Një letër e mrekullueshme që Lasgush Poradeci i dërgon kompozitorit Kristo Kono në vitin 1948, pasi ky i fundit kishte kompozuar për poezitë e tij. Poeti është befasues për njohuritë e thella dhe të gjera në fushën e muzikës.
Letra e çmuar, që duhet të jetë pjesë e letërkëmbimeve më të çmuara mes personaliteteve të kulturës dhe artit shqiptar të të gjitha kohërave, fillimisht është publikuar nga Maria, e bija e Lasgushit!
Mjeshtrit Kristo Kono, Korçë
Tiranë, 18 Shkurt 1948.
I dashur Kono,
Mezi sot kam kënaqësinë të të përgjigjem në letrën tënde të dashur të 11 janarit. Të falem nderit për dhuratën e çmuar të kompozimit që i ke bërë këngës s’ime “E mora shoqezën përkrah”. Kam qënë i sëmurë në shtëpi nga një e ftohur e keqe, kur më 13 Janar ardhi m’i dorëzoj notat me letër një miku im, i cili më kish kërkuar në Institutin e Studimeve dhe s’më kish gjetur.
Edhe sot ajo e ftohur s’më ka shkuar fare, vazhdoj të jem gjithnjë në shtëpi, pa temperaturë, më la prej dy ditësh dhe me t’u ndrequr koha do të dal. Këtë letër mund të t’a shkruanja përnjëherësh para një muaji, e vonova gjer më sot dyke shpresuar të shërohem dhe të dal dita me ditën, të vete t’i-a jap muzikën për ekzekutim tenorit Kristaq Antoniu, siç më shënon ti, që të kem fatin kësisoj t’i dëgjoj notat dhe unë për herën e parë dyke u kënduar.
Është një dëshirë imja që në ekzekutimin më të parë të këngës – në “premierën” e saj -, valët përkëdhelëse të zërave të krijuara prej teje të tingëllojnë për herën e parë në zemrën t’ime, ku ato përqafohen në akord intim me harmoninë e vargëzuar që ka dalë prej saj.
Meqënëqë ajo dëshirë s’u mbush, dyke ndenjur unë me pahir i mbyllur në shtëpi gjer më sot, s’po duroj dot më dhe mendova prej vonesës që edhe kështu mund të të shkruaj tashi së-paku disa fjalë, të cilat të lutem t’i nëmërosh si një mirënjohje përzemërsije nga ana ime. Sepse ti më ke gëzuar fellë dyke vënë në nota atë këngë t’imen, e cila mua më është e dashur përmi të tjerat, unë atë e dua veçanërisht, ajo është për mua “e ëmbla mi shoqe shumë”.
I ke dhënë Kono muzikës shumë fond poetik dhe një stil të kulluar, të drejtuar me serenitet përmes kadencave të ndryshme dhe modulacioneve të variuara të saj. E kuptoj mendimin t’ënd, temën e përgjithëshme të ndarë trimëzaj, të përbërë prej tri idesh muzikale që konkordojnë me njëratjetrën drejt efektit kryesor: melodija e përmallëshme me taktet e mbëdha të pjesës së parë – hovi i intesifikuar me shpejtimin ritmik të së dytës – ekspansioni i pasionit në të tretën që kulminon me atë akord largo të masës finale – pastaj rishtas, për mbylljen dhe karakterizimin e gjithë kompozicionit, murmurimat melodike të motivit të fillimit, të preludit dashuror që është kujtimi dashuror, esenca dhe subiekti vetë i poezisë.
Dhe në mbarimin e sicilës pjesë të kësaj drame muzikale në miniaturë, ti bën nga një stacion si për të vërrejtur që larg ekstazat intermitente të dashurisë, vendos nga një kurorë suspensioni për të lejuar dehjen e ndjenjës së buçitur ashtu: Mirë, perfekt, në këtë kuptim, akcidenti me diezin e notes finale të pjesës së dytë, të cilin unë po e quaj “diezi i përqafimit”, që amplifikon dyke e ngritur ekstazën e duo-s dashuror në përqafim e sipër (…Ashtu me të vërtetë pushtohen vashat… ashtu shtrëngohen dhe ngjiten për-gjiri vashat…kullohet dhe lartësohet dhe purifikohet shpirti jonë dashuronjës në përqafimin e ëmbël të vashës shqiptare…, të virgjëreshës timide dhe të kuximshme…të heshtur dhe të zjarrshme shqiptare…
Veç se ky pushtimi i përvëluar imi…mua më ka ëmbëlsuar me njëmijë nektare të ëmbla fort…dhe më ka therrur me njëmijë thika të mprehta fort…). Si i ke hyrë ti Kono këngës kaq me delikatesë përbrënda dyke e interpretuar! Ti s’ke bërë një vijë melodike, po një interpretim. Një interpretim elokuent pa folur gjë. Ke muzikuar një mister që ngjall së fellash dashurinë, që tund prej fundesh universin e zemrës s’ime dyke kënduar. E ke mbushur poemin me një parfum muzikal të pambaruar.
Kështu Kono, muzikant hije-rëndë, me tonet valonjëse dhe fluturonjëse nër qiej harmonish të pasosura. Kur se unë vargëtar fat-plumb, i lidhur prej materjes së fjalës, prej fjalës fizike, lëndore, së dheshme – lëndë e rëndë kjo, e shkrumbtë, e plumbtë o Kono – i lidhur unë kështu prej kësaj martirizonjëse për të shprehur atë përmjet saj, harmoninë e padëgjuarshme sepse vetëm të ndjerë të zemrës – luftoj me fjalën e lëndtë luftë mizore, mundohem, digjem, ndizem, piqem edhe përpiqem, zjej dhe brej, flas e buças, mëndem e çmëndem, vdes po prapë nuk vdes fare dyke rrojtur i vdekur i gjallë – gjer sa me kaq luftë dhe kaq kotësirë mund të nxjerr më në fund një harmoni të pakët: të cilën lavdi Zotit, ja se ku vjen muzikanti sepse ndryshe ajo mbetet e dergjur dhe e cekët, ja ku vjen muzikanti për t’a shumuar dhe fuqizuar, për t’a ngritur dhe vërsulur lart qiejve si me kraha të leta me fuqinë dhe magjinë e toneve fluturimtare.
I dashur Kono, nuk di çfarë ke folur me Kristaq Antoniun për këngën, me Kristaqnë u poqa më 30 Dhjetor 1947 në Shtëpinë e Kulturës, si më pa atje ardhi, folmë gjysmë ore, folmë më shumë mi muzikën dhe me këtë rast ay më tha se Konua ka kompozuar “E mora shoqëzën për krah”, u shpreh me terma entuziaste për muzikën e këngës. Unë nuk dinja që ti e ke vënë në nota, këtë e mësova prej Kristaqit dhe shumë u gëzua zemra ime për lajmin që më dha. Kur më ardhi pastaj dorëshkrimi më 13 Janar 1948, gëzimi im hariu kulmin.
Po të bëj të njohur me keqardhje se “Fantazija shqiptare” dhe “Në bredhat e Drenovës” unë nuk munda t’i dëgjoj, pikërisht atëhere kam qënë sëmurë. Më dhëmb veçanërisht për “Bredhat” që e kam peronë dhe pres rastin më të parë të ndonjë çfaqjeje tjetër. Them: kushedi, do kem fat.
Sa për “Fantazinë”, duhet të mjaftohem nga nevoja veç me atë dëgjim prove nënë drejtimin t’ënd kur ishim bashkë në Radio-Tirana midis orkestrës ekzekutonjëse. Për sukcesin, mua nuk më kënaq ay pak shënim i gazetës “Bashkimi” më 12 dhjetor 1947. Me aq nuk mjafton. Meriton më shumë. Ti ke punuar më shumë, shumë më shumë. Larg teje qëndrojnë ata nga veprat, jo nga fjalët. Po prapë them kushedi.
Sa mirë më vjen që më kishe kërkuar në Institut, aq dhe idhërohem që s’më gjete nga shkaku i të ftohtit t’im. Po pse s’ardhe, o dashur Kono, drejt e në shtëpi në dhomën t’ënde.
A mund të m’i dërgosh me postë notat që prej kohësh i ke bërë këngës s’ime “Kur m’u rite vogëloshe”?
Të falem nderit që përpara dhe dyke të përqafuar mbetem yti me dashuri,
Lasgushi
Rruga Hodo Beg Nr 5 Tiranë
ObserverKult