Në dy ditët e fundit të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, janë mbajtur sesioni shkencor i letërsisë me temë “Letërsia shqipe dhe kodet e mëdha” dhe sesioni shkencor i gjuhësisë që këtë vit kishte temën “Gjuha shqipe dhe ideologjia”. Në të dy sesione të gjuhës e të letërsisë, që tradicionalisht mbahen në fund të Seminarit dhe e mbyllin atë, studiuesit kanë paraqitur kumtesat mbi temat e caktuara.
Studiuesit me emër, si: Kujtim M. Shala, Basri Çapriqi, Osman Gashi, Bajram Kosumi, Milazim Krasniqi, Adem Jakllari, Eldon Gjikaj, Anton Berishaj, Vjollca Osja, Viola Isufaj, Nysret Krasniqi, Mark Marku, Nerimane Kamberi, Aljda Selimi, Abdulla Rexhepi, Agron Gjekmarkaj dhe të tjetër studiues kanë paraqitur kumtesat e tyre, për këto dy ditë të sesionit shkencor të letërsisë mbi temën “Letërsia shqipe dhe kodet e mëdha”.
“Kodi biblik në veprën “Abeli” të Etëhem Haxhiademit”, ka qenë kumtesa e Hamit Xhaferit, shprehet se duke u mbështetur në fushën kryesore të interesimeve tona letrare dhe akustike vetvetiu imponohet pyetja lidhur me traditën letërsisë shqipe dhe kodet e mëdha që kanë të bëjnë me praktikat mbi shpenzimet dhe llojin e traditave në letërsi, por të cilat lidhen me kodet e mëdha.
“Tezat themelore të kodeve të Haxhiademit kanë për qëllim të luftojnë frikën e ndikimit duke e mundësuar aktivitetin e hapësirës së personazheve, siç janë Adami, Eva, Kaini, dhe Abeli”, ka thënë Xhaferit. Ai shprehet se në kohët moderne hierarkia e vlerave në të vërtetë peshon në përfshirje të kodeve të mëdha duke krijuar marrëdhënie të reja në letërsi. “Këtu ka më shumë dinamizëm, përdor një strategji të veçantë rrëfimi nëpërmjet të cilit bëhet gërmimi në rrafshin thelbësor të botës konkrete dhe asaj të brendshme të personazheve duke shpalosur çështje më të fshehta të shpirtit të njeriut”, ka treguar Hamit Xhaferit, teksa ka folur për “Abelin”.
Studiesi Ag Apolloni, përmes kumtesës së tij “Rrëfimet e mëdha të letërsisë së vogël”, ka thënë se letërsia shqipe, nëpër faza të ndryshme të saj, ka luajtur me rrëfime të mëdha, të tilla si ai religjioz, nacional, metarrëfimi i deformuar iluminist e metarrëfimi për komunizmin internacional. Sipas tij, metarrëfimi nacional është kodi më i madh dhe më dominues i letërsisë shqiptare, ndërsa figura kryesore e këtij kodi është Skënderbeu. Kurse, kodi kanunor, këtu nuk shihet veças, sepse ai është pjesë e metarrëfimit nacional.
“Përkundër faktit që letërsia shqipe gjithmonë është marrë me rrëfime të mëdha, prapëseprapë ka mbetur letërsi e vogël, letërsi grindavece, që merr edhe funksione jashtëletrare, vetëm për t’ua nxjerrë sytë fqinjëve. Falë metarrëfimeve, kjo letërsi jo vetëm që s’mund të matet me letërsitë e mëdha evropiane, por as me disa letërsi ballkanike, si ajo greke, kroate dhe serbe”, ka thënë Apolloni.
Besim Rexhaj me anë të kumtesës “Pushteti si kod dominant dhe specifik në dramaturgjinë e Kasëm Trebeshinës”, ka thënë se një nga çelësat kryesorë të dekodimeve dhe të interpretimit të opusit dramaturgjik të Kasëm Trebeshinës në kuadër të planit përmbajtjesor të dramave të tij është fillimi, identifikimi i dominateve tematike, motiveve e filozofike të dramaturgjisë së tij.
“Në kontekst të observacioneve të tij të identifikimit të dominateve të specifikave artistike në dramaturgjinë e këtij autori si çelës i dekodimit të planit përmbajtjesor po shndërrohet në dy prej dramave më të realizuara të opusit të tij dramaturgjik”, ka thënë Rexhaj, duke iu referuar dramave “Ëndërr e përjetshme” dhe “Frika dhe krimi”.
