Do të duhet kohë ta harrosh Zojën. Ecjen e saj mbrëmjeve në Nuremberg, qëndrimet në mbledhjet e Komitetit Rinor të Partisë Komuniste apo burrat që zgjodhi.
Martin Amis, një prej penave më të mprehta të shekullit XXI, zgjodhi atë për të rrëfyer periudhën më të errët të totalitarizmit në ish-Bashkimin Sovjetik pas Luftës së Dytë Botërore. Ndërsa Rusia duket se po rrit interesant e saj gjithnjë e më tepër jo vetëm në Ballkan, dhe shumë analistë nuk ngurojnë të paralajmërojnë një tjetër krisje mes Lindjes dhe Perëndimit gati 25 vjet pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, një shkrimtar britanik zgjedh një grua të bukur, seksi për të rikthyer një tablo për të cilën Rusia nuk do të ishte krenare sot.
Në trajektoren në rritje të interesave në fushën e gjeopolitikës ruse, Amis që ka zgjedhur tashmë të jetojë në SHBA ashtu siç zgjedh në fund të librit “Shtëpia e takimeve” personazhi i tij kryesor një ish-ushtar i ushtrisë sovjetike gjatë Luftës së Dytë Botërore, “përdor” Zojën për të trazuar periudhën e një depresioni të gjatë, për t’i folur politikës sot. Duket qartë që në rreshtat e parë të librit se ndërgjegjet e trazuara të vendeve që kanë kaluar nëpër histori të cilat kanë lënë gjurmë të errëta në kujtesën njerëzore, do të vazhdojnë të prodhojnë destabilitet jo vetëm politik.
“Ndërgjegjja është organ jetik, jo shtojcë si bajamet apo gjëndrat adenoide”, thotë personazhi kryesor i librit në letrën e gjatë që i nis vajzës së gruas së tij amerikane, teksa i shpjegon se përse ka vendosur t’i rrëfejë rininë e tij të vrarë në ish-Bashkimin Sovjetik.
Libri paralajmëron që në hyrje një lloj katarsisi shpirtëror, që një njeri që ka kryer krime të turpshme gjatë luftës kërkon të bëjë përpara se të largohet përgjithmonë nga jeta. Është një e vërtetë lënduese me të cilën ai ka jetuar gjatë gjithë pjesës së jetës në liri në ekzil, të cilën tashmë ka vendosur t’ia rrëfejë një vajze të re amerikane (jo pa qëllim). Është një e vërtetë, e cila në këtë libër vjen si një akuzë ndaj gjithë vendeve që janë përpjekur ta fshehin atë, për të ndërtuar një imazh tjetër, që në kulmin e konflikteve të reja që janë shfaqur në shekullin XXI sipas Amis e kanë zanafillën pikërisht një shekull më parë.
Çfarë është ideologjia? Është pyetja e cila kërkon të shtjellohet në këtë rrugëtim letrar, që lë gjurmë tek ty pas çdo faqeje leximi. Duke besuar gjithnjë në rolin angazhues në shoqëri të shkrimtarit (pjesa më e madhe e veprave të tij janë letërsi e angazhuar) ai jep pikëpamjet e tij për raportet mes Rusisë dhe Perëndimit përmes personazheve që i merr nga gati gjysmë shekulli më parë. E në këtë përballje mes dy botëve (Lindjes-Perëndimit) ai ka nevojë për Zojën, hebrejen e bukur 19-vjeçare, të cilën e vendos përballë dy protagonistëve kryesorë të këtij romani, që tashmë ka ardhur në shqip nga botimet Saras, nën përkthimin e Fari Laçkës. Ai nuk ka shumë nevojë ta mësojë Zojën, me intuitën e racës që përfaqëson ajo, do t’i ftojë dy burrat drejt një loje ku gërshetohet drama e madhe e gjithë atyre që e pësuan nga komunizmi. I pari që do të joshet prej saj është protagonisti kryesor i këtij romani, i vetmi që mban peshën e rrëfimtarit gjatë gjithë librit, një ish-ushtar i Luftës së Dytë Botërore, në gjoksin e të cilit pas viteve 1947 para se të përfundonte në kamp si i dënuar politik, shkëlqenin medaljonet e meritave të luftës. Të njëjtit tundim nuk mund t’i shpëtonte as vëllai tjetër, një poet i ri, që i dha asaj përfytyrimet më të bukura që mund t’i jepeshin një gruaje. Amis e vendosi atë përballë dy burrave, i bindur se vetëm një grua mund të mbante gjallë grishjen e tyre për jetën, në kampet famëkeqe të gulagut rus. Si çdo burrë ai nuk mendoi për të, duke na dhënë përmes 208 faqeve të këtij libri, padurimin e dy burrave për të qenë në prehrin e saj, ankthin torturues të trupit nga mungesa e një dore që dikur, qoftë për pak minuta, i kishte bërë të lumtur, dhe në asnjë rresht ne nuk gjejmë se çfarë ndiente ajo. Zoja ishte e fortë. Amis e shndërron Zojën në këtë roman në simbol të shpëtimit jo vetëm të dy vëllezërve, por dhe të ish-Bashkimit Sovjetik. Ai e dinte se çfarëdo t’i jepte këtij personazhi, ajo do të vazhdonte të ishte e bukur deri sa ai nuk do të kishte më nevojë për të. Vetëm një grua mund ta udhëhiqte deri në fund të kësaj sfide që ky anglez mori për të depërtuar në shpirtin rus. E si mund ta shkruante këtë roman pa Zojën.
