Fituesja e çmimit “Man Booker 2013”, për trajtimin e padrejtë të shkrimtareve femra, edhe pse libri i saj “The Luminaries” irritoi kritikët meshkuj të një moshe të caktuar.
Jeta e Eleanor Catton shmangu kursin e saj të pritshëm pothuajse saktësisht 12 orë para takimit tonë në mëngjes, pasi romani i saj “The Luminaries”, një punë virtuoze, vendosur në mes të viteve 1860 në kohën e etheve të arit në Zelandën e Re, u shpall fitues i çmimit “Man Booker 2013”.
Kur erdhi momenti, kamerat televizive treguan një fytyrë të palëvizshme si një skulpturë mermeri, e mbështetur në palëvizshmëri nga shoku. Pastaj ajo futi dorën në çantën e saj dhe kërkoi në të derisa gjeti fjalimin e saj të pranimit, të cilin ajo e mbajti në një zë të qartë, por të dredhur. “Pjesa paragjykuese e imja nuk deshi të bëjë fjalim shumë të lehtë për ta gjetur”, shpjegon ajo. “Në të njëjtën kohë unë e dija se kurrë nuk do të isha në gjendje për t’u relaksuar në qoftë se nuk kisha përgatitur diçka. Në kohët e intensitetit emocional kam nevojë për një skript”.
Një person e cila rrezaton siguri të madhe dhe autoritet modest, duket e freskët dhee ndritshme, pavarësisht gjumit prej 2 orë e gjysmë; e ngazëllyer tregon për faktin se nuk e ka hequr grimin e natës së kaluar. Ajo fjeti gjatë alarmit të saj, dhe shkurtimisht lidhi veten në një taksi për një intervistë mëngjesi në radio, duke mbledhur kunjat nga flokët e saj të natës së mëparshme siç edhe bëri.
Dymbëdhjetë orë më parë Catton ishte një shkrimtare e re premtuese, kryesisht me dy romane të mirëpritura nën rripin e saj (i pari, ”The Rehearsal”, bëhej fjalë rreth figurave në periferi të një skandali seksual shkollor ). Tani, ajo është një fenomen. Në moshën 28-vjeçare, ajo është autorja më e re që ndonjëherë ka fituar çmimin ”Man Booker” me romanin më të gjatë ndonjëherë. Ajo është vetëm personi i dytë nga Zelanda e Re që e ka fituar atë, pas Hulme Keri. Tani ka 50.000 £ në xhepin e saj, dhe libri i saj që kishte shitje modeste, tani duket në krye të renditjes së shitjes në Amazon.
Fitorja do të thotë, më në fund, një hapësirë për vetveten. Në këtë moment ajo dhe partneri i saj, poeti amerikan Steven Toussaint, të cilin e takoi kur ata të dy ishin duke studiuar në seminarin e shkrimtarëve “Iowa writers”, morën me qira një apartament me dy dhoma gjumi në Auckland. Ndërsa ai punonte në drejtim të doktoraturës së tij për poezinë, “Ai e punon këtë studim, kjo është marrëveshja. Pra, në këtë moment unë nuk kam një të tillë. Ideja e të qenit në gjendje për të lëvizur në një vend më të madh është jashtëzakonisht emocionuese”.
Me çmim vijnë edhe bekimet e përziera, fama, dhe ajo tashmë shqetësohet nga trajtimi i pabarabartë akorduar për burrat dhe gratë në sytë e publikut.
“ Kam vërejtur se shkrimtarët meshkuj kanë tendencë për t’u marrë në pyetje se çfarë ata mendojnë dhe gratë se çfarë ato ndiejnë”, thotë ajo .
“Në përvojën time dhe shumë shkrimtareve gra të tjera, të gjitha pyetjet që vijnë dhe adresohen nga intervistuesit kanë tendencë të jenë rreth asaj se sa me fat janë ato që janë aty ku janë, në lidhje me fatin dhe identitetin dhe se si ideja i ka frymëzuar ato. Intervistat shumë rrallë merren me gruan si një mendimtare serioze, një filozofe, ose si një person me preokupimet që janë në vazhdim e sipër për të mbështetur ata për jetën e tyre”.
Dhe pastaj pason pyetja për rininë e saj. Edhe pse përgjithësisht në Angli është mirëpritur “The Luminaries”, ajo tha se romani ishte subjekt i një “ ngacmimi”, nga disa kritikues meshkuj të një brezi të vjetër- veçanërisht në vendlindjen e saj, Zelandën e Re. “Njerëzit të cilët kanë reaguar negativisht dhe vrullshëm, të gjithë kanë qenë burra rreth moshës 45-vjeçare”, thotë ajo.
“Një nga ato gjëra që keni mësuar në shkollë në lidhje me çfarëdo lloj ngacmimi është se gjithmonë e më shumë ka të bëjë me ata se sa ka të bëjë me ju. Unë nuk shoh se mosha ime ka diçka të bëjë me atë që është mes kopertinave të librit tim, më shumë se sa fakti që jam e drejta e askujt. Është një fakt i biografisë sime, por kjo nuk është interesante”.
Kjo është konstelacion i veçantë i moshës së saj, gjinia dhe natyra e veçantë e romanit “The Luminaries”, që ajo beson se ka provokuar një dozë të acarimit nga disa kritikë, “pasi kam qenë kaq e guximshme që kamë marrë kohën e njerëzve duke shkruar një libër të gjatë. Ka një ndjenjë atje për: “Kush mendoni se jeni ju? nuk mund ta bëni këtë ?”. Diçka tjetër lidhur me atë që ka të bëjë me personin e tretë të gjithëdijshëm të rrëfimit të librit. Ka një ndjenjë të tillë: “ Në rregull , ne mund të tolerojmë [ këtë ] nga një njeri mbi të 50-at, por ne nuk jemi duke shkuar për të folur për të siç bëni ju”.
“The Luminaries”, është, në nivelin komplot, një faqe e kthesës, tregim për një seri të krimeve të pazgjidhura, i shkruar në mënyrën e një romani sensacional viktorianë. Në janar 1866, në qytetin e Zelandës së Re , në Hokitika, qytetin e etheve të arit, një skocez i quajtur Moody ecën në një dhomë hoteli ku pihet duhani, për të gjetur 12 burra të përfolur në një seri ngjarjesh misterioze: Zhdukja e një gjurmuesi të pasur,vdekja e një të vetmuari të pasur, rrahja për vdekje e një prostitute. Të gjithë burrat janë të lidhur me këto ngjarje dhe të ndërlidhur me njëri-tjetrin.
Romani ka një parim tërësisht origjinal organizimi: Çdo kapitull është paraprirë nga një tabelë astrologjike dhe çdo karakter është i lidhur me një trup qiellor; karakteret veprojnë në përputhje me lëvizjet aktuale të kozmosit siç ata ishin, duke filluar me 27 janar 1866. Në të njëjtën kohë ,romani është i organizuar në 12 pjesë, çdo gjysmë sa gjatësia e njërit të mëparshëm – kështu romani vetë venitet.
Këto parime mund të duken kapriçioze ose artificiale më shumë kur përshkruhet sesa përvoja, por nuk janë , thotë Catton, një “ Eksoskelet”, më tepër se sa të lidhur plotësisht me idetë e librit. “Paradoksi është”, thotë ajo, “Marrëdhënia midis, nga njëra anë, personazheve duke qenë mjeshtër të fateve të tyre dhe në anën tjetër të qenit i pa fat”. Ajo flet për strukturën astrologjike si e ngjashme me një strukturë kompozitori që mund të punojnë përbrenda dhe përmend interesimin e saj për librin” Gödel Escher Bach” , i cili hulumton modelet dhe sistemet në punën e artistit, matematikanit dhe kompozitorit.
Është serioziteti i punës së Catton-it që ju godet, kur flasim rreth saj – besimi i saj në roman edhe si një “ ndërtuese e ndjeshmërisë “ dhe si një bartëse e ideve. Kur fola me njërin prej gjyqtarëve të “Man Booker” , kritikut Stuart Kelly, ai tha se ishte aftësia e saj për të “ bërë romanin të mendojnë në atë mënyrë që zakonisht romanet nuk e bëjnë”, kjo e bënë atë të veçantë, në mënyrën, për shembull, që ajo vendos astrologjinë dhe kapitalizmin në lojë si sistemet konkurruese që kanë të bëjnë me botën, por në të njëjtën kohë ka prodhuar “ një lexim gris-ulërimë”. “Çmimi shkoi për avangardisten e vërtet”, tha ai . “Asnjë roman nuk ka qenë më parë si ky”.
Për Catton,bija e një filozofi, romani është një mjet për të menduar njëkohësisht si edhe ndjenja kaluese. “Kjo është sipas mendimit tim një mjet shumë më i mirë për filozofinë se sa silogjizmi dhe konstruktet logjike”, thotë ajo.
“ Ajo që më pëlqen në lidhje me fiksimin më shumë është se ajo i reziston mbylljes dhe ekziston, nëse lexuesi është i gatshëm të angazhohet, si një përplasje e mundshme- një përplasje që është si një takimi me një qenie njerëzore”. /The Guardian/Zëri/