Sa i takon sesionit të gjuhës, në kumtesën e saj “Studimet fonologjike shqiptare në kornizat e ideologjisë materialiste”, Aljula Jubani-Bengu shprehet se nëse “kodifikimi” i ortografisë është një çështje gjuhëtarësh që zbatojnë një teori fonologjike të caktuar, bindja e qeverive dhe publikut të gjerë për të përdorur një “spelling sistem” është thellësisht një akt politik. “Preskriptivizmi shtyhet deri në atë pikë që në manualin e fonetikës një nga krerët është pikërisht drejtshkrimi. Kjo praktikë duket pak e përdorur në tekstet dhe manualet e fonetikës, aq më shumë për shqipen, e cila nuk kishte një normë drejtshqiptimore të kodifikuar”, ka treguar Aljula Jubani-Bengu, teksa thotë se drejtshkrimi ynë është “morfofonemor”, që do të thotë se ka një bazë fonologjike, por lidhet me format e fjalëve, për të ruajtur trajtën e morfemave.
Milote Sadiku, në kumtesën e saj, “Rreth përdorimit të metaforave në diskursin politik në gazetat e përditshme të Kosovës”, ka thënë në diskursin politik posaçërisht gjatë fushatës elektorale mund të tematizohen aspekte të ndryshme nga jeta e përbashkët sociale dhe prodhuesi i këtij diskursi qëllimisht zgjedh leksemat e caktuara për të arritur efektin e duhur të recipientit, qëndrimet dhe vlerësimet e autorit (gazetarit).
“Me anë të metaforës ‘korrupsioni është kancer’, potencohet fuqia kërcënuese dhe e rrezikut e kësaj dukurie ndaj shoqërisë tonë. Kjo metaforë e sëmundjes haset shpesh në artikujt e hulumtuar të gazetave”, ka thënë Sadiku për të shtuar se në një numër të madh të artikujve në gazetat tona të përditshme është raportuar vazhdimisht për korrupsionin, për shkak se pritet një përfshirje më emocionuese e lexuesit kur dihet që korrupsioni paraqet një kërcënim për shoqërinë tonë.
Xhavit Beqiri, me anë të kumtesën “Arshi Pipa për politikën e gjuhës në Shqipërinë socialiste”, ka paraqitur qëndrimet e Arshi Pipës kundër standardit të shqipes.
“Kritikat ndaj gjuhës së njësuar letrare dhe atyre që ishin në krye të procesit që e prodhoi atë në pikëpamjen e Pipës del të jetë rezultat i vullnetit të klasës sunduese në Shqipërinë socialiste dhe ideologjisë së saj”, ka thënë Beqiri. Toskërishtja u bë gjuhë zyrtare e partisë dhe e shtetit, kur pushtetin e korrën komunistët, thotë Pipa. “Sa i përket pozicionit të studiuesve nga Kosova dhe studiuesve të tjerë shqiptarë në ish-Federatë të cilët në Konferencën e Prishtinës, vendosën të përqafonin gjuhën zyrtare shqipe, Arshi Pipa pohon këtë kosovarët e bënë për të theksuar rëndësinë e tyre shqiptare në formë proteste kundër refuzimit të Federatës Jugosllave për t’i dhënë Kosovës statusin e Republikës”, është shprehur Xhavit Beqiri.
Në dy ditët e sesionit shkencor të gjuhësisë, me temë “Gjuha shqipe dhe ideologjia”, kumtesat e tyre i kanë lexuar Naser Pajaziti, Elda Molla, Matilda Çollaku, Katarzyna Kropiak, Sadije Rexhepi, Rrahman Paçarizi, Giovanni Belluscio, Anila Omari, Teuta Abrashi, Teuta Toska, Lindita Tahiri, Sahadete Limani-Beqa, Sazana Çapriqi, Mimoza Priku, Julie Kolgjini, Mustafa Ibrahimi, Haki Hysenaj, Maklena Çabe e Linditë Sejdiu-Rugova, Anila Kananaj dhe Bardh Rugova, që janë vetëm disa nga pjesëmarrësit në këtë sesion.
Ndryshe, Seminari XXXIII Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, ka filluar më 18 gusht, ndërsa dje (e shtunë) ka qenë dita e fundit e Seminarit.
Mbrëmja e fundit ndërkaq, i ka përcjellë mysafirët nga vende të ndryshme të botës me darkë dhe muzikë shqipe./Zëri/