13.8 C
Prizren
E enjte, 10 Tetor, 2024

Fatos Baxhaku, sjell historitë e veçanta të shqiptaro-austriakëve

cadra kuqeObjekti i këtij libri janë fatet e përbashkëta të shqiptarëve dhe austro-hungarezëve, sa herë që dokumentohet bashkëjetesa e tyre. Ai është bazuar fort në historitë e pasuesve të familjeve austro-shqiptare që ende jetojnë në Shqipëri. Në disa raste bëhet fjalë për brezin e tretë apo edhe të katërt, kështu që kujtimet janë shumë të vagullta, por mbase pikërisht andaj edhe shumë të bukura. Në të tjera histori, bëhet fjalë për pasues të brezit të dytë dhe kështu që kujtimi i protagonistëve të këtyre historive ka ardhur mes nesh, në njëfarë mënyre sikur ata të ishin ende gjallë. Shumë prej protagonistëve të dikurshëm janë shuar ngadalë, në heshtje dhe pa lënë shumë gjurmë. Këta kanë mbetur vetëm ndër copëza kujtimesh të lodhura. Pasardhësit e këtyre familjeve kanë kohë që jetojnë jashtë Shqipërisë dhe kërkesave tona për t’u lidhur me ta iu përgjigj vetëm heshtja.

Pse “Çadra e kuqe”

Shpjegimi është tejet interesant. Walther Peinsipp, një ushtarak austriak në shërbim të Wehrmacht-it, përgjatë udhëtimeve të tij në Shqipërinë e Veriut më 1944 flet për çadrën e kuqe të një prifti katolik në Shllak, të shkolluar në Austri, të blerë në Innsbruck, që përdorej për të lajmëruar gjakësit se ai që e mbante ishte në besën e priftit dhe ndaj nuk duhej prekur. Me pak fjalë ishte një objekt i gëzuar e paqësor në zymtësinë kërcënuese e gri të maleve në kohë lufte, që rrezatonte idenë e mikut dhe atë të mbrojtjes nga rrebeshet e kohës. Ngaqë një objekt i thjeshtë u shndërrua befas në një simbol miqësie, më pëlqeu ky titull.
Libri është një kërkim disamujor, afërsisht një vit, mes këtyre familjeve, në Arkivin e Shtetit, në Bibliotekën Kombëtare dhe në Arkivin e Ministrisë së Brendshme në Tiranë. Janë intervistuar dhjetëra individë. Autori gjen rastin të falënderojë nga zemra me këtë rast të gjithë të intervistuarit, ata që harxhuan jo vetëm kohën e tyre të vyer, por na vunë në dispozicion të gjithë mirësinë e mundshme të mbetur që nga koha kur lindnin këto histori domethënëse. Ai u është mirënjohës thellësisht të gjithë këtyre njerëzve, që sot jetojnë që nga Dhërmiu e deri në Shkodër, pasues të një mirësie dhe dashurie që nuk pranon të dorëzohet a të shuhet. Kalorës të vërtetë të asaj çka ka mbetur më e mirë nga njerëzimi.

Ky libër përmban copëza lumturie jetëshkurtër, qeshje të dashuruarish ëndërronjës. Megjithatë, autori shpreh dëshirën që ky libër të lexohet nga sa më shumë njerëz. Ai, kush e di se përse, ka një bindje të fshehur se duke lexuar këto radhë, mirësie, por edhe marrëzie njëkohësisht, do të ndihmojnë që të gjithë të bëhemi disi më të afërt e më të kuptueshëm me njëri-tjetrin.
Pak histori
Lidhjet austriako-shqiptare, të paktën të dokumentuara, nisin andej nga fundi i shekullit XVI. Historianët përmendin një frat françeskan nga Dalmacia, Francesco Bertuçi, i cili hyri në lidhje me fisnikë dhe klerikë shqiptarë. Nuk dimë shumë për këto takime. Dimë se nëpërmjet atit françeskan shqiptarët u orvaten të kërkonin ndihmë për luftën e tyre kundër osmanëve.

