Zef Ahmeti

Në fillim shtrojmë pyetjen: Cili ishte qëllimi i lindjes së të drejtës zakonore shqiptare në tërësi dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit në veçanti?

Diku në Zvicër. Mediat njoftojnë për një vrasje në emër të Kanunit! A po rrezikohet rendi juridik në Zvicër me gjyqësinë paralele që po rishfaqet herë pas here në këtë vend? Mediat “skandalizojnë” të drejtën primitive arkaike shqiptare që quhet Kanun!

Prokurori fillon hetimet për një vjedhje. Tre të përfshirët heshtin. Ata nuk duan të bashkëpunojnë me hetuesinë për ta zbardhur rastin. Të dyshuarit kanë frikën e hakmarrjes pas daljes nga burgu nga vetë vepër kryesit –secili nga secili! Ju nuk e njihni kulturën tone, thonë të dyshuarit shqiptarë. E njëjta gjë ndodh në rastin tjetër. Policia kap shpërndarës të drogës. Edhe kësaj radhe rasti i njëjtë: ata nuk duan të flasin! Kam frikë se më sulmojnë familjen! Nuk guxoj të flas. Ne kemi një traditë që na kap edhe pas burgut, shprehet njëri prej të dyshuarve!

Policia e qytetit x, po ashtu në Zvicër, ndërhyn në një konflikt familjar. Gruaja akuzon bashkëshortin për dhunë. Ajo vendos të ndahet nga burri. Në seancën gjyqësore gruaja akuzon burrin se ai ndërkohë ka kërcënuar edhe familjen e saj “me rregullat e traditës”– kanunore – shqiptare.

Në librin e tij Gjergj Fishta dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit, njohësi i shkëlqyer i Kanunit, Tonin Çobani na ndërmjetëson atë që e mendonte Gjergj Fishta për Kanunin. Fishta, thotë Çobani, nuk e ngatërron Kanunin me kriminalitetin e shekullit të vet dhe aq më pak me krimet e pritshme të shekullit tonë që sapo ka nisur…

Kjo thënie më konfirmoi atë që i thashë këto ditë një gjimnazisti shqiptar këtu në Zvicër në kuadër të përcjelljeve të herëpashershme që bëjmë në kuadër të Albanisches Institut në Sankt Gallen- e që kishte marrë për temë trajtimi të temës së maturës punën e kulturës shqiptare- të drejtën zakonore shqiptare. Unë jam simpatizant i madh i Kanunit, i thashë – duke e “tronditur” paraprakisht gjimnazistin shqiptar të cilit vetëm shqipja e thyer i kishte mbetur nga kultura shqiptare!

Autori i librit në hyrje na orienton se sot kemi dy qasje ndaj Kanunit: ata që e pranojnë si vlerë kulturore të traditës dhe ata që i qasen Kanunit për ta zhvleftësuar e që janë më të shumtë –shqiptarë e të huaj, në media shqiptare e të huaja, që është e ndjeshme sidomos ndaj të ashtuquajturit fenomen shqiptar të gjakmarrjes. Në diskursin e diskutimit në veprën e vet Çobani trajton qëndrimin e Gjergj Fishtës ndaj shtjellimeve të ndryshme të tija për dhe rreth temës Kanun. Mbase edhe për faktin se: Gjergj Fishta është ndër ata shkrimtarë që „punën e gjakut“ e ka përjetuar edhe personalisht: ia vranë vëllain…

Edhe pse i prekur vetë nga puna e gjakut Fishta i kundërvihet agresorëve –etno-kulturorë të huaj që vinin në adresën e “primitivizmit shqiptar”. Kurse në vitet e `60-`70 të shekullit të kaluar edhe vetë në Shqipëri dhe nga shqiptarët fillojnë vlerësime të pasakta e me fraza vicioze për Kanunin deri në ditët tona si bie fjala në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, thotë autori i librit.

Sipas Çobanit, Gjergj Fishta kur flet, interpreton punën e gjakut – la vendetta, thotë se: familjet në hasmëri, nuk mund të vazhdojnë më tej hasmërinë e tyre pasi të jetë vrarë gjakësi. Dhe ky është thelbi i Kanunit, thotë autori i librit dhe po u cenua ky parim, atëherë kemi të bëjmë me shtrembërim interpretimi.

Përpos kësaj, gjykoj unë, instituti i „gjak-marrjes“ në kuadër të së drejtës zakonore shqiptare është i menduar si ultima ratio – si mjet i fundit, por si formë e ndëshkimit me qëllim të frikësimit për t`iu përmbajtur ligjit – në këtë rast Kanunit. Kështu i thashë gjimnazistit.

Sipas Fishtës që na sjell Çobani, ashtu si njeriu që përbëhet nga trupi e shpirti që kanë për qëllim të përbashkët pronimin e së mirës (posscssio boni), ashtu është edhe shteti, ku si shpirt ka popullin e si territor trupin që duhet ta ketë qëllim të përbashkët pronimin e së mirës. Porse, sipas këtij interpretimi, edhe Kanuni ishte “nxjerrë” si rezultat i kësaj logjike, pra si pronim i së mirës. Nëse shprehemi me fjalët e Fishtës: Mbas Kanunit, që asht të shprehurit e shpirtit të kombit shqiptar, vrasja është e ndëshkueshme me vdekje.

