Një studim i fundit jep përgjigjen se si funksionon truri i të dashuruarve pas librave.

Truri nuk ka nevojë që të skanojë plotësisht fjalët çdo herë që ne lexojmë. Sipas një studimi të publikuar në “Neuroimage”, ai që e praktikon më shumë leximin, arrin që të njohë me shpejtësi fjalët sepse i kategorizon ato në një fjalor specifik vizual, që funksionon i ndarë nga sistemi i njohjes vokale të termave.

Në praktikë, truri lexon fjalët e njohura si imazhe, duke i dalluar me një shikim të shpejtë, pa një analizë të detajuar të shkronjave, termat të cilat tingëllojnë në të njëjtën mënyrë, por janë të ndryshme sa i përket ortografisë.

Kjo është një teori që kundërshton bindjen e përbashkët që për të kuptuar një fjalë, është e nevojshme që ne ta shqiptojmë plotësisht gjatë çdo leximi.

Dy detyra të ndara

Ata persona të cilët lexojnë sporadikisht duhet që të shqiptojnë në tru fjalët kur lexojnë, një proces i gjatë dhe mjaft i ngarkuar”, shpjegoi Laurie Glezer, studiuese në qendrën universitare “Georgetown” (Uashington) dhe autore e studimit. “Edhe lexuesit ekspertë duhet që këtë gjë ta bëjnë në ndonjë rast, në ato fjalë të cilat nuk i njohin. Por kur ata arrijnë që të bëhen të rrjedhshëm, nuk ka pse që të shqiptohen në mendje ato terma familjarë. Ata mund të lexojnë menjëherë”. Glezer shtoi se studimi tregoi se truri ka pjesë të specializuara në çdo një prej këtyre dy elementëve të leximit. Zona që përpunon informacionin vizual është e ndryshme nga ajo që merret me atë akustike”.

Janë të ndryshëm, e kjo duket

Kërkuesit testuan njohjen e fjalëve në 27 lexues të rritur, në dy studime të ndryshme nëpërmjet rezonancës magnetike funksionale. Fjalët me të njëjtin tingull, por me ortografi të ndryshme, si ‘hare’ (lepur) dhe ‘hair’ (flokë), aktivizuan grupe të ndryshme neuronesh, njësoj sikur truri të duhej që të përdorte dy zëra të ndryshëm të një fjalori.

Nëse tingulli i fjalës do të kishte ndikim në këtë zonë cerebrale (zona vizuale për formën e fjalës, e ndodhur në anën e majtë të korteksit vizual) të dy termat do të kishin aktivizuar neuronet e njëjta ose neuronet e ngjashme, por kjo gjë nuk ndodhi.

Secilës detyra e vet

Zbulimi tregon se kjo zonë cerebrale përpunon vetëm informacionin vizual dhe jo tingullin e një fjale që në fakt analizohet në një zonë të veçantë, në të cilët fjalët ‘hair’ dhe ‘hare’ aktivizojnë të njëjtët neurone.

Një studim i të njëjtit grup pune, i publikuar në 2015, tregoi se truri lexon fjalët e njohura si imazhe, duke i interpretuar si objektet e vetme vizuale dhe pa analizuar shqiptimin.

Kërkimi i ri sqaron se përbërëset e ndryshme të fjalëve, imazhet dhe tingujt trajtohen nga zona të ndryshme. Ky zbulim mund të hedhë dritë në mekanizmat në origjinën e disa shqetësimeve të leximit, siç është edhe sëmundja e disleksisë.

Të enjten u themelua një organ shumë i rëndësishëm i quajtur si “Konferenca e Rektorëve” përmes së cilës të gjithë rektorët e universitete publike të Kosovës do të bashkëpunojnë dhe të merren vesh në mes vete sa i përket planeve dhe politikave të institucioneve që udhëheqin.

Kryesues i kësaj konference u vendos të jetë Marjan Dema, rektor i Unversitet të Prishtinës kurse zëvendës i tij, do të jetë Ramë Vataj, rektor i Unversitetit të Prizrenit, njofton Klan Kosova.

Me këtë rast, ministri i Arsimit, Arsim Bajrami uroi konferenën e rektorëve duke thënë se ky është mekanizëm autonom të cilën ministria që ai e drejton e mbështet por nuk përzihet në vendimmarrje.

Arti amerikan është më shumë sesa që dikush mund të dijë për të. Se kur ka nisur ky art e kur e morri hovin e tij nëpër botë, tregon edhe ky projekt që vjen në Prishtinë, me datë 17 qershor në Stacion – Qendra për Art Bashkëkohor, në ora 20:00.

Muzeu i Artit Amerikan është insitucion edukativ dedikuar mbledhjes, ruajtjes dhe ekspozimit të kujtimeve kryesisht për Muzeun e Artit Modern në Nju Jork dhe programit Internacional të Ekspozitave Qarkulluese të Artit Amerikan. Janë pikërisht këto ekspozita të MoMA, disa prej të cilave janë kuruar nga Dorothy Miller, që ndihmuan krijimin e identitetit të parë të përbashkët kulturor të pasluftës në Evropën Perendimore, identitet që bazohej në internacionalizëm, modernizëm dhe individualizëm.

Që nga fillimet e para Muzeu i Artit Modern është konsideruar veçanërisht nga art-dashësit amerikan, si pothuasje tërësisht pro Evropian dhe në të njejtën kohë indiferent kundrejt amerikanëve. Kjo deri diku ishte e vërtetë meqë në atë kohë vështirë mund të gjindeshin shembuj të Artit Amerikan që do të mund të përshtateshin në rrëfimin dominat modern. Përmbajtja dhe struktura e këij rrëfimi bazohej në “lëvizjet internacionale” [international movements] rrënjët e të cilës mund të gjurmohen që në lëvizjet e artit modern të Evropës të fillimit të shekullit 20-të. Rrëfimi pëfundimisht u krijua në mes të viteve 30-ta nga Alfred Barr i Riu, pas ekspozitës së tij “kubizmi dhe arti abstrakt” [Cubism and Abstract Art] siç ishte pëkufizuart përmes diagramit të tij të famshëm dhe më vonë edhe përmes “rrëfimi i ekspozimit” [display narrative] të Muzeut të Artit Modern.

Me qëllim të shmangjes së kritikes dhe balancimit të këtij animi pro Evropian, muzeu kishte organizuar një seri ekspozitash të artit bashkëkohor amerikan të kuruara nga Dorothy Miller. Në atë kohë këto ekspozita, të cilat filluan me “14 amerikanët” [14 Americans] (1946), në pamje dukeshin më shumë si një shfaqje përcjellëse, akoma jo të gatshme për t’u bërë pjesë e rrëfimit kryesor. Por ishin pikërisht ekspozita të “amerikanëve” [Americans] në MoMA gjatë viteve të 40-ta dhe 50-ta, si dhe “Arti abstrakt në Amerikë” [Abstract Art in America] më 1951 që për herë të parë prezentuan në kontekstin e muzeut Gorkyn, Motherwell, Pollock, Gottlieb, Rothko, Kline, de Kooning….. Dhe kur në fillimet e viteve të 50-ta MoMA themelon “Programin internacional të ekspozitave qarkulluese” [The International Program of Circulating Exhibitions] të financuara nga Rockefeller Foundation, me qëllim të “promovimit të një mirëkuptimi më të madh ndërkombëtar dhe respektin e ndërsjellë,” ishin pikërisht këta artistë që themeluan segmentet më radikale dhe më atraktive të ekspozitave qarkulluese të prezentuara para publikut Evropian.

Mes ekspozitave që u sollën në Evropë qenë edhe: “dymbëdhjetë piktorë dhe skulptorë bashkëkohorë amerikan” [Twelve Contemporary American Painters and Sculptors] (1953), “Arti modern në SHBA” [Modern Art in the USA] (1956), “Piktura e re Amerikane” [The New American Painting] (1958). Këtu do të mund të përfshinim përfaqësimin amerikan të sjellë si pako tek Documenta II (1959) nën patronazhin e programit internacional [International Program] të MoMA.

Ishin vite të çuditshme në art dhe në politikë. Në njërën anë arti modern duhej të mbrohej nga kritika e së djathtës (Alfted Barr. Jr.:” “A është arti modern komunist” [Is Modern Art Communistic]) dhe në anën tjetër, u bë e dukshme, veçanërisht për njerëzit si Georgge Kennan, se arti modern amerikan mund të përdorej në Luftën e Ftohtë kulturore, si shprehje e kreativitetit dhe lirisë së Perëndimit.

Pavarësisht kontekstit të Luftës së Ftohtë të programit internacional të MoMA, nga këndvështrimi i sotëm, ndoshta do të ishte më e rëndësishme të kuptohej se në çfarë mase këto Ekspozita Qarkulluese ndihmuan themelimin e identitetit të parë të përbashkët kulturor evropian të pasluftës që bazohej në modernizëm (Arti Abstrakt), individualizëm dhe internacionalizëm. Ishte pikërisht arti abstrakt i cili në vitet e 50-ta, si në Evropë, ashtu në Amerikë, përfundimisht vendosi rrëfimin e Alfred Barr si të vetmen histori legjitime të artit modern.

Andaj, Muzeu i Artit Amerikan, i hapur së fundmi, i dedikohet kryesisht mbledhjes, ruajtjes dhe ekspozimit të kujtimeve të programit internacional të MoMA dhe ekspozitave qarkulluese të kuruara nga Dorothy Miller dhe Porter McCray. Ai gjithashtu shfaq “Muzeun e Artit Modern” si një zbulim amerikan i përkufizuar nga dy ekspozita historike të Alfred Barr të vitit 1936 : “Kubizmi dhe arti abstrakt” [Cubism and Abstract Art] dhe “Dada, surrealismi dhe arti fantastik” [Dada, Surrealism and Fantastic Art] ku vija kohore e këtij rrëfimi përmbyllet në mesin e 30-ave, kur edhe ishte krijuar.

Ekspozita e Muzeut të Artit Amerikan në Prishtinë përbëhet nga dy pjesë.

Njëra pjesë lidhet me historinë e paraluftës së Dytë Botërore të Muzeut të Artit Modern.

Pjesa e dytë ndërlidhet me dy dekadat e para pas luftës dhe shfaqjen e Artit Amerikan në skenën botërore, me ekspozitat e MoMA të Artit Amerikan mes viteve 1946-1956, ekspozitën e koleksionit të Peggy Guggenheim në Bienalen e Venecias 1948 si dhe Programin Internacional të MoMA të themeluar më 1953. Pjesë e Muzeut të Artit Amerikan në Prishtinë janë edhe ekspozitat e MoMA të Artit Amerikan në Paris më 1955, në Beograd më 1956 dheDocumenta II të vitit 1959 në Kassel.

Muzeu i Artit Amerikan në Prishtinë mbështetet nga: ERSTE Foundation, Trust for Mutual Understanding, Ministria e Diasporës e Republikës së Kosovës , Kancelaria Federale e Austrisë, Ministria e Arsimit, Shkenës dhe Teknologjisës e Republikës së Kosovës, AMM, X-print dhe DZG. /PrizrenPress.com/