Kur e pyesin shkrimtarin Sergei Lebedev se si ndihet për pushtimin e Ukrainës nga vendi i tij, tiparet e tij marrin një solemnitet të ngjyrosur me faj.
“Çfarë ndjej? Tmerr dhe turp. Më vjen turp të shikoj në sy ukrainasit, turp që nuk mund të bëj asgjë për ta ndaluar këtë”.
Ndjenja shtrihet te njerëzit e tij, shtresat e mesme të kulturuara ruse.
“Më vjen turp që ne nuk mund të hapim gojën, e lëre më ta rrëzojmë atë”. Me atë ai nënkupton Vladimir Putin-in, njeriun që nisi këtë luftë. Në rrëfimet e Lebedev-it ai mishëron të gjitha kthesat e gabuara që ka marrë Rusia gjatë 30 viteve të fundit.
Një nga shkrimtarët më të shquar bashkëkohorë të Rusisë, Lebedev, 41 vjeç, është përshëndetur për një seri romanesh që mbajnë një pasqyrë të së kaluarës së shkatërruar të Rusisë.
Një ish-gjeolog, ai heq shtresat e thella të historisë së shekullit të XX-të të vendit të tij, telat e traumave të fshehura nga një fushatë harrese e sanksionuar nga shteti.
Siç shkruan ai në parathënien e përmbledhjes së tij me tregime: “Gjatë gjithë ekzistencës së tij, shteti sovjetik shkatërroi njerëzit dhe shkatërroi çdo kujtim të shkatërrimit”.
Potsdami është vendi i pëlqyeshëm për një shkrimtar të fiksuar pas historisë. Shtëpia e tij është afër rrugës së Murit të Berlinit, vijës së parë të epokës së Luftës së Ftohtë midis Lindjes dhe Perëndimit.
Aty pranë ka ende hapësira boshe që të kujtojnë atë vijë të keqe të demarkacionit.
“Këtu jeni afër historisë, me të shkuarën që tani është ringjallur”, diçka që sjell ndërmend një nga tregimet e shkurtra të Lebedev, “The Night is Bright Sonte”, pjesë e koleksionit të ri, i cili është përkthyer në anglisht nga Antonina W Bouis.
I vendosur në fund të viteve 1980, ai përshkruan ish të burgosurit e Gulagut – “të tejdukshëm si vorbullat e mjegullës” – që marshojnë drejt Kremlinit dhe rimarrin vendin e tyre mes të gjallëve.
“Të burgosurit që kishin prerë pemë, kishin prerë degë, kishin sharrë dhe kishin notuar trungje. Ata të dërguar nga Udhëheqësi për të kapërcyer pyllin e madh halorë të veriut dhe kishin vdekur, duke u bërë pjesë e tij, duke mbijetuar në rrënjë dhe në kurora, duke gjetur jetë të re në degë”.
Ndjehet si një kryqëzim midis serialit televiziv zombie “The Walking Dead” dhe skenës në Makbeth të Shekspirit ku Birnam Wood vjen në Dunsinane.
Lebedev pyetet nëse ky procesion fantazmë simbolizon kthimin e të shtypurve, kujtimin e krimeve të Stalinit që shpërthejnë në Moskën moderne.
Dhe sipas tij, imazhi u frymëzua nga puna e tij gjeologjike në veriun e largët të Rusisë në vitet 1990, ku u ndesh për herë të parë me gjurmët e Gulag: pasi ata u mbyllën në vitet 1950 dhe të burgosurit e tyre u liruan, kampet e punës të epokës së Stalinit u lanë të braktisur thjesht, duke u kthyer në gërmadha në peizazhin e ngrirë.
“Më ka habitur fakti që dukej se kishte dy Rusi – Rusia në të cilën jetojmë dhe Rusia e këtyre njerëzve të vdekur që sapo u hodhën tutje, jashtë gjeografisë dhe historisë, përtej kujtesës dhe vetëdijes”, thotë ai.
“Ata vdiqën atje ose u vranë, dhe është e përshtatshme të mos i kujtosh. Dhe gjithmonë kam ndjerë se ne duhet të përpiqemi t’i bashkojmë këto dy Rusi”.
Një e kaluar e tashme është e mbushur me objekte që, si kullat e braktisura të rojës Gulag, veprojnë si dëshmitarë të heshtur të tmerreve të shekullit të XX-të.
Është ndërtesa me emër në “The Barn”, një histori tjetër në koleksion, që qëndron bosh dhe e mbyllur, një mister për të gjithë banorët vendas: roli i saj në vrasjen masive të hebrenjve në Rusinë e pushtuar nga nazistët zbulohet vetëm në fund.
Ndërkohë, “Titan” tregon historinë e një shkrimtari të famshëm disident të burgosur në Gulag, i cili lejohet të shkojë në shtëpi, por nuk lejohet kurrë të shkruajë një roman tjetër.
KGB-ja vjedh ose shkatërron çdo dorëshkrim që ai prodhon pas lirimit të tij.
Lebedev thotë se tregimi bazohet në një dosje që ai zbuloi në arkivat e KGB-së lituaneze.
“Unë u godita nga përpjekjet e mëdha që agjencia bëri gjatë disa dekadave për të ndaluar këtë njeri të shkruante një libër…tregoi një respekt të çuditshëm për letërsinë, një besim në fuqinë e fjalës. Edhe pas vdekjes ata ishin të frikësuar prej tij: ata vazhduan të pyesnin miqtë e tij nëse ai kishte lënë pas ndonjë dokument”.
Autori nuk shkroi kurrë një libër tjetër. Por dosja voluminoze e KGB-së për të bëhet një zëvendësim për këtë, një “libër për të dhe gjërat që ai bëri, si jetoi jetën e tij”.
“Në mënyrë paradoksale ata e ruajtën kujtimin e tij ashtu siç ishte në të vërtetë – dikush që nuk u dorëzua kurrë”, thotë Lebedev. Është një testament po aq ndjellës sa një roman autobiografik.
Historia sesi Lebedev u bë romancier është po aq e zymtë – dhe shpenguese.
Si i ri ai zbuloi se burri i dytë i gjyshes së tij – një burrë disi misterioz – kishte qenë nënkolonel në sigurimin e shtetit dhe komandant i një kampi sovjetik të punës. Dhe ai reagoi me dëshpërim.
“Nuk kishte rrugëdalje për mua, nuk mund të pyesja askënd për asgjë, të gjithë kishin vdekur,” kujton ai. “Nuk dija si të vazhdoja. Dhe zgjidhja ishte të shkruaja një roman”.
Ky roman ishte “Oblivion” (2011), një libër që vulosi reputacionin e Lebedev-it si një nga shkrimtarët e rinj më premtues të Rusisë. Ai mori letra të panumërta nga lexues të cilët thanë se kjo i kishte ndihmuar të kuptonin historinë e tyre familjare.
“Ata thanë se falë librit tim ishin në gjendje të zbulonin sekretet e errëta të fëmijërisë dhe rinisë së tyre”. thotë ai. “Ai i afërmi i tyre që ishte gjithmonë i mbështjellë në heshtje – ata papritmas e kuptuan se kush ishte, u zgjidh një mister i dhimbshëm”.
E kaluara dhe sekretet mund të jenë tema kryesore e Lebedev-it.
Kurse e tashmja për të kthehet e rrotullohet te Putin-i, padyshim fajtori kryesor. Por në sytë e tij kolegët e tij liberalë rusë mbajnë një pjesë të fajit për fatkeqësinë që i ka ndodhur Ukrainës.
Ata injoruan të gjitha shenjat paralajmëruese për Putin-in, krimet e tij të luftës në Çeçeni dhe Siri, neo-imperializmin e tij dhe planet që ai ushqente për fqinjët e Rusisë, duke zgjedhur në vend të kësaj të shijonin frytet e bumit ekonomik që mbretërimi i tij solli.
“Ne jemi përgjegjës që nuk mendojmë sa duhet, nuk bëjmë sa duhet, nuk jemi mjaft të vetëdijshëm për rreziqet”, thotë ai. “Ne ishim vetëm duke fjetur kur presidenti ynë u kthye nga një autokrat racional dhe praktik në një maniak me një bombë bërthamore”.
Putin-i, thotë ai, ka punuar deri në aventurën e tij në Ukrainë për vite me radhë, duke nisur “ekspeditën e tij ndëshkuese” kundër Çeçenisë në fillim të viteve 2000, duke shuar mediat e fundit të pavarura të Rusisë, duke çmontuar gradualisht demokracinë.
“Ai gëlltiti shtypin e pavarur për më shumë se 10 vjet dhe në fund i kishte gëlltitur të gjitha”.
Ndërkohë, moskovitët e arsimuar shijuan jetën e lulëzuar kulturore të kryeqytetit, “fotografitë, poezitë dhe këngët” e tij dhe “shpresonin se gjërat do të përmirësoheshin”.
Indiferenca e tyre politike, thotë ai, është bartur edhe në të tashmen. Ai është i frustruar që kaq pak nga figurat kryesore kulturore në Rusi e kanë dënuar luftën.
Në këtë sfond, ai ka shumë simpati me thirrjet ukrainase për një bojkot të artit dhe letërsisë ruse.
“Ky është pikërisht momenti kur kultura, nëse është vërtet kulturë, duhet të tregohet, por në Rusi thjesht nuk po e bën këtë,” thotë ai. “Tolstoi nuk heshti. Ai gjithmonë i përgjigjej asaj që po ndodhte rreth tij dhe mbante një qëndrim”.
Bëhet fjalë për dënimin e Tolstoi-t për luftën ruso-japoneze të vitit 1904, filozofia e tij e pacifizmit dhe e rezistencës jo të dhunshme që frymëzoi kaq shumë Gandin në luftën e tij kundër sundimit britanik në Indi.
Kushdo që kërkon një fener moral të shtatit të Tolstoi-t në Rusinë e sotme, do të kërkojë më kot.
Lufta e Ukrainës është, thotë Lebedev, “disfata e kulturës ruse dhe ndoshta është humbja përfundimtare sepse nëse Rusia do të ketë ndonjë të ardhme, ajo do të duhet të bëhet një vend tjetër, një Rusi tjetër”.
Marrë nga “Financial Times”, përshtatur për “Albanian Post”.