Shkruan: Faik MIFTARI

Gjatë këtyre ditëve është ndërmarr nisma për rindërtimin e xhamisë dhe sahat kullës në Kala të Prizrenit nga Iniciativa Qytetare e Prizrenit në përbërje të së cilës janë përfshirë pjesëtar të shoqërisë civile, Bashkësisë Islame, afarist, publicist, mediat, aktivist, etj. Para se të elaborojë temën pse duhet rindërtuar xhaminë dhe sahat kullën në Kala të Prizrenit, do të prezentojë historinë e ekzistimit të xhamisë në Kala të Prizrenit.

Me rastin e depërtimit të osmanëve në Ballkan, në vitin 1455 forcat osmane hynë edhe në Prizren, gjatë së cilës njësiti ushtarak osman është vendosur edhe në Kala të Prizrenit dhe aty kanë qëndruar gjer në vitin 1912, me rastin e largimit të Perandorisë Osmane nga Ballkani. Krahas objekteve tjera që ndërtuan osmanët pas rindërtimit dhe zgjerimit të Kalasë, kanë ndërtuar edhe një xhami me dimensione të vogla brenda Kalasë për plotësimin e nevojave fetare të tyre, faljen e namazeve. Viti i saktë i ndërtimit nuk është i njohur gjer tani, por me siguri xhamia është ndërtuar në gjysmën e dytë të shek. XV-të.

Jakub bej Evrenoszade pas vendosjes së ushtrisë osmane në Kala ishte dizdar (komandanti) i parë i formacionit ushtarak osman në Kala. Xhaminë e parë në Prizren, e ndërtoi Jakub bej Evrenoszade në anën e djathtë të Lumbardhit (Bistricës) në qendër të qytetit, nga e cila xhami tani ka mbet vetëm minarja e cila qëndron stoik dhe është një atraksion i veçantë i për vizitorët e qytetit të Prizrenit. Për Jakub beun gjer tani nuk është ditur shumë, veçse konsuli rus në Prizren Ivan Jastrebovi gjatë shek. XIX, si dhe myftiu i Prizrenit Mehmet Tahir efendiu, poashtu gjatë shek. XIX-të, kanë cek se ishte pasardhës i Gazisë së njohur Evrenos beut. Burimet osmane të kohës nuk e cekin prejardhjen e tij, por e shënojnë vetëm funksionin e tij. Në defterin (regjistrin) Muhasebe nr.167, faqe 392 shkruan:” rikabdari Jakub beu ishte dizdar i Kalasë së Prizrenit”. Në dokumentin nr. 368, fq. 463 të Arkivit Osman në Stamboll pran kryeministrisë shkruan:” Vakfi i mesxhidit të merhumit Jakub beu, rikabdar i merhumit sulltan Fatih Mehmedit II-të .

Në bazë të kësaj mund të supozojë se krahas xhamisë së parë brenda qytetit të Prizrenit që e ka ndërtuar, gjatë kohës sa ishte komandant i njësitit osman Jakub bej Evrenoszade ka ndërtuar edhe xhaminë në Kala për nevojat interne të kryerjes së faljes së namazeve nga ushtarët osman të vendosur në Kala. Në vitin 1689 pas depërtimit të ushtrisë austriake nën komandën e gjeneralit Pikolominit, në qytetin e Prizrenit, edhe xhamia në Kala është rrënuar, krahas shumë objekteve tjera të rrënuara të trashëgimisë kulturore islame.

Një burim ekzistues i shkruar , nga i cili mund të kuptojmë se xhamia në Kala ka histori të gjatë të ekzistimit, është mbishkrimi i xhamisë në Kala, i cili ruhet në Muzeun Arkeologjik të Prizrenit. Mbishkrimi i ruajtur i xhamisë së Mahmut pashë Rrotllës në Kala është me dimensione 67,5×53,5 cm shkruar në pllakën prej mermerit, e cila është në gjendje relativisht të mirë, është shkruar nga poeti i kohës Nuri efendiu. Në këtë mbishkrim të xhamisë së Kalasë përveç tjerash shkruan:” Kjo xhami në të vërtetë është ngritur pas çlirimit të Prizrenit, ndërtesa gjatë kohës është rrënuar, dhe kishte qenë në gjendje të mjerë, valiu i vilajetit, Mahmut pasha xhaminë e ka rindërtuar në vitin 1244 hixhri/1828 gregorian”.

Rindërtimin e xhamisë në Kalanë e Prizrenit nga Mahmut pashë Rotlla e cek edhe myftiu i Prizrenit Mehmet Tahir efendiu në kronikën e tij ”Menakib” të shkruar në gjysmën e dytë të shek. XIX-të, në të cilin cek se: “Mahmut Pasha në shenjë butësie ka ndërtuar në Kala një faltore që zbukuron qytetin tonë” .
Në vakëfnamen e tij Mahmut pashë Rotlla, i cili përveç xhamisë, mbi hyrjen kryesore të Kalasë ndërtoi edhe sahat kullën, në Kala, nga vakëfet e shumta që i ka lënë, cek edhe këtë të dhënë ” myezinit të xhamisë në Kala, hafizit të verbër 60 groshë, shërbyesit të xhamisë në Kala 40 groshë, orëtarit të orës së kalasë gjatë vitit 60 groshë” .

