Diplomat origjinale të dinastisë së njohur shqiptare të Balshajve, të cilat sot ruhen në Arkivin Shtetëror të Dubrovnikut, bëjnë pjesë në ato burimet arkivore-dokumentare të sllavishtes së vjetër të pabotuara ose pjesërisht të botuara deri tani, pa editime kritike, të pashoqëruara me faksimile, të patranskriptuara, që shpesh herë kanë qenë burime keqinterpretimi ose keqinformimi si për studiuesit, historianët dhe lexuesin e gjerë, të cilët nuk e njohin sllavishten mesjetare. Botimi sipas metodave bashkëkohore, me një editim kritik, të shoqëruara me faksimile, të transkriptuara në sllavishte të vjetër, të përkthyera në shqip dhe të shoqëruara me komente përkatëse sa më përmbajtësore, duke shmangur për aq sa është e mundur “detajet e lodhshme” të diplomatikës, sfragjistikës, heraldikës, sigjilografisë e paleografisë, është një mënyrë që këto dokumente burimore për historinë mesjetare shqiptare të fundshekullit XIV të jenë të sakta e të përdorshme për të gjithë të interesuarit.

Në një shkrim të Musa Ahmetit, botuar në Gazeta Shqiptare, sillet diploma e njohur nga studiuesit dhe historianët, por për herë të parë ajo botohet së bashku me faksimile cilësore të cilat specialistët e medievistikës dhe paleografisë së sllavishtes së vjetër mund t’i lexojnë lehtësisht. Përveç kësaj botimi është shoqëruar edhe me aparat kritik, përkthim në gjuhën shqipe, transkriptim e transliterim. Logjika e studimit përcjellës, e bazuar në të gjitha këto elemente shkencore mund të ndiqet lehtësisht jo vetëm nga studiuesit, por edhe nga amatorët e interesuar në këtë fushë dhe historidashësit.

Dinastia e Balshajve ishte njëra prej dinastive më të njohura shqiptare në shekujt XIV –XV, e cila e shtriu zotërimin dhe sundimin e saj nga veriu në jug të territoreve mesjetare shqiptare. Nga kancelaria e kësaj dinastie dilnin dokumente në disa gjuhë të kohës, por me këtë rast ne po botojmë diplomën që është shkruar në sllavishte të vjetër, me alfabetin cirilik të llojit mijuskul. Gjuha sllave me alfabet cirilik praktikohej nga kancelaritë e fisnikërisë shqiptare mesjetare krahas gjuhëve të tjera, duke treguar kështu aftësi komunikuese diplomatike me qendra të ndryshme evropiane dhe ato fqinjësore. Diplomat e dinastisë së Balshajve që ndodhen në Arkivin Shtetëror të Dubrovnikut, të shkruara me grafema cirilik, janë gjithsej 15 copë dhe i takojnë periudhës kohore 7 janar 1368 – 3 nëntor 1395.

Të gjitha këto diploma janë të shkruara në letër të cilësisë së lartë gjysmëkarton dhe që të gjitha janë të vulosura. Boja e përdorur nuk ka nevojë për koment, sepse i ka rezistuar pa asnjë dëmtim 618 vjetëve të kaluara.

Ndërsa kur jemi te vulat, duhet të theksojmë se duke i botuar faksimilet e tyre në gjendjen aktuale, mendojmë se sjellim një kontribut të veçantë për njohjen e sigjilistikës së fisnikërisë shqiptare, edhe pse janë në gjendje të rëndë dhe shumë të dëmtuara, të thyera dhe me pjesë të humbura. Kur flasim për vulat duhet të theksojmë se aty ka një të veçantë shumë domethënëse: të pesëmbëdhjetë diplomat janë vulosur me nëntë lloje vulash të ndryshme, po ashtu është e rëndësishme të theksohet se të gjitha vulat janë të shtypura në letër dhe janë prej dylli. Asnjë nga vulat nuk është e varur dhe nuk ka përbërje plumbi, metali apo floriri, gjë e zakonshme kjo për kohën, por e ritheksojmë: të gjitha janë nga dylli. Fakti që vetëm nga Arkivi Shtetëror i Dubrovnikut mund të identifikojmë nëntë lloje vulash të ndryshme që ka përdorur kancelaria e Balshajve për periudhën në fjalë është shumë domethënës për rëndësinë që kishte Raguza mesjetare për Balshajt në veçanti dhe për politikën mesjetare shqiptare në përgjithësi.

Roku në Kosovë sot ka një numër të  madh emrash, por hapat e parë të tij janë vënë qysh në vitet e 1966-67, kur në qytetin e Mitrovicës ishte krijuar grupi i rokut “FAN”, për të shpërthyer në vitet e 80-ta .

Nexhmedin Salihu është njeriu që i ka qëndruar besnik kësaj muzike. Ai është koleksionist i cili edhe sot me fanatizëm ruan disqe, posterë e biografi të pothuajse secilit grup e këngëtarë të muzikës rok të asaj kohe.

Ai me nostalgji kujton rrugëtimin e muzikës rok në Mitrovicë, kohën dhe vendet në të cilat kanë ushtruar e performuar grupet që ai pëlqente. “Kujtojë vendin ku kanë ushtruar bendet, ka qenë te pjesa e quajtur ‘Kej” afër Qendrës së Kulturës në Mitrovicë. Aty ka qenë një pjesë e mbuluar me xhama të bardh, dhe më kujtohet ka pas vrima të shqyera në xham e unë prej aty kam shikuar grupet, për shkak se ka qenë hapësirë e vogël dhe nuk kemi pas mundësi të futemi brenda e t’i shikojmë”, thotë Salihu, shkruan Zëri.

Salihu tregon fillimin e viteve 70-ta kur në grupin “FAN” ka ardhur Nexhat Macula, grupi është ngjallur, kanë filluar të këndojnë këngë të grupeve të njohura ndërkombëtare të asaj kohe. Sadiku ka treguar se grupi FAN është si pikënisje e asaj që do të vinte pas viteve të 70-ta, që bëri që të formoheshin një numër i madh grupesh duke e cilësuar këtë periudhë si koha kur edhe Rok muzika në Kosovë arriti kulmin e saj.

“Në kohën e grupit “FAN” ka qenë edhe një grup Kristalet e Trepçës aty kanë qenë shqiptarë e Serb bash me një vend, pastaj Xhevdet Gashi ka formuar grupin MAK me Halil Bajraktari bas kitarë,  Sejdi Jusufi ka qenë kitarist, Xhevdet Gashi klaviaturist, Haki Misini i ndjerë ka qenë këngëtarë, pastaj Mehmet Upella ka qenë daullist. Ndërkaq tani Mehmeti dhe Hakiu janë të zhdukur gjatë luftës së fundit në Kosovë”, tregon Salihu, duke shtuar se pas këtyre grupeve vjen edhe lulëzimi i kësaj muzike. “Nexhat Macula në vitin 1976 ka shkuar në një grup në Beograd pasi është kthyer  prej atje ai ka formuar grupin TNT në të cilin ka ardhur këngëtari më i mirë që rok muzika ka pasur ndonjëherë Ferki Shala”, ka treguar Salihu.

Pas kësaj periudhe në vitet e 80-ta hapet prodhimi i kasetave në Radio Televizionin e Prishtinës, duke bërë kështu që të krijohen albumet më të mira të historisë së rokut, album ishte incizuar albumi i parë i grupit “TNT”, po ashtu i grupit “Gjurmët” dhe “403”.

Ai tregon në kohën kur ka qenë i ri, kushtet e vështira ekonomike, nuk i kanë mundësuar që ti përcjell për së afërmi të gjitha koncertet që këto grupe kanë pasur, por, përkundër kësaj ka arritur t’i dijë të gjitha, vendet ku ata kanë ushtruar, ditën, vendin dhe kohën kur do të mbajnë koncert.

“Në atë kohë ka qenë problem, nuk kemi pas liri me dal, më kujtohet koncertin e parë që e kom pa ka qenë në vitet 80-ta, edhe pse i kom ditë të gjitha, ku janë ata, çka bëjnë,  mirëpo nuk kam pas mundësi materiale që t’i përcjell koncerte”, ka treguar ai.

Ai e kujton edhe sot kohët e vështira nëpër të cilat ka kaluar rok muzika, në një nga ditët e vitit 1973 kur grupi “FAN” kishte mbajtura koncert në Mitrovicë, tregon Sadiku se si ishin mbledhur një numër i madh njerëzish në qendër të qytetit të Mitrovicës për ta dëgjuar këtë grup, me ç’rast nga turmat e shumta dhe frika se mos po eskalonte situata e sigurisë, thotë ai, policia kishte shkyçur rrymën elektrike, për të ndërprerë performancën e grupit. Në shtëpinë e tij, sot ka të ruajtura më se 700 pllaka të gramafonit, biografi të njerëzve të mëdhenj të rok muzikës së asaj kohe, të cilat edhe sot i ruan me fanatizëm.

Ndërkaq si devalvim të muzikës rok në Kosovë, ai e sheh periudhën e viteve1990 kur artistët e këtij zhanri muzikor, për të mbijetuar kishin kaluar në zhanre të tjera, madje disa prej tyre në atë tallava. Ndërsa për rok muzikën në ditët e sodit, ai thotë se çmon shumë veprimin e shkollave të rokut në Mitrovicë, të cilat sipas tij, po nxjerrin artistë të mirëfilltë të rok muzikës, duke i cilësuar këto shkolla si mjaft të rëndësishme për ruajtjen dhe kultivimin e mëtejmë të traditës së rok muzikës, të cila edhe po i ruajnë qytetit të Mitrovicës, epitetin si qytet i rokut, që njihet edhe sot.