Për herë të parë ata u njohën më mirë në fund të shekullit XVII. Këtë herë ishin pjesëtarë të të njëjtit koalicion. Me siguri do të jenë habitur me ngjashmërinë fizike mes tyre, austriakët, që kishin ardhur nga alpet dhe kelmendasit legjendarë biondë, syçelët e shtatlartë. Ushtria austriake komandohej nga gjenerali Piçolomini, ndërsa shqiptarët katolikë udhëhiqeshin nga Pjetër Bogdani (1630-1689), kryearqipeshkvi i atëhershëm i Shkupit…

Më 1740 shumë pjesëtarë të fisit të madh verior të Kelmendit morën pjesë në zhvendosjen e të krishterëve drejt Veriut për t’i shpëtuar islamizimit të dhunshëm. Mijërat e refugjatëve kishin në krye Arsenije IV, patriarkun e kishës serbe. Kelmendasit u vendosën në fshatrat Ninkince dhe Herkovce në Sirmi, përmbi lumin Sava mes qyteteve Mitrovicë e Shabac. Këta kelmendas të vjetër do të ishin ndër shtetasit e parë austriakë me kombësi shqiptare. Johann Georg von Hahn (1811-1869), zëvendëskonsull i Austrisë në Janinë, në mesin e shekullit XIX shkruante se këta banorë e kishin ruajtur vetëdijen dhe gjuhën shqiptare…

Por kishte edhe shqiptarë më të hershëm shtetas austriakë. Që më 26 nëntor të vitit 1657 Venediku u dha leje për t’u vendosur në vendin e quajtur Peroi, në gadishullin e Istrias, 10 familjeve shqiptare që kërkonin të arratiseshin nga sundimi osman. Këta 27 vetë i dhanë udhë një kolonie, e cila e ruajti gjuhën dhe përkatësinë shqiptare deri në kohët e vona. Edhe në Borgo Erizzo, në periferi të Zarës, po në Dalmaci, u vendosën më 1726 kolonë shqiptarë. Ata u ndihmuan nga ipeshkvi i Tivarit, Vinçenc Zmajeviç. Hahni shkruan se në mes të shekullit XIX shqiptarët e Zarës numëronin 880 vetë dhe flisnin ende shqip. Kur, pas fushatave napoleoniane, Venediku pushoi së ekzistuari si fuqi mesdhetare, të gjitha këto territore dalmate i kaluan Austrisë, kështu që shqiptarët e vjetër u bënë të gjithë shtetas austriakë. Ekzistojnë edhe dy informacione të vagullta mbi dy pjesëtarë të familjes së vjetër Suma, që ishin vendosur me sa duket në Vjenë. Njëri prej tyre ishte Dom Llukë Suma, meshtar në katedralen e Shën Stefanit në Vjenë dhe tjetri ishte Antonio Andrea Suma, i cili më 1777 mbron doktoratën për kirurgji në Vjenë. Asgjë më tepër nuk dihet për fatin e dy shqiptarëve të parë në Vjenë…

Klerikë austriakë vepruan edhe në zonat më të izoluara të Shqipërisë së kahershme. Rasti më tipik është ai i françeskanit Fabian Barcata. Për herë të parë qëndroi në Shqipëri në periudhën 1895-1897. U vendos në bajrakun e Kryezezës në Mirditë. Shërbeu si famullitar i Rubikut nga 1898 e deri më 1907. Malësorët e vjetër e ruajnë ende kujtimin e tij si njeriu i parë që solli aspirinën këtyre anëve. Shkolla e Kryezezit mban sot emrin e tij. Vdiq në Austri më 1954. La pas një libër me kujtime shumë të vyer dhe një roman të frymëzuar nga jeta e përditshme e malësoreve.

Më 1920, Vatikani emëron në Shqipëri të parin nunc apostolik. Ai ishte Ernesto Cozzi. Si për koincidencë edhe ky kishte lindur e jetuar në territore dikur austriake të Tirolit të Jugut. Me emërimin e tij merr fund edhe zyrtarisht “Kultusprotektorati”, por vetëm zyrtarisht ama, sepse ndërkohë lidhjet mes austriakëve dhe shqiptarëve të të tria besimeve, ishin shndërruar nga interesa thjesht fetarë, ekonomikë apo politikë, në lidhje të forta e të qëndrueshme njerëzore, të cilat do të vazhdonin për shumë e shumë kohë.
Në libër jepet jeta dhe fati i 16 familjeve austro-shqiptare, ku bashkëshortja apo bashkëshorti ka qenë austriak./Bw/

Më Shumë

Malisheva përfiton donacion nga Zvicra për mirëmbajtjen e rrugëve

Kryetari i Komunës së Malishevës, Ekrem Kastrati, ka njoftuar se komuna ka marrë një donacion të rëndësishëm nga Komuna e Meyrinit, Gjenevë, Zvicër. Gjatë...

Malisheva e ka përnjëmend, përmbys Suharekën dhe vazhdon kryesimin

Malishevës nuk njeh kundërshtar. Skuadra e udhëhequr nga Bekim Isufi e ka përmbysur Suharekën, për ta vazhduar kryesimin e renditjes tabelare në elitën futbollistike në...

Lajmet e Fundit