Kalaja shërbeu si fortifikatë ushtarake osmane gjer në vitin 1912, kur nga Kalaja tërhiqet ushtari i fundit osman Jashar Hoda, të cilin prizrenasit e quanin Kara Jashari që do të thotë Jashari i zi .

Pushteti serb më 1912 kishte filluar të rrënojë xhaminë e Kalasë, në të cilën imam dhe hatib për ditën e xhumasë ishte haxhi Rrystem efendiu.
Që nga viti 1912 dalëngadalë ka nis rrënimi i xhamisë i cili ka vazhduar gjatë periudhave të ndryshme kohore gjer tani, ashtu që në ditët e sotshme kanë mbetur vetëm themelet e xhamisë dhe minares, në të cilin shihen gjurmët e xhamisë së dikurshme ekzistuese në Kala të Prizrenit.

Thashë e thëniet se xhamia në Kala ishte e ndërtuar mbi themelet e kishës ortodokse serbe janë hedhur poshtë , me rastin e valorizimit dhe prezantimit të Kalasë për zhvillimin e turizmit në Prizren, në vitin 1969 pas kryerjes së kërkimeve arkeologjike nën udhëheqjen e arkeologut prof. dr. Jovan Kovaçeviqit nga Universiteti i Beogradit, gjatë periudhës kohore në kohëzgjatje prej 3 korrikut gjer më 5 shtator 1969, me ç’rast morën pjesë 7 ekspertë dhe 7 studentë të arkeologjisë nga Beogradi, si dhe 10 ekspert vendor të Entit për urbanizëm dhe mbrojtjen e përmendoreve kulturore dhe të rariteteve natyrore të komunës së Prizrenit. Gjatë kërkimeve arkeologjike është vërtetuar se xhamia në Kala nuk është ndërtuar mbi themelet e kishës ortodokse serbe të shën Anastasijes siç pohohej, por themelet e xhamisë janë të vendosura drejt një masivi shkëmbor .

Këto thashetheme datojnë që nga koha e shek. XIX-të, sipas shkrimeve të konsullit rus Jastrebov, mbi të cilët është bazuar Petar Kostiqi, serbi më me influencë në Prizren gjatë kohës së Perandorisë Osmane, nga viti 1873 gjer në vitin 1912, i cili gjatë kohës së tij shërbeu ai arsimtar e më vonë edhe si drejtor i Bogosllovisë, shkollës s ë mesme fetare ortodokse në Prizren .

Petar Kostiqi, në librin e tij shkruar për jetën kishtare të serbëve ortodoks të Prizrenit dhe rrethinës gjatë shek. XIX, glorifikoi numrin e kishave ortodokse serbe në Prizren dhe rrethinë në bazë të gojëdhënave dhe miteve, e jo në bazë të burimeve dhe fakteve ekzistuese, ashtu që cek se në:“Prizren ka pas kisha aq sa ka pas ditë viti”, ndërsa për fshatrat e Prizrenit thotë se: “nuk ka pas fshat i Prizrenit që nuk ka pas një kishë, bile në disa fshatra ka pas edhe prej 3-10 kisha” .
Ai cek në librin e tij se në Kala ka ekzistuar kisha e shën Atanasijes, mbi të cilët e ka ndërtuar xhaminë Emin pasha, në vitin hixhri 1226, gregorian 1805, e cila xhami në Kala gjatë okupimit serb të Prizrenit në vitin 1912 është rrënuar .

Këto të dhëna Petar Kostiqi i ka bazuar në bazë të dhënave të shkruara nga konsuli rus Ivan Jastrebov në librin ”Stara Srbija” i cili cek se xhaminë në Kala e ka ndërtuar Emin pasha në vitin 1805, në të cilin referohet edhe Muhamed Shukriu në librin e tij”Prizreni i lasht…”.

Por e vërteta është që xhaminë në Kala nuk e ka ndërtuar Emin pasha në vitin 1805, por vëllau i tij Mahmut pasha në vitin 1828 ashtu sikurse shkruan në mbishkrimin e xhamisë së Kalasë i cili ruhet në Muzeun Arkeologjik të Prizrenit, dhe në bazë të kritereve të hulumtimit të trashëgimisë kulturore historike është dokument relevant për vërtetimin e një fakti ekzistues.