Nisur nga interpretimi i Fishtës për Kanunin na del se ai kishte për qëllimin rregullimin e marrëdhënieve shoqërore, për ta ndaluar të keqen në shoqëri, jo atë për ta avancuar, pra edhe gjakderdhjen për ta ndaluar me punën e institutit të “gjak-marrjes” (shprehje e imja).

Dhe vetë Tonin Çobani ka kapur me sukses shpërputhjet mes asaj çka është menduar me rregullat Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe interpretuesve të saj qoftë si studiues qoftë edhe si vepër kryes që thirren në traditë, kulturën apo Kanunin shqiptar. Ai shkruan:“Pyetja që shtrohet sot, d.m.th, pas viteve ‘50, ‘60 dhe ‘90 deri në ditët tona: çfarë ka ndryshuar? (1) Shqiptarët? (2) Kanuni? Apo (3) kundërshtarët tanë, siç i quan Fishta?

?Dhe përgjigja do të ishte: sigurisht shqiptarët kanë ndryshuar e jo Kanuni i tyre, i cili tashmë ka dalë nga loja. Nuk kanë ndryshuar, gjithashtu, as kanë dalë nga loja kundërshtarët. Veçse tani „kundërshtarët tanë“ i kemi brenda vetës: e kemi hedhur Kanunin me gjithë institucionin e tij më të rëndësishëm që ishte “të falurit fisnikërisht”; na riaktivizohet gjakmarrja si shkak-pasojë e korrupsionit të shoqërisë moderne e pasmoderne; liria e individit vjen e identifikuar me pamoralitet vetjak e kolektiv, dhe gjitha këto së bashku na servirën si demonstrim i modelit demokratiko-liberal të sistemit”.

Shkruan: Skender Berisha

Le të reshë ç’të dojë
me lulet se me lulet
unë nuk mërrolem
rri e këndoj e s’lodhem
për shumë kohë nuk kotem
veç për pak mëdyshem
pastaj yshtem
derisa të vyshkem
jam esull pa pirë gjë
mos më merrni për gdhë
edhe kur ngjitem për qiell
ma mohoni këtë diell
ju dua se ç’ke me të
të gjithëve pa përjashtim
nuk dua asnjë përjashtim
ty mirë të ndoça vendi im

“One man show”/ Mustafa Nano, në një monolog përballë publikut më 24 prill më Akademinë e Arteve

PrintShqiptarët dhe fetë. Pas studimit të parë të mirëfilltë të raportit historik të shqiptarëve me besimin “Pax Albanica”, analisti Mustafa Nano kërkon të flasë për këtë raport në një kontekst krejt të veçantë. Ai do të zhveshë lëkurën e analistit dhe do të veshë një tjetër lëkurë, atë të aktorit, duke u shfaqur si një show man, më 24 prill ora 19.00 në sallën e Akademisë së Arteve.

Një shfaqje që përtej show-t mbart një temë të mprehtë të realitetit të sotëm jo vetëm europian, ku ngjyrat e ekstremizmit vijojnë të shtohen dhe nevoja për ta parë besimin si një çështje individuale mes njeriut dhe Zotit, bëhet çdo ditë e më imediate. Një “teatër” ndryshe, ku publiku do të komunikojë me aktorin, përmes rrëfimeve të tij, të marra nga studimet e gjata në këtë çështje. Shqipëria do të jetë motoja e kësaj shfaqjeje. Shqipëria që Nano e ka gjetur në hulumtimet e gjata për raportet fetare, që nga thëniet që historianë apo udhëtarë të huaj që e zbuluan herët këtë vend kanë thënë për të, deri te realiteti i sotëm që ai më shumë se çdokush tjetër e ka ndier nga afër, nga perceptimet që lexuesi ka pasur për librin e tij të fundit “Pax Albanica” (botimet “Saras”).

Shfaqja do të jetë 1 orë e 20 minuta, me një skenar “krejt alla Muçi”, në një monolog që do të flasë për gjuhën e profetëve dhe si duhen lexuar mësimet e tyre. Dhe pse Shqipëria vijon të jetë një vend ku besimet janë ende në kohë të arta me njëri-tjetrin dhe kjo harmoni vijon të jetë sinkron i historisë dhe marrëdhënieve të hershme që kanë pasur, çdo show i kësaj natyre, ashtu si çdo libër, është një kontribut që na bën ta shohim më qartë besimin, si një formë e cila duhet ta lartësojë njeriun, e jo të shtyjë drejt ekstremitetit. Në shoqëritë dhe vendet e përparuara show apo debate të tilla janë një ushqim i shëndetshëm jo vetëm për besimtarët, por dhe për ata që nuk janë përfshirë asnjëherë në çështje të tilla, dhe e shohin fenë si diçka të ndaluar. Një show për një shoqëri të hapur dhe për t’i parë besimet si një vlerë e shtuar e kulturës së çdo vendi. Biletat për këtë show mund t’i gjeni pranë “Top Channel”, te Piramida, duke filluar nga dita e hënë 20 prill 2015.