21.8 C
Prizren
E premte, 29 Mars, 2024

Rrugëtimi i Motrave Qiriazi në vitet ’30

“Një hap tjetër drejt zhvillimit, ishte nisma që motra ime e vogël, zonjusha Parashqevi Qiriazi ndërmori me themelimin e shoqërisë së parë të grave. ‘Ylli i mëngjesit’ u hap për iluminimin dhe ngritjen e Shqipërisë”.

“Qindra gra të etura për të mësuar që të lexojnë dhe të shkruajnë gjuhën e tyre amtare u bashkuan me shoqërinë. Përveç kësaj, shoqëria ofronte leksione javore”.

“Temat ishin ndërtimi i shtëpisë dhe ekonomia e saj. Xhonturqit e mbarë, duke nuhatur themelin nacionalist, paditën zonjushën Qiriazi për kryengritje me qëllim për të shpërndarë klubin, por ata dështua” – Sevasti Qiriazi

Një çerek shekulli kaloi midis kohës në të cilën u formua “Ylli i Mëngjesit” dhe koha në të cilën Sevasti Qiriazi shkroi kujtimet e saj (të pabotuara) “Një luftë për të emancipuar bijat e shqiponjës”.

Nacionalizimi i arsimit në vitin 1933 kishte për qëllim t’i kundërvihej avancimit italian. Ndërsa Qiriazët kundërshtuan zgjerimin italian në fund të Luftës së Parë Botërore, kjo gjë i theu zemrën Sevastisë.

Shkolla e saj për vajza u mbyll dhe dyzet viteve të shërbimit të saj publik papritmas iu erdhi fundi. Ajo nuk ishte më mësuese!

Sidoqoftë, dy mediume pasqyruese mbetën të hapura: shkrimi dhe Shqiptarja (Gruaja Shqiptare) – shoqëria për gratë e shtetëzuara në 1928.

Ashtu e hidhëruar dhe e tradhtuar, Qiriazi donte të tregonte historinë e saj. Ajo do ta botonte atë. Kujtimet ishin një mënyrë për të mbushur kohën dhe një formë e shpengimit personal.

Por, gjithashtu, pasqyroi një moment në kohë. Ashtu siç shteti u bë i konsoliduar në periudhën e mesluftës dhe ndërtimi i kombit shqiptar mori hov.

Gratë aktiviste dhe meshkujt burokratë u angazhuan në debate të gjera që adresonin vendet e grave në atë proces. Gjuha që përdorte Qiriazi e reflektonte këtë.

Edukimi dhe ndërtimi i shtëpive u bënë prodhimet leksikore të kolegëve të saj të shoqërisë civile. Debatet e tilla në lidhje me gruan shqiptare filluan nga Revolucioni i Xhonturqëve në 1908.

Edukatorët e Qiriazit hynë në këto debate, mu në pragun e një epoke të re të Liberalizmit kulturor osman dhe decentralizimit politik.

Fuqia e revistës
Në këtë periudhë kohore, kultura e shtypur shqiptare kishte ekzistuar për disa dekada. Megjithatë, hyrja e grave në sferën publike ishte tematikë e re në zhvillim e sipër dhe i tillë ishte edhe feminizmi.

Gjithë e gjithë, gjatë periudhës së mesluftës, ne shihnim katër revista të grave që shfaqnin pikëpamje të ngjashme.

Secila prej tyre përfaqësonte qendrat “historike” të civilizimit shqiptar. Në mënyrë të barabartë morën përsipër detyrën e ngulitjes së përparimit (progresit) dhe qytetnimit (civilizimit) për motrat e tyre në të gjithë vendin.

Të katërta: Grueja Shqyptare (Albanian Woman 1920-1921), Mbleta (The Bee 1921-1922), Shpresa Kombëtare (The National Hope 1922) dhe Shqiptarja (The Albanian Woman 1929-1933), siç tregojnë emrat e tyre, lartësonin gratë shqiptare si qendrore në ndërtimin e kombit.

Qëllimi i tyre i përbashkët ishte që të përcaktonin këtë model të gruas. Ndërsa të katërta këto revista formuan lëvizjen e grave, ndikimi i tyre ndryshonte.

Për sa u mor vesh nga udhëheqësit e lëvizjeve lokale në Shkodër, Vlorë dhe Korçë, audienca e tyre nuk ishte aspak perceptuese ndaj mesazheve të tyre.

Mungesa e fondeve ishte një pengesë e rëndësishme për ta, ndërkaq po aq ishte dhe gjuha. Intelektualët shqiptarë kishin bërë disa premtime për t’i ndihmuar, si mirënjohje për aktivitetin e tyre gjatë luftës, megjithatë pak u shfaq udhës.

Pasi u kthyen në Tiranë në 1921, motrat Qiriazi rifilluan organizimin e grave. Kësaj radhe ishin në një pozitë më të mirë për të përhapur lëvizjen në të gjithë Shqipërinë.

Sot ato konsiderohen si feministet e para shqiptare. Sidoqoftë, ato nuk e përqafuan etiketimin si të tilla në atë kohë.

Në shtypin kombëtar, ku idetë e tyre mund të shpërndaheshin dhe kontrolloheshin njëkohësisht, Sevastia argumentoi për distancën nga feminizmi “Anglophone”, si i papërshtatshëm për nevojat aktuale shoqërore në Shqipëri.

Nxitja për të hapur Institutin Qiriazi erdhi nga të tria anët. Diku në vitin 1920, disa miq aktivistë korçarë, Dr. Mihal Turtulli dhe Sotir Peçi (dy ministra radhazi të Arsimit), i ofruan Kristo Dakos një pozicion shërbimi. Kjo ftesë dhe planet e papërmbushura për të ngritur shkollën, që qenë parashikuar në vitin 1913, bënë që Dako dhe Parashqevia të ktheheshin atë vjeshtë në Tiranë.

Por pas mbërritjes së tyre, as Turtulli dhe as Peçi nuk mund të bënin asgjë për ta. As mungesë reflektimi apo mos-pasje të një vullneti të lirë. Kjo kishte të bënte më shumë me faktin se Shqipëria ndryshoi shtatë kabinete atë vit. Ministri pasardhës, Kristo Flloqi, gjithashtu një korçar, punësoi Dakon në krahun e tij dhe e emëroi atë Inspektor të Arsimit.

Ndërsa ata biseduan më tej së bashku, Dako propozoi themelimin e një shkolle, të titulluar Instituti Qiriazi, në Tiranë, me qëllimin e “avancimit të propagandës kulturore të përhapjes së gjuhës shqipe”.

Flloqi e honepsi idenë dhe Parashqevia paraqiti një kërkesë zyrtare në Ministrinë e Arsimit më 1 prill 1921, të cilën ai më pas ua paraqiti Këshillit të Ministrave.

Siç rezultoi, qeveria qe shumë e interesuar mbi planin. Në 27 prill, Këshilli miratoi kërkesën e Parashqevisë me kushtin që instituti të ndërtohej në Shqipërinë qendrore, afër Tiranës – ku një qendër e tillë për gratë e reja ishte më e nevojshme – dhe të përfshinte tetë klasa, të rregulluara nga një program arsimor i vendosur nga Ministria e Arsimit.

Gjendja e arsimit
Në këtë pikë të diskutimeve të tyre, gjendja e arsimit fillor dhe të mesëm në Shqipëri ishte “shumë e kufizuar” dhe plotësisht e parregulluar.

Sipas raportit të paraqitur në Fondacionin Carnegie nga deputeti francez Justin Goddard, i cili vizitoi Shqipërinë në pranverën e vitit 1920, ishin gjithsej 532 shkolla fillore, duke ofruar mësime në nivele të ndryshme. Nga këto, 472 siguronin dy vjet shkollimi, 51 ofronin tre deri në pesë vjet, ndërsa 9 të tjerat kishin programe shtatë-vjeçare.

Për më tepër, kishte dy institucione të nivelit sekondar, Lice Francez në Korçë, dhe Shkolla Normale nga Elbasani.

Ndërsa Parashqevi Qiriazi vazhdonte të priste që shkolla të hapej në 1922, ajo zbuloi se statusi i saj si shkollë private sillte bllokada të vazhdueshme. Për çdo rotacion qeverie të njëpasnjëshme, asaj i duhej të paraqiste sërish të gjithë dokumentacionin e duhur, duke deklaruar qëllimin, dispozitat dhe strukturën organizative.

Në propozimin e saj të fundit, Parashqevia njoftoi ministrin e ri të Arsimit, Rexhep Mitrovica, që Liceu do të hapej: fillimisht me 5 mijë dollarë që Charles Crane kishte premtuar në 1913, do të merrte të ardhura nga shkollimi i studentëve, do të ofronte gjashtë klasa, mësimin në shqip, anglisht, dhe frëngjisht dhe se stafi i shkollës do të përbëhej nga qytetarë shqiptarë, amerikanë dhe zviceranë.

Në përgjigje, qeveria ia bëri të qartë, se administrata e shkollës do të duhet të raportojë dhe përjashtojë më pas secilin prej fakulteteve që merrej me politikë.

Një muaj para se shkolla të hapej në tetor 1922, Sevasti Qiriazi paraqiti një peticion të fundit duke siguruar qeverinë që shkolla do t’u nënshtrohej të gjitha rregulloreve si një shkollë kombëtare dhe se do të vazhdonte trashëgiminë e shkollës së tyre origjinale për t’i shërbyer kombit dhe për të kryer “detyrën fisnike” të edukimit të vajzave shqiptare.

Thënë kjo, ajo i njohu trashëgiminë asaj shkolle dhe premtimin e saj për të ngritur arsimin e vajzave shqiptare, deri më atëherë si një nivel i prapambetur, plani i saj më në fund mori miratimin përfundimtar.

Kompromisi i kënaqi të dyja palët. Duke llogaritur se 20 për qind e shkollave të raportuara në 1922 u mbyllën për mungesë fondesh – dhe që deputetët dhuruan për hapjen e saj – do të thoshte se priteshin gjëra të mëdha nga Instituti Qiriazi.

Shteti i dha Institutit një ulje taksash për të gjitha materialet dhe furnizimet që Parashqevia kishte sjellë nga Shtetet e Bashkuara, dhe përveç kësaj premtoi të siguronte bursa për një numër të paspecifikuar – sa më shumë që të mundej – bursa për vajzat e varfra për t’u trajnuar si mësuese të shkollës fillore.

Çoba ishte një grua ndryshe nga brezi i saj. Lindur në një familje mendimtarësh rilindas shqiptarë, Shirokat katolikë të Shkodrës, Shaqe Marie Çoba kishte një arsimim të plotë: shkollimi fillor dhe i ulët në Shkodër, shkolla e mesme në një manastir austriak në Zagreb, dhe së fundmi universitetin në Venecia, ku ajo studioi pedagogji.

Duke përshkruar cilësitë dhe detyrat e një gruaje shqiptare, revista Çoba ftonte njerëzit për t’u dhënë mbështetje më të madhe platformës së saj. Një shkrimtare me pseudonimin “Gruaja Shkodrane” shkruante mbi kuptimin e feminizmit.

“Gruaja Shqiptare”
Feminizmi ishte një temë, mbi të cilën gazetat shqipe po shkruanin shumë kohët e fundit. “Ne gratë kemi qëndruar larg debateve”, shkroi ajo, “duke pritur ndoshta që nga turpi, njerëzit do të pranonin të drejtat tona, tanimë po arrijmë në përfundimin se shumica dërrmuese e tyre nuk i është lënë të kuptohet ose thjesht nuk dëshirojnë të kuptojnë se këto të drejta burojnë nga natyra dhe ligjet e Zotit”.

Duke ofruar perspektivën që gratë shqiptare, në përgjithësi, ishin mbajtur si “skllavet e burrave” ajo shpjegoi se, “feminizmi kishte të bënte me promovimin e civilizimit, një lartësim shoqëror që buron nga lëvizja intelektuale”.

Feminizmi i vërtetë, paralajmëroi ajo, nuk kishte të bënte me veshjen moderne apo kredhjes në vallëzim dhe argëtim.

Duke u kërkuar burrave lirinë, nderin dhe respektin e saj, “Gruaja Shqiptare” do të veprojë sipas bazave të së njëjtës mençuri dhe fisnikërie të palëkundur “të cilat gjithmonë kanë mbajtur të pamposhtur karakterin dhe moralin e popullit tonë”.

Gratë, përfundoi ajo, janë mjeti i parë dhe më i nevojshëm për të mbjellë atë lloj civilizimi me mençuri universale dhe nderin e familjeve, nga ku ndërtohet shoqëria njerëzore.

Në Tiranë, motrat Qiriazi ndërkohë, ndërtuan dhe drejtuan qendrën kryesore të të mësuarit për gratë e reja. E mrekullueshme për këto forma dhe struktura të shprehjes femërore ishte se ato ishin krejt spontane, pa imponime ideologjike.

Kur erdhi koha për t’i demonstruar shoqërisë se politika kishte rëndësi për to, ato e bënë. Me gjithë pengesat me të cilat u përballën në botim, gratë aktiviste treguan se mund të mobilizoheshin edhe në rrugë.

Mundësia e tyre më e madhe erdhi në një moment revolucioni politik. Në fillim të prillit 1924, gratë në Tiranë dhe Vlorë dolën në rrugë në protestë, duke kërkuar dorëheqjen e kryeministrit Ahmet Zog, i dyshuar gjerësisht se qëndronte pas vrasjes së Avni Rustemit, një radikali të ri nacionalist, vdekja e të cilit provokoi demonstrata në të gjithë vendin dhe zemërimin e opozitës politike.

“Shqiptarja” në nivel kombëtar
Pas Revolucionit, gratë aktiviste në Korçë dhe Gjirokastër bënë kërkesë që qeveria të lejonte shoqatat e tyre që të rifillonin aktivitetin. Presidenti Zog premtoi se do ta bënte, por nga situata e fundit ruajti një qasje të kujdesshme. Ai dhe një prej këshilltarëve të tij mbi këto çështje, Mehdi Frashëri, kishin frikë se kjo mund të ngrinte kërkesa politike mbi të drejtat.

Duke pasur parasysh zhvillimin e ulët kulturor të Shqipërisë, ata argumentuan se kjo ishte momentalisht jashtë planeve të zhvillimit të brendshëm të vendit dhe do të ishte më mirë të vonohej hyrja e “ideve të caktuara të huaja sa më shumë që të ishte e mundur”.

E njëjta gjë ishte e qartë për burokratët dhe reformatorët shoqërorë që donin të mbanin linjat e hapura të komunikimit me gratë. Ndërsa mendonin për legjislacionin e ri që do të përfshihej në Kodin Civil, ata kuptuan se gratë aktiviste mund të bëheshin aleate në procesin e shpërndarjes së tij në shoqërinë shqiptare.

Shqiptarja nismëtoi edukimin e shoqërisë duke mbajtur: konferenca mbi higjienën, bamirësinë, industrinë, artet dhe bashkëpunimin me Kryqin e Kuq në kohëra lufte dhe katastrofash natyrore.

Sidoqoftë, një analizë e kujdesshme e revistës zyrtare tregon se ata aktivistë, të cilët dëshironin të bënin me dije pikëpamjet e tyre të ndryshme në lidhje me potencialin e gruas shqiptare, gjetën mënyra për t’ia komunikuar ato shtypit.

Shqiptarja (Gruaja Shqiptare) konsiderohej një revistë familjare dhe, ndërsa u përmbahej parimeve të përshkruara në statut, ajo gjithashtu i sfidonte me këmbëngulje ato.

Në shumë mënyra, Shqiptarja ndoqi modelet dhe temat e dallueshme në ato botime të mëparshme. Edhe siç u sanksionua zyrtarisht, shumë kontribute, si nga burrat ashtu edhe nga gratë, vazhduan të mbanin pseudonime.

Në një pjesë, kjo ndoshta korrespondonte me frikën nga censura e grave aktiviste që kishin shtrirë kufijtë në 1924.

Në vitin e saj të dytë, shoqëria u zgjerua në shkallë kombëtare, hapi zyrën e saj, dhe ndoshta e ndërlikoi më tej botimin e saj, duke zëvendësuar Emine Toptanin si redaktore me Mihal Sherkon (mashkull), i cili sipas raporteve të mëvonshme, ishte “një oportunist inteligjent dhe një burokrat xheloz joefikas”.

Pavarësisht mungesës së informacionit për pjesën më të madhe të stafit, veçanërisht gratë, duket se kjo strukturë përfaqësonte një kompromis të zbatuar midis të gjitha palëve. Qiriazi ka shumë të ngjarë të ishte gruaja e vetme zyrtarisht me arsim universitar dhe përvojë të madhe në aktivizëm. Ajo u shpërblye duke qenë se ajo drejtonte shoqatën dhe botimin e saj.

Edicioni i parë i saj u hap me një fragment të përkthyer të Robert Ingersoll nga fjalimi i vitit 1877, “Liria e burrit, gruas dhe fëmijës”, konkretisht seksioni “Liria e Gruas”.

“Të drejtat e burrave dhe grave duhet të jenë të barabarta dhe të shenjta; martesat duhet të çojnë në harmoni – fëmijët duhet të rriten me mëshirë – secili fëmijë duhet të jetë një shtet, dhe secila vatër një Demokraci”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post

Më Shumë

Latifi në Kavajë mbjell pemën e miqësisë në emër të Komunës së Rahovecit (FOTO)

Kryetari i Komunës së Rahovecit, Smajl Latifi, njofton se me ftesë të kryetarit të Bashkisë së Kavajës, Fisnik Qosja, bashkë me kryetarët e komunave...

Haradinaj: Absurde të gjykohen çlirimtarët e të lihen të lirë kriminelët

Kryetari i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës (AAK), Ramush Haradinaj, ka bërë homazhe në nderim e kujtim të të rënëve në Celinë, Fortesë e...

Dhimbja

Lajmet e Fundit