Për dallim prej Petar Kostiqit dhe Ivan Jastrebovit, studiuesja dhe historiania serbe Dr. Tatjan Katiqi nga Insitituti i historisë në Beograd në punimin e saj shkencor të përgatitur për botim me titull” Osmanizimi i qytetit mesjetar serb të Prizrenit, gjatë shek. XV dhe XVI-të”, në saje të studimit dhe hulumtimit të materialeve dhe dokumenteve të shumta ekzistuese arkivore, ajo askund nuk cek se ka ekzistuar kisha e shën Anastasijes në Kala të Prizrenit, në mesin e kishave ekzistuese ortodokse serbe dhe ato jo ekzistuse të rrënuara gjatë kohës në Prizren, dhe fare nuk përmendet kisha e shën Atanasijes .

Në kohën e tashme janë duke u kryer punimet në revitalizimin e Kalasë me ç’rast përveç rindërtimit të mureve rrethuese të Kalas, janë rindërtuar edhe objekte tjera të cilët aludonin në ish objektet e dikurshme ekzistuese në Kala, sikurse që ishin ahuret e kuajve, depot e armëve dhe pushkëve, kuzhina për përgatitjen e ushqimit, dhomat për fjetje etj., dhe të cilët sipas projektit të paraparë priten të përfundojnë në fund të vitit 2017, por në këtë projekt nga Ministria e Kulturës Rinisë dhe Sportit të Republikës së Kosovës nuk parashihet ndërtimi i xhamisë dhe sahat kullës në Kala. Edhe konventat ndërkombëtare që trajtojnë ruajtjen, renovimin dhe restaurimin e objekteve me rëndësi të veçantë të trashëgimisë kulturore, cekin se objekti i trashëgimisë kulturore i cili ka pas destinimin e veprimit të fundit të funksionimit të tij ekzistues, duhet të rikthehet në gjendjen e tij të dikurshme të funksionimit. Pasi që xhamia e Mahmut pashës në Kala ka shërbyer si xhami deri në vitin 1912, është e udhës të rikthehet në këtë gjendje të saj të dikurshme ekzistuese

Tri objekte më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore që kanë ekzistuar në Kala, e që janë me rëndësi primare edhe në ditën e sotshme, janë xhamia, sahat kulla dhe topi. Këto tri perla së pari do të duhej të rindërtohen dhe funksionalizohen, ashtu që xhamia e rindërtuar do të shërbente edhe si monument kulturor për vizitorët e shumtë në Kala, por në të cilin do të mund të falin edhe ndonjë namaz, besimtarët që do të vizitojnë, e kohë pas kohe në mënyrë simbolike do të mund të falet ndonjë namaz i përbashkët i bajramit apo xhumasë. Poashtu edhe rindërtimi i sahat kullës është interesant në vazhdën e objekteve në ndërtim në Kala, ndërsa krahas saj duhet funksionalizuar topi ekzistues për paralajmërimin e përfundimit të agjërimit ditor gjatë muajit të bekuar të Ramazanit, të cilët si të tillë do të kishin një impakt të drejtpërdrejtë në avancimin dhe zhvillimin e sektorit të turizmit në qytetin tonë të lashtë të Prizrenit, pasi që këto tre monumente do të jenë ”per exellelent” në Kalanë e restauruar dhe rindërtuar dhe një fakt shtesë për turistët e shumtë kombëtar dhe ndërkombëtar që do të vizitonin Kalanë dhe do të kënaqen me bukuritë e saja, e sidomos të objekteve të veçantë të trashëgimisë kulturore në Kala të Prizrenit, sikurse që janë xhamia, sahat kulla dhe topi, si margaritarë të çmuar të trashëgimisë sonë të pasur kulturore në Kala të Prizreni/

Me rastin e 125 vjetorit të hapjes së Shkollës së Vashave, vijnë në shqip tre botime për familjen Qiriazi…

“Unë jam shqiptare! Ky përbën faktin më të rëndësishëm të jetës sime, madje më të rëndësishëm se familja, pasi të qenit e ndërgjegjshme për të, më krijoi ndjesinë e gjallë të asaj që duhet të bëj, duke i dhënë kështu qëllim jetës sime” shkruan në rreshtat e parë të jetëshkrimit Sevastie Qiriazi – Dako. Kështu shkruan në rreshtat e parë të librit autobiografik një nga figurat e njohura femërore që ka kontribuar aq shumë për çështjen shqiptar Sevastie Qiriazi-Dako. Libri i përgatitur nga Dana Stucky dhe David Hasaflook, tashmë mund të lexohet edhe në shqip. Drafti i parë i këtyre kujtimeve, është shkruar me shkrim dore më 1935. Ndërkohë në 1938, u shtyp në makinë shkrimi dhe u pasurua edhe më shumë me detaje të reja. Ky dorëshkrim, qe i përbërë nga 12 kapituj. Për herë të parë ky botim vjen i plotë në shqip nga Instituti për Studime Shqiptare dhe Protesante. Sipas Drejtorit të këtij Instituