në kohë në darkë në shtëpi. Të enjten shkova në shkollë, por sapo mbarova mësimin, vrapova për në kinema dhe ndenja aty gati në mbarim të rishfaqjes së tij të fundit. Prindërit e mi duhej të kishin lajmëruar policinë, sepse një çast, një polic më ngriti nga ndenjësja dhe më tha të shkoja menjëherë në shtëpi. Të premten, m’u ndalua t’i afrohesha kinemasë, por e kalova aty gjithë ditën e shtunë, madje edhe të dielën, që ishte dita e fundit e shfaqjes së atij filmi. Filmi bënte fjalë për zëvendësimin e karrocave të vjetra me kuaj të zjarrfikësve me makinat zjarrfikëse që kishin filluar të përhapeshin në ato kohë. Përshkruhej historia e katër apo pesë skuadrave zjarrfikësish. Tri prej tyre ishin pajisur me makina dhe kuajt e shkretë ua kishin shitur disa fabrikantëve të gjorë sapuni. Kishte mbetur vetëm një skuadër me karrocë me kuaj, por që i kishte ditët e numëruara. Njerëzit dhe kuajt ngjanin si të mjerë. Pastaj, papritur, një ditë, ra një zjarr i madh. Makina e parë zjarrfikëse u nis e më pas e dyta dhe e treta, me gjithë shpejtësinë në vendin ku kishte rënë zjarri. Por skuadra me karrocën e vjetër me kuaj qëndronte në mënyrë të trishtueshme pa lëvizur. Krejt papritur, ra alarmi i katërt – ishte për ta – dhe ata brofën në këmbë, mbathën kuajt dhe u nisën turravrap nëpër rrugët e qytetit. E shuan zjarrin, e shpëtuan qytetin dhe kryetari i bashkisë i lejoi që ta mbanin karrocën me kuaj. Tani, në skenë, Ozamanides-i po shkruante disa fjalë të pista në mollaqet e gruas sime.
Mos ndoshta lakuriqësia e saj, rrëqethja që të shkaktonte kjo gjë, ia topiste nostalgjinë? Nostalgjia, edhe pse sytë i kishte shumë afër njëri- tjetrit, përbënte një nga hiret e saj më të mëdha. Kishte një aftësi të veçantë për të ruajtur brenda vetes, plot ndjenjë, disa përvoja të caktuara dhe t’i risillte ato në një kohë tjetër. Vallë, ndërkohë që bënte seks në publik me një të panjohur krejt të zhveshur, i kujtohej ndonjë vend ku ne kishim bërë dashuri? Dhomat pranë detit, ku, nën zhurmën e shiut të verës, përsëritej premtimi aq i lashtë i dashurisë së përjetshme, i paqes dhe i bukurisë? Më erdhi të ngrihesha në këmbë në mes të platesë dhe t’i thërrisja që të kthehej, të kthehej për hir të dashurisë, të harmonisë, të çiltërsisë shpirtërore. Sa bukur ishte kur ktheheshim me makinë pas ndonjë feste, ndërsa binte dëborë, mendoja. Dëbora që fluturonte drejt dritareve të makinës, të krijonte përshtypjen se po grahnim me dyqind km në orë. Sa bukur ishte ta ktheje në shtëpi me makinë, pas ndonjë feste, ndërsa binte dëborë. Por në këtë çast, aktorët u rreshtuan në skenë dhe na ftuan, madje na urdhëruan, të zhvisheshim dhe të bashkoheshim me ta.
U ndjeva si i detyruar. Në ç’mënyrë tjetër do të mundja ta kuptoja Bertha-n? Unë kam qenë gjithmonë i shkathët për t’u zhveshur. U zhvesha. Ku mund t’i lija portofolin, orën dhe çelësat e makinës? Nuk mund t’i lija këto gjëra bashkë me rrobat. Kështu që, i gjithi lakuriq, u drejtova për nga korridori, duke i mbajtur sendet e vlefshme në dorën e djathtë. Kur mbërrita pranë tyre, një djalosh nudo më ndaloi duke bërtitur sikur të ishte duke kënduar: – Lërini gjërat e tepërta! Gjërat e tepërta janë të pahijshme.
– Kam hallin e portofolit, orës dhe çelësave të makinës, – thashë unë.
– Lërini gjërat e tepërta, – ma ktheu ai.
– Por më duhet te kthehem në shtëpi me makinë nga stacioni, – thashë unë. – Dhe kam rreth gjashtëdhjetë dollarë në portofol.
– Lërini gjërat e tepërta!
– Nuk mundem, vërtet nuk mundem. Më duhet të ha e të pi dhe pastaj të kthehem në shtëpi.
– Lërini gjërat e tepërta!
Pastaj, të gjithë me radhë, përfshirë edhe Bertha-n, filluan të përsërisnin në kor të njëjtën fjali: – Lërini gjërat e tepërta, lërini gjërat e tepërta!
Ndjesia e të qenit i padëshiruar, më ka shkaktuar gjithmonë një dhimbje të madhe. Ndoshta një ditë ndonjë mjek mund ta zbulojë arsyen e saj. Kam një lloj ndjesie që ma trondit gjithë qenien time dhe duket sikur i shton një hallkë të re zinxhirit të formuar nga të gjitha përvojat e mëparshme të ngjashme. Zërat e aktorëve ishin kumbues dhe shpërfillës dhe unë qëndroja aty lakuriq si një krimb, në një vend të çuditshëm të një qyteti të çuditshëm, nudo dhe i padëshiruar, ndërsa më vinin ndër mend golat e munguar të ndeshjeve, grushtet që kisha ngrënë, vajzat që më kishin refuzuar, vështrimet e vëngërta të të panjohurve, të qeshurat e mbytura që dëgjoheshin përtej dyerve të mbyllura. I mbaja sendet e vlefshme në dorën e djathtë, sikur ato të përbënin treguesin e vetëm të identitetit tim. Nuk ishin absolutisht gjëra të pazëvendësueshme, por t’i braktisje ashtu më dukej sikur po vija në rrezik ekzistencën time, emrin tim, madje edhe vetë hijen që trupi im lëshonte në dysheme.
U ktheva në vendin tim dhe u vesha. Ishte e vështirë ta bëje këtë në atë hapësirë të ngushtë. Aktorët vazhdonin të thërrisnin. Ndërsa po drejtohesha kah korridori për t’u larguar nga ai teatër i rrënuar, më erdhën të kthjellëta në mend kujtime të tjera. Kisha përshkuar një korridor të ngjashëm me një pendencë të butë ngjitjeje, pas shfaqjes së “Mbretit Lir” dhe të “Kopshtit të qershive”. Më në fund dola në rrugë.
Vazhdonte të binte borë. Ngjante me një stuhi. Përpara teatrit gjendej një taksi e bllokuar dhe mua m’u kujtua që ua kisha vendosur zinxhirët rrotave. Kjo gjë më shkaktoi një ndjesi sigurie dhe kënaqësie, që, pa dyshim, do t’i kishte ngjallur një farë neverie Ozamanides-it dhe lajkatarëve të saj. Në fakt, e gjithë kjo që ndodhi, nuk dukej se më kishte çliruar nga frenimet e mia, por më shumë ngjante sikur kishte nxjerrë në pah një tipar të mrekullueshëm, praktik dhe të ekuilibruar të vetes sime. Era ma përplasi dëborën në fytyrë dhe unë, duke luajtur nëpër gishta me çelësat e makinës, u drejtova për nga stacioni.
Përktheu Alban Bobrati