Ai është një filozof i njohur psikoanalitik. Një hegelian marksist i patrazuar. Dhe, sipas disave, “filozofi më i rrezikshëm në Perëndim”. Ai është, natyrisht, Slavoj Zizek. Dhe, çfarëdo tjetër që mund të jetë, mbetet një nga mendimtarët më të pavarur sot, duke zotëruar një intelekt të jashtëzakonshëm, ndërsa shkrimet e tij janë shumë pjellore.
Në këtë intervistë, Zizek flet për krizën e emigrantëve, kulturën e luftërave, dhe librin e tij të fundit “Kundër shantazhit të dyfishtë: Refugjatët, terrori dhe problemet e tjera me fqinjët”.
Në librin tuaj të ri, ju kritikoni humanizmin liberal dhe reagimin mbi-emocional ndaj krizës së emigrantëve. Pse mendoni se ky është një problem?
Ajo që më shqetëson mua nuk është emocionalizmi si i tillë – këto janë histori tragjike. Ajo që unë dua të di është, se pse kriza e migrantëve perceptohet, të paktën në Evropë, si një problem thjesht humanitar. Njerëzit thonë, “do të vijnë qindra e mijëra refugjatë – ne do t’i pranojmë apo jo? A ka Evropa një zemër të hapur?”. Unë mendoj se kjo magjepsje me mjerimin e emigrantëve lë në hije pyetje të tjera, të cilat janë për mua shumë më të rëndësishme.
Ajo që ka mbetur pa përgjigje është pyetja absolutisht e rëndësishme: cilat janë shkaqet e krizës? Praktika e neokolonializmit ekonomik të Evropës, ndërhyrjet ushtarake në Lindjen e Mesme, dhe kështu me radhë. Ndryshimi në këtë nivel, është ajo që duhet të adresojmë më së pari.
Metafora ime për përgjigjen ndaj krizës emigrantëve është kinematografike. Ne kemi një zonë kur zbarkojnë refugjatët përgjatë Mesdheut. Por ne duhet të çojmë kamerat atje për të marrë një plan të përgjithshëm – çfarë po ndodh saktësisht? Kam veçanërisht dyshime mbi gatishmërinë e menjëhershme për t’u ndjerë fajtorë, përgjegjës:ne evropianët e kemi menderosur, çdo gjë që po ndodh është faji i neokolonializmit tonë.
Dhe kjo lloj përgjigje ndaj krizës emigrantëve është problematike, sepse i vë refugjatët në pozitën krejtësisht pasive të viktimave. Është njëlloj sikur ne të kemi rikthyer parullën e vjetër raciste të barrës së njeriut të bardhë në fajësinë e njeriut të bardhë, a thua se jemi të vetmit njerëz aktivë në këtë planet. Kjo mendoj është pikëpamja jonë themelore raciste. Kur refugjatët bëhen shumë aktivë, ata cilësohen terroristë.
Por problemi im më i madh, me gjithë humanizmin e shfaqur, është se njerëzit nuk janë të vetëdijshëm për atë që është duke ndodhur vërtet në Evropë – lëvizja populiste masive anti-emigrante. Lideri i Partisë së Lirisë në Asutri pati një shans serioz për t’u bërë president. Kjo mund të ishte qenë hera e parë në një vend të Evropës Perëndimore, që një populist racist dhe kundër emigrantëve do të zgjidhej president.
Ka shpesh një përbuzje ndaj atyre që janë në favor të kontrollit të emigracionit, duke u cilësuar thjesht si racistë. A jemi duke injoruar shqetësimet reale të njerëzve në lidhje me këtë çështje serioze politike?
Nuk jam dakord me qëndrimin e zakonshëm të së majtës liberale që e cilëson të gjithë këtë reagim si një populizëm të klasës së ulët, racizëm ose fashizëm. Uollter Benxhamin e ka deklaruar mjaft qartë:”Pas çdo fashizmi fshihet një revolucion i dështuar”. Çfarë është kjo pakënaqësi e të ashtuquajturve njerëz të zakonshëm në Evropën Perëndimore? Si ka mundësi që nuk kemi e trajtuar këtë? Janë pikërisht të majtët-liberalë që nuk e duan këtë.
Ata vetëm ankohen për faktin se Evropa e ka humbur zemrën e saj. Ky është turpi më i madh tek ajo që e quaj të majtën liberalë:sa herë që situata merr për keq, aq më shumë ata ndjehen moralisht superiorë, si për të theksuar ndjenjën e tmerrit rreth Evropës që është duke u bërë fashiste. E pra, çfarë janë duke bërë vetë ata për të parandaluar këtë tmerr?
Unë jam duke u lutur për një pamje shumë më kompekse, për të filluar një lloj ristrukturimi të mendimit ekonomik, ushtarak dhe politik të të gjithë gjendjes që e ka shkaktuar krizën e emigrantëve. Zgjidhja nuk është vetëm, “le të hapim kufijtë tanë, dhe le të vijnë të gjithë tek ne” . Ky mendoj është hapi i parë drejt një katastrofe. Unë jam duke u përpjekur të kuptoj shqetësimet e njerëzve të zakonshëm pa ua falur racizmin.
Pavarësisht nga të gjitha kufizimet e tij, unë e admiroj kandidatin presidencial në SHBA, Bërni Sanders. Suksesi i tij është i bazuar në faktin se ka ruajtur gjithmonë një lidhje me fermerët e vegjël të Vermontit, që zakonisht votojnë për konservatorët e brezit të Biblës. Kjo është një detyrë absolutisht vendimtare sot. Nëse nuk e bëjmë këtë, jemi të humbur.
Me kujtohet se 25 vite më parë u trondita duke parë kreun e atëhershëm të Front Nacional në Francë, Zhan Mari Lë Pen, në televizion gjatë një takimi kombëtar. Ajo që bëri qe një veprim i zgjuar. Ai ftoi në skenë një hebre, një të ri zezak dhe një arab, dhe më pas tha:’shihini këta, nuk janë më pak francezë se unë. Ata janë miqtë e mi, ata nuk janë armiqtë e mi. Armiqtë e mi, dhe natyrisht këtu erdhi pranë racizmit anti-semit “janë kapitalistët e pamëshirshëm kozmopolitë”. Në këtë populizëm anti-emigrant, pa marrë parasysh sa i manipuluar është, ka një avantazh të qartë anti-kapitalist. Ai thjeshtë sa është zhvendosur dhe mistifikuar.
Një nga problemet më të mëdha që ne kemi në këtë moment është qëndrimi i vetë-druajtur i Perëndimit. Njerëzit thonë: kush jemi ne për të kritikuar? Britania ka bërë gjëra të tmerrshme në të kaluarën, dhe ne nuk jemi sot në pozitën për të gjykuar. A duhet që e kaluara e Britanisë apo në fakt e vetë Evropës, të na pengojë nga ushtrimi i gjykimit tonë kritik dhe politik mbi traditat dhe kulturat e tjera?
Po jap një shembull. Kolonializmi britanik bëri shumë gjëra të tmerrshme në Indi, por më e keqja në mesin e tyre ishte ringjallja e traditës shtypëse Hindu të kastës. Para kolonizimit britanik, tradita e kastës tashmë ishte shpërbërë, për shkak të ndikimit të Islamit. Por kolonizatorët britanikë e kuptuan shumë shpejt se mënyra me efektive për të sunduar indianët nuk ishte për t’i bërë ata si ne perëndimorët apo për t’i sjellë modernitetin tonë.
Jo, një mënyrë shumë më e mirë për t’i sunduar, ishte ringjallja e strukturave patriarkale,dhe tradicionale autoritare. Kolonialistët nuk duan të krijojnë modernizues. Jo, kolonialistët inteligjentë preferojnë gjithmonë të mbajnë shumicën në kornizat e tyre tradicionale. E njëjta gjë po ndodh me refugjatët – pse do të duam që ata të jenë si ne, kur ne vetë jemi kaq të tmerrshëm?
Ju shpesh kritikoni maninë tonë ndaj kulturës. Aktualisht po jetojmë përmes Kulturës së Luftrave, me racizmin, seksizmin dhe politikat gjinore që dominojnë peisazhin politik. Pse kultura është shndërruar në një obsesion të tillë? Dhe, veçanërisht në lidhje me krizën e emigrantëve, a e ka zëvendësuar kjo mani një diskutim më të gjerë dhe shumë të nevojshëm politik?
Unë mendoj se racizmi dhe seksizmi janë problemet reale sot. Por nuk pëlqej kulturalizimin e racizmit, ku problemi numër një bëhet toleranca. Nëse keni lexuar fjalimet e Martin Luter Kingut, dhe kërkoni për termin tolerancë, do të zbuloni se ai praktikisht mungon. Ai nuk e perceptonte racizmin në aspektin e tolerancës, por në aspektin e ekonomisë dhe politikës. Sipas Kingut ky ishte thelbi i argumentit.
Ajo çka unë urrej sot, është ky shoqërizim automatik i racizmit me tolerancën – ‘ne nuk tolerojmë mënyrën e tyre të jetesës, ne duhet ta kuptojmë atë më shumë’. Ky është kulturalizim. Për mua, problemi me racizmin në SHBA, nuk është se ne nuk jemi mjaft të hapur ndaj zezakëve. Problemi është se ata janë të margjinalizuar në mënyrë sistematike për shkak të gjendjes së tyre ekonomike. Problemi nuk është toleranca. Ne kemi një problem real me racizmin, por mënyra si e perceptojmë këtë problem e mistifikon atë.
Është e qartë se ne flasim për kulturën në mënyrë që të mos flasim për ekonominë. Kjo, për mua, është tragjedia e politikës majtiste nga vitet 1970 dhe 1980. Ne ende kemi greva, por politikat e majta në thelb janë shndërruar në politika kulturore. Natyrisht, ne s’duhet thjesht t’i kthehemi vetëm ekonomisë. Por, nga ana tjetër, sikurse po argumentojnë shumë e më shumë filozofë dhe madje edhe ekonomistë, kapitalizmi i sotëm po bëhet gjithnjë e më shumë një kapitalizëm kulturor.
Po përdor shembullin më të trashë në jetën e përditshme:kur vishni xhinse të çara tek gjuri, jeni duke u përpjekur të bëni një deklaratë të caktuar. Ne nuk blejmë produkte thjesht për të plotësuar nevojat tona, edhe nëse ato janë imagjinare. Ne fjalë për fjalë, përcaktojmë veten me anë të mallrave të blejmë – përkufizojmë identitetin tonë, duke blerë atë që kemi blerë.
Një mik rus më dha një shembull nga vendi i tij në fillimet e viteve 1990, kur situata ishte shumë më imponuese. Gra të zakonshme, jo të gjitha, por ato që e konsideronin veten seksualisht tërheqëse, përpiqeshin të visheshin dhe grimoheshin në një mënyrë të tillë që do të identifikoheshin me prostitutat. Por prostitutat reale visheshin me kostume gri për t’u paraqitur më të arsimuara, si biznesmene. Pra, kjo ishte një shmangie e mrekullueshme – ju njihni një prostitutë, kur ajo duket si një biznesmene, por kur një prostitutë duket një prostitutë, ajo nuk është aspak e tillë.
Ky dimension kulturor i kapitalizmit po bëhet tepër i rëndësishëm. Unë mendoj se problemi pas saj, dhe kjo është nënvlerësuar nga socialdemokratët e shkolluar, racionalë dhe jo të apasionuar si Habermas, është ndjenja e dukshme e dëshirës dhe përkatësisë. Ne duam t’i përkasim dhe të përcaktojmë përkatësisë tonë me atë që ne bëjmë. Unë kam një ndjenjë të përkatësisë, por ajo është një forcë tepër materiale.
Fuqia e kësaj përkatësie, është pikërisht pasojë e ekonomisë së tregut global, për shkak se një ekonomi e tillë shpërbën lidhjet tradicionale të cilat dikur do të ofronin ndjenjën e përkatësisë. Ju duhet të kënaqni këtë nevojë për përkatësi – atëherë ju duhen mënyra të tjera të përkatësisë, të cilat nuk janë realisht një kthim në traditë. Pra, nëse ne shikojmë të gjitha lëvizjet fondamentaliste, nga Polonia tek Boko Harami dhe ISIS, unë mendoj se ata janë vetë paradoksi: tradicionalë në përmbajtje, por postmodernë në formë. Pra, ka një tension të pabesueshëm mes formës dhe përmbajtjes.
Shënim: Slavoj Zizek është një nga studiuesit kryesorë në Institutin për Sociologji dhe Filozofi në Universitetin e Lubjanës në Slloveni, dhe profesor i gjuhës gjermane në Universitetin e Nju Jorkut. Ai ka shkruar shumë libra, duke përfshirë:“Mirë se vini në shkretëtirën e së vërtetës” (2002); dhe më së fundmi “Kundër shantazhit të dyfishtë: Refugjatë, terrori dhe problemet e tjera me fqinjët (2016).
Marrë me shkurtime nga “Spiked Review” / Bota.al
