(Shënime për përmbledhjen me tregime “Bardhëezi”, Ballsor Hoxha)
Nga Agim Baçi
Kufiri tokësor është ende i padukshëm. Ai në mendje vijon të mos mundet as me e mendu se mund të jetë aty pranë. Askush nuk dëshiron ta shohë, as kur në stomak fluturat nisin të bëjnë lojën e vet, të ngrenë gjithçka brenda për fluturim drejt syve të vajzës apo djalit që të ka mbetur në mendje.
Por, një pyetje vjen e bëhet një Himalajë e vështirë për t’iu ngjitur: mund ta kuptojmë tjetrin që s’na pranoi dot kurrë? Ballsor Hoxha ka vendosur ta testojë këdo bashkëqytetar të tij prishtinas përmes syve të brendshëm të paraluftës me serbët, e të jetës më pas pa to. Por sapo vendos të hedhësh një hap, e shkuara bëhet e fortë. Zemra nuk do me u ndalë. Dashuri është e nuk ka gjuhë tjetër veç asaj që zemra flet me veten. Por ja që këmbën e drejtoka mendja. Paradoks. Por ja që duhet, sepse “tjetri” është në kufijtë e së pamundurës e ajo që ngrihet më shpejt se gjithçka është pushka.
“Janë njëzet e një vjeç, janë të lodhur jete. Dhe nuk e dinë ku takojnë. Por u duhet të kthehen ku u rrinë trupat e këputur, mes lindjes dhe vdekjes, ditës dhe natës, në Prishtinën e viteve të 90-ta”. (Tregimi “Ku” në përmbledhjen “Bardhëezi”, Ballos Hoxha, f. 84).
Tregimet janë një udhëtim drejt humnerës së brendshme që krijon “tjetri i pamundur”. Ose edhe më keq, tjetri që të sheh si pjesë e argëtimit të tij ku mendja prodhon veçse grafikën e perverses së gatuar me dhunë. Nisin ashtu, mes ëndrrës dhe pushkës gati. Gresën e ëmbël në mendje dhe pushkën që i duhet djaloshit, i ndan një fill i hollë, ashtu si jeta me vdekjen, gati-gati bardh e zi.
Më pas rizgjohet njeriu i Prishtinës. Por një pyetje tjetër nuk është kurrë e lehtë për t’iu përgjigjur: Paslufta, a mundet me jetu pa e menduar atë që ka ndodhur me fqinjin që i ka dhunuar? Pasi ka “ndezur makinën’ në një “ndërmjetësi”, Hoxha i kalon personazhet e tij nëpër kufij, banesa, nëpër rrugë e rrjedha, prekje të vazhdueshme e padyshim në mungesa, si për të thënë se ajo e shkuar duhet lexuar brenda së tashmes.
Ka thuajse një amok që, nëse nuk i ke vënë emër, mund të të rrëmbejë, të të lërë pa ditur të lexosh mirë të shkuarën. Janë tregime që mund të lexohen si roman. Jetojnë gjithkund, por të duket sikur kanë të njëjtën lagje, të njëjtin armik, të njëjtën vajzë apo djalë që dëshirojnë ta kenë thellë brenda vetes, derisa asnjë kufi të mos mundet me u dallu. Por sërish vijnë pyetjet, që edhe kur dalin jashtë, janë sërish aty, deri sa njeriu të mundet të kthejë një përgjigje: a mundet me e pa si njëri tjetrin që ty s’të pa kurrë si të tillë?
“Ç’është e imja në të vërtetë? A është po e njëjta tavolinë, nuk e kemi ndërruar ende, megjithëse na ndjell të gjithëve, e di, për këtë jam i sigurtë që na ndjell të gjithëve atë qetësinë shtazë me frikën tonë më të madhe të pritjes, apo ndoshta edhe të projektimit të vdekjes në mënyrë sa më pak të dhunshme; e shikoj dhe pyetem, kjo tavolinë që rri si dele e matufosur në kuzhinën time, a është e imja? I afrohem dhe e shikoj, e ndjej ngjyrën e llakut mbi sipërfaqen e saj, e di këtë, por nuk e di a është e imja. Në hapësirën në mes të tavolinës dhe perdeve, gjendet topi plot ngjyra të hareshme i mbesës, vajzës së vëllait lindur pas lufte dhe kjo e bën tavolinën më të afërt, më të prekshme, por a është e imja?”. (Tregimi “Shion” në përmbledhjen “Bardhëezi”, Ballos Hoxha, f. 167).
Ndoshta autori s’do duhej t’i kish paraprirë tregimet me shpjegime. Udhëtimet nga brenda jashtë, në formatin bardhëezi kanë nevojë për sytë e gjithsecilit për t’i shtuar apo hequr kontrastin dhe prania e autorit veçse ua vonon këtë nisje. Ai ka rreshtuar përditshmëri të brendshme e të jashtme me një gjuhë gati intime, e vrazhdë ndonjëherë, në kufijtë e instinktit.
Gjithsesi, të gjithë kanë nevojë të kuptojnë me vetveten se ku është filli që lidh paraluftën me pasluftën. Jo për të mbetur pas, por për të parë përpara dhe larg, edhe pse torbën e së djeshmes nuk e shmangim dot nga supet, sepse ajo ka aty atë që duhet ta dimë, ndaj ia vlen ta mbajmë për t’ua lënë amanet nipave dhe mbesave. E arti është ndoshta torba që mbahet më lehtë e që mundet me thënë më shumë. Kemi nevojë të vrapojmë drejt së nesërmes. E kur të ulemi pak për të pritur sprintin e rrallës, duhet me pa rrugën nga erdhëm. Sepse s’ka luftë që e mund Njeriun. As nga brenda. As nga jashtë! Thjesht e trand dhe e lidh me historinë që s’ka pushuar për të tronditur, por edhe për ta rritur.