“Kjo histori dashurie ishte trekëndore, por trekëndëshi nuk ishte barabrinjës. Ndonjëherë dua të jetë dybrinjënjëshëm: sigurisht që e ka edhe një kulm të mprehtë. Megjithatë, të marrim guximin e ta pranojmë që trekëndëshi mbetet i çfarëdoshëm”, shkruan Amis.
Në historinë e këtyre dy dekadave të fundit është rritur roli i letërsisë për të shpjeguar të shkuarën. Shumë shkrimtarë kanë marrë udhëtime në vende ku historia ka qenë protagoniste jo vetëm në Europë. Vendet ish-komuniste, përfshi këtu dhe Shqipërinë, vazhdojnë të jenë subjekti më interesant ku ka ndaluar letërsia.
Por Martin Amis, një shkrimtar britanik, ka ndaluar në Rusinë e fillimviteve ’50, duke na dhënë tashmë në shekullin XXI, të vërtetat e gulagëve të famshëm rusë. Aty ku në vitin ’33 vdiste një në shtatë vetë, në vitin 1943, një në pesë, në vitin 1942, një në katër. Më 1948-n, përqindja ra përsëri në tërë sistemin, ndaj shanset për mbijetesë ishin pothuajse si në Bashkimin Sovjetik, që ndryshe njihej si ‘zona e madhe’, kurse në kamp e quanin gjysma e botës. Në vitin 1948, mizat nuk po ngordhnin më si njerëz dhe njerëzit kishin filluar të vdisnin si mizat.
“Trupi në kamp bren veten dalëngadalë”, shkruan Amis aty ku në terma statistikorë, sikur në vitin 1948, në Norlag të ishin dhjetë vetë, njëri do të vdiste. E ishte Zoja fantazma e bukur që mbrëmjeve orvatej në shtratin e dy vëllezërve në gulag, e cila i merrte për dore për t’i larguar nga brejtja. Ka një arsye që gjithnjë e më tepër letërsia kërkon të jetë e angazhuar. Për një shkrimtar që nuk i pëlqen të heshtë ndaj çështjeve të ndjeshme të njerëzimit sot siç është islamizmi, vetëvrasja apo homoseksualizmi (tema këto që preken dhe në këtë libër) takimi me Zojën duket sikur është i parashikuar. Përmes hijes së saj që flet, ai kërkon t’u japë zë ndjesive të saj, të shtypura prej vitesh nga historia dhe ta sjellë atë jo thjesht si një fantazmë në këtë shekull.
Pasi ashtu siç dhe Amis shprehet: Si mund ta tregonte ndryshe diktaturën, përveçse përmes një historie dashurie. Por një histori dashurie, që si pjesa më e madhe e tyre nuk jetohen, por thjesht mendohen… “Shtëpia e takimeve” është një roman që të takon me personazhe me një jetë të gjymtuar, dy personazhet kryesorë vdesin, dhe i treti rrëfimtari në këtë libër është në një luftë të vazhdueshme me ndërgjegjen. Është një libër i zi, si një shuplakë që letërsia vazhdon ta japë për historinë, duke akuzuar atë për tensionin që ndihet jo vetëm në Lindje sot. /Gazeta Shqip/
