Flutura Açka është një prej shkrimtareve më serioze të brezit të ri. Me një analizë të thellë të strukturës politike dhe mentalitetit shqiptar pati një sukses të jashtëzakonshëm me librin e saj të fundit “Kukullat nuk kanë atdhe”. Femra shqiptare njohu një dimension të panjohur në prozën e saj, duke e rradhitur shkrimtaren në pidestalet e kulturës shqiptare. Flutura shquhet dhe si aktiviste e flaktë e mendimit intelektual shqiptar për problemet më të nxehta që dhembin vendin tonë. Kemi zhvilluar një bisedë me shkrimtaren e njohur për librat e ardhshëm, për gjendjen akute në të cilën ndodhet kultura shqiptare e shumë çështje të tjera…
“Kukullat nuk kanë Atdhe” ishte një sukses në krijimtarinë tuaj. Si e priti kritika, dhe a ka ndonjë ngjarje interesante me lexuesit?
Për “Kukullat nuk kanë Atdhe” janë botuar mjaft shkrime, dhe është pritur shumë mirë në kohën që u botua, madje ajo frymë pëlqimi e ndjek ende, derisa të botoj romanin e radhës. Flas për kritikën aktive që merret me letërsinë sot, sepse një pjesë e mirë e kritikës shqiptare merret ende me të vdekurit, ose me të gjallët që e kontrollojnë ose e intimidojnë atë. Unë nuk kam kohë për këtë, detyra ime është të shkruaj, secili duhet të bëjë detyrën e tij. Njëherë rastësisht pyeta një profesoreshë letërsie në katedrën tonë të letërsisë në Tiranë, institucion që e shoh si qendra e “matrikullimit” të veprave letrare, ose së paku siç pretendohet se ndodh aty. “A ke lexuar ndonjë libër timin?”, i thashë. “Jo,” m’u përgjigj, “nuk m’i ke dhënë.” Ka kaluar kohë nga kjo bisedë dhe nuk ia kam dhënë ende, sepse përgjigjja e saj më bëri një shpjegim thelbësor të nivelit të kritikës sonë. Por gjëja më e çuditshme që kam dëgjuar për veten në lidhje me kritikën, ka qenë kur pasi i fola njëherë e shqetësuar një mikut tonë të letrave, për këtë shkujdesje të kritikës ndaj letërsisë së pas 90-tës, ai më tha me beft: “Ti nuk e ke kuptuar, ti e ke fajin vetë. Ty të shohin si shkrimtare seksi dhe që shkruan pa tabu për seksin.”
Sa gjë qesharake m’u duk ky konstatim, sepse vjen prej njerëzish që nuk të lexojnë. Kështu që thjesht po pres të plakem, sepse kufij vetes në të shkruar, nuk i bëj dot. Atë ditë kur ta bëj këtë, nis edhe autocensura. Por kritiku im më i mirë, mbetet lexuesi, i cili ka 25 vite që më ndjek me besnikëri, madje me keqardhje e ndjej se kureshtja e lexuesit ndaj meje, ecën me ritëm më të shpejtë se ajo çfarë i ofroj unë atij.
Romanin “Kukullat nuk kanë Atdhe”, lexuesi e përpiu dhe e shpërndau me ethen e një trakti, sepse në fakt është një libër i tillë: Një akuzë ndaj dëmit të madh që politika i bëri Shqipërisë në tranzicion. I bëri them, por në fakt vazhdon t’i bëjë ende me papërgjegjshmërinë më të madhe. Shqipërinë demokratike nuk e ka drejtuar një dorë e politikanësh që synonin demokraci, por mentaliteti i dhunshëm prej sulltanati, ndryshe, një vend kaq i vogël si Shqipëria, me kaq banorë e me kaq burime e në zemër të Europës, do të ishte bërë.
Ju jeni nderuar me titullin “Mjeshtër i Madh”, si e pritët këtë titull nga presidenti?
Më erdhi mirë, para së gjthash sepse vjen nga një institucion që është më larg ngjyrave të partive, siç e gjykoj unë institucionin e presidentit. Unë nuk jam shkrimtare çmimesh, sepse nuk bëj pjesë në klubet e vogëltha ziliqare shqipare, mënyra e vetme për trofera letrare tek ne, ndaj i jam mirënjohëse kujtdo që e ka propozuar emrin tim, nuk e di se kush, por jam e bindur se duhet të më ketë lexuar patjetër.
Jeni një ndër poetet më të mira, klasifikuar në dhjetëshen e poetëve më të mirë shqiptarë. Por keni shkëlqyer dhe në prozë. Cila në fakt është dashuria juaj? Kë konsideroni si kalin tuaj të betejës?
Faleminderit, unë nuk e di ku hyj, këto ndarje janë gjithnjë subjektive. Të dyja, edhe poezia edhe proza, janë dashuritë e mia. Poezi botoj më rrallë dhe me keqardhje shoh që edhe jeta ime ka ritmin dhe maturinë e prozës, jo më të atë hovin dhe spontanitetin e poezisë. Proza është mënyra se si unë frymoj, madje ka arritur një çast kur një pjesë e mirë e lexuesit më ndjek si prozatore. Ky kalim erdhi natyrshëm, vjen një çast dhe ti e ndjen se poezia është rrobë e ngushtë, megjithëse ka thellësinë e kozmosit. Por është një hapësirë e brendshme që nuk shihet, nuk preket, pasi lidhet me shtresimet më superante të subkoshiencës, një nga arsyet pse poezia ka pak lexues. Kur vjen ai çast i të rënit në dashuri me prozën, ti e ndjen se ke nevojë të shtrihesh më shumë, të komunikosh më gjatë dhe t’i shtjellosh idetë e tua. Proza ta jep mundësinë e ndërtimit të një jete a disa jetëve paralele, a thua se kjo botë është shumë e vogël për ty.
Proza për mua ka qenë shtegtimi për te territoret që nuk kanë kode, ligje, rregulla, dënime e kufizime, për një ithtareje të lirisë pa caqe si unë, proza ishte mënyra më e mirë e materializimit të saj. Pasi liria ime është më së shumti mentale, duke jetuar këto jetë paralele, më është krijuar bindja se kam harruar të jetoj jeten time, aq shumë kam qenë e rrëmbyer prej tyre. Jo si përjetim, por largim nga realiteti qe shpeshherë më është dukur i pajetueshëm. Proza ime është një nevojë imja për një botë më të madhe se kjo që më rrethon, një nevojë për shtegtim nga një frikë a shtypje që më jep përdita si qenie njerëzore. Shpesh në këtë ‘luftën civile’ mes koshiencës dhe subkoshiencës, unë kam qenë në anën e së dytës, i kam marrë diçka jetës së njeriut për t’ia dhënë atë gjë jetës së shkrimtarit. A është kjo normale? Nuk e di…
Jeni shumë aktive në rrjetet sociale. Mos vallë ndonjë hyrje e re në politikë?
Unë jam shkrimtare dhe fjala është medium im, ndoshta për shkak të pozicionimit tim të hershëm edhe në rolin e publicistes, kjo bie më shumë në sy. Fundja dikur kam qenë gazetare. Kjo është zgjedhje, ka shkrimtarë që mund të kenë të njëjtin shqetësim publik si unë, por nuk kanë dëshirë ta artikulojnë, ka të tjerë që duan të mbeten “politikisht korrektë”, ka të tjerë që nuk kanë kurajë, nuk mund t’i kërkosh shkrimtarit të jetë hero i kohës. Kjo lidhet edhe me natyrën e njeriut.
Kritikët asnjë qeveri nuk i do, dhe kjo më ka lënë mua jashtë protokolleve, fondeve, privilegjeve dhe kujdesit shtetëtor, kështu po e quaj detyrimin e shtetit ndaj talenteve të vet për të cilat ka përgjegjësi. Ndaj ky lloj artikulimi publik është zgjedhje personale e imja. Pastaj politika sot luan kaq pisët dhe Shqipëria po kalon ditë kaq problematike, sa nuk e di se si mund të heshtësh, unë nuk e shoh të udhës të hesht, ose më mirë, nuk di se si të hesht. I ‘admiroj’ ata që e kanë fjalën armë të tyre, por dinë fare mirë të heshtin, duhet të kenë një shqisë që mua më mungon, një shqisë mosvramendjeje.
Mua natyra më bëri njeri më të paqetë se sa një shkrimtar-shkrimtar duhet të jetë. Për angazhimin politik, nuk e di, kam patur disa herë oferta, por liria ime është gjëja më e çmuar që kam. Partitë në Shqipëri nuk janë institucione demokratike, dhe roli i njëshit është akut. Si mund të pranoj të vë kapistër pas një jete ushtrimi (për veten) dhe leksioni (për të tjerët) Lirie? Nuk e kam menduar, pasi nuk ka qenë asnjëherë rasti të përgjigjem me Po ose Jo, kështu që nuk e kam patur asnjëherë seriozisht idenë e përfshirjes në politikë. Vetëm një ideal i madh do të më shtynte të hyja në politikë, por ideali realizohet me shokë të ngjashëm, që ai të mbetet siç e ke projektuar ti në mendjen tënde. A i gjen ti këta shokë në politikë, që të ndikosh në fatin e të tjerëve dhe të ruhesh nga balta nëpër të cilën të shtyn shpesh politika shqiptare? Këtë nuk e di. Ajo që di është se unë nuk kam nevojë për politikën, politika mbase ka nevojë për mua, kështu që nëse ndonjëherë do ta mendoja, kushtet do t’i vendosja unë.
Çfarë jeni duke shkruar ndërkohë?
Po, në prozë, jam në mbyllje të një romani të ri, publikimin e të cilit e kam menduar në vjeshtë. “Mysafirë në rrethin e dhjetë” titullohet, së paku deri tani. Është një vepër mbi identitetin, veçmas identitetin e qenies mes kulturave ku jeta shpesh na detyron të mbijetojmë. Është një roman me trafik të madh, si dy romanete mi të fundit, dhe sërish me atë barrën e Atdheut të paqartë. Është një barije nëpër “Ferrin” e Dantes, të mënyrës si e perceptoj unë atë vepër të patjetërsueshme.
Ç’mendim keni për poetët dhe shkrimtarët e viteve pas 90-ës? A mendoni se ka pasardhës të Ismail Kadaresë në letërsinë shqipe?
Pasardhës të Kadaresë? E thoni këtë sikur letërsia të jetë një tregtore dhe i duhet një etalon i masës letrare, a një stekë me një lartësi të përcaktuar ku të maten të tjerët që do të guxojnë të hyjnë në garë. Kadare është padyshim një shkrimtar i madh, por nuk besoj se do të ndiheshe mirë i vetmuar, sado i madh të ishte. Kjo frymë që po përpunohet prej një kohe të gjatë, e kufizon shumë letërsinë shqipe dhe e bën atë të duket e varfër. E vërteta është se nga një mallkim a mbrapshti e sajuar, është krijuar ideja se letërsia shqipe është shumë e varfër. Sigurisht, po të refuzosh ta lexosh atë, të mos e ndihmosh të publikohet, të mos e promovosh, të mos i krijosh mundësinë që ta kapërcejë murin shqiptar, ajo ashtu të duket, e varfër. Mbase kjo ide e mbrapshtë po e pengon vërtet letërsinë shqipe sot. Ka patur madje edhe ‘aktivistë’ vullnetarë dhe dorëzanë që të krijojnë një lloj piramide shtypëse letrare, duke përcaktuar edhe radhën në të nga kulmi e baza. Një gjë e turpshme në sytë e mi. Letërsia është rrjedhë ku konkurrojnë të gjithë, dhe ngaqë janë të ndryshëm, e bëjnë edhe më të bukur rrjedhen letrare. Gjenitë lindin sigurisht, por edhe vdesin pa lindur po të mos e ndihmojnë rrethanat, dhe këtu po flasim për ndihmë, jo për pengojat që është një ‘zanat’ shqiptar. Koha i seleksionon kush mbetet dhe jo në letërsi, lexuesi po ashtu, edhe kritika kur ia do qejfi. Por, të mësuar me frymën e diktatit që na e dhuroi falas diktatura, ia bartën mjerisht edhe letërsisë këtë frymë. Askund në Europë nuk ta pranon njeri këtë logjikë të vlerësimit në letërsi, ajo ka vend për të gjithë ngjyrat pa i paragjykuar. Ka një grup poetësh e prozatorësh shumë të mirë të pas viteve 90-të, siç ka edhe shkrimarë shumë të mirë të diktaturës, që mundën t’i rezistonin ndryshimeve dhe sollën letërsi shumë të mirë edhe pasi e hodhën tutje shgunin e realizmit socialist që i pengonte. Por një pjesë e mirë e shkrimtarëve të e rinj të pas 90-tës, që tani fatkeqësisht nuk janë më të rinj, për arsyet që i shpjegova kur fola për kritikën shqiptare, nuk kanë marrë atë vëmendje shoqërore që kanë merituar, duke dëmtuar kështu kulturën shqipare.
Si do ta përshkruani poetikisht vetveten?
Kam një poezi në vëllimin e fundit poetik “Ftesë për flirt”, me titull “Lady Makbeth… në letërsi”, pak a shumë ato e përshkruajnë
Mos e kërko paqen e kurtheve të tua tek unë.
Të rri larg,
edhe larg, helmi yt virtual,
ka përbërje acide.
Unë, qenie e ndërtuar prej uji
me vena të gjakut që m’shihen,
me mërzitë që m’lexohen,
si ta konkurroj
një errësirë si ti?
A ka konkurrencë mes shkrimtarëve shqiptarë?
Nuk e di në mund të quhet konkurrencë kjo nevojë e natyrshme për të bërë dukë, veçmas në një treg të shkatërruar shqiptar. Ajo që di ështe se shkrimtarët shqiptarë janë të përçarë, nuk e duan dhe nuk e lexojnë njëri-tjetrin, nuk e kthejnë në festë një ngjarje që i ndodh ndonjërit prej tyre, paragjykimi i shpeshtë i çmimeve letrare ka krijuar një klimë jofestive mes nesh. Vështirësitë e botimit e pengojnë konkurrencën mes shkrimtarëve, kushte financiare në të cilat duhet të mbijetojë shkrimtari shqiptar sot, jane mola që po e gërryen talentin shiptar.
Madje ka edhe një tendencë për t’i grupuar politikisht, kjo ka ardhur ngaqë një pjesë e tyre kanë patur vërtet favore në varësi të partisë së cilës i janë atashuar. Mjafton të shohësh listën e honorareve të Ministrisë së Kulturës dhe e ke të qartë panoramën. Por edhe nëse ka një konkurrencë të ndershme, kjo vetëm mirë i bën letërsisë. Ka një numër të shkrimtarësh e poetësh të rinj të talentuar që jetojnë jashtë Shqipërisë, por e kanë shumë të vështirë të konkurrojnë në atdheun e tyre, në gjuhën e tyre, pasi askush nuk i mirëpret, përjashto raste të rralla, ata mbeten gjithnjë ishullorë edhe pse mund t’i jepnin një zë të vyer letërsisë së re shqipe.
Sipas jush hapja e dosjeve a do ta prekë edhe letërsinë e viteve të diktaturës?
Çështja e dosjeve duket një gjë shumë qesharake, aq më shumë kur ekspertë të tyre thonë se ato janë shpërdoruar gjatë viteve. Do të ishte një gjë shumë e mirë që më në fund t’i jepet Çezarit çfarë i takon, nëse do të hapeshin. Por unë e dyshoj, dosjet në këto 25 vite janë përdorur për shantazh dhe gjueti shtrigash. Sa kohë që xhelatët e vërtetë janë ende aktivë, sa kohë që aktorët e genocidit shqiptar komunist nuk janë dënuar kurrë, dhe kanë bërë një jetë të patrazuar, sa kohë që njëzet e pesë vjet askush nuk kërkoi ndjesë për mijëra e mijëra të burgosur, të vrarë, të deportuar, të shkatërruar e të dhunuar, çfarë ka mbetur për t’u sqaruar në letërsi, është vetëm një hije e zbehtë e gjithë kësaj. Për të kuptuar çfarë ka ndodhur me shkrimtarët, mjaftonte arkivi i Lidhjes së Shkrimtarëve. Po një zot e di se ku është ai.
Këto ditë lexova një shkrim mbi dorëzanët e dënimit të Visar Zhitit, kishte mes tyre shkrimtarë, edhe nga ata që vijnë rrotull, marrin pjesë pa pikë turpi në gjithë ngjarjet letrare, që kanë përfituar nga fonde në demokraci dhe as qoftë një ndjesë të thjeshtë nuk kanë bërë ende. Ajo, shtresa e ish-persekutuar kurrrë nuk e fitoi të drejtën e vet të plotë dhe kurrë nuk do ta gjejë veten në këtë demokraci. Mes tyre edhe shkrimtarët që vuajtën drejtpërdrejtë dhe janë shembujt e rezistencës në diktaturë. Kurrë nuk do të ndodhë kjo, sa kohë media ende merret me sms e urimit të ditëlindjes së të vesë së diktatorit. Në këtë kaos, të thurrur enkas nga politika, gjërat janë turbulluar shumë dhe nuk ka kurrsesi mundësi për të mbërritur tek e vërteta. Politika do t’i përdorë dosjet vetëm për armiqtë. Siç po përpiqet të bëjë me Fatos Lubonjën, duke harruar se kjo shoqëri i ka borxh këtij publiçisti të pakompromis 17 vite të rinisë të grirë nëpër burgjet e diktaturës. Ndaj, këtë proces e dyshoj shumë, dhe farsa e kësaj do të ndihmojë vetëm ata që janë pranë pushtetit, që të mund të rehabilitohen, ose të shpikin disidenca false, ndërsa e vërteta e të vërtetave do të vdesë bashkë me viktimat e saj shumë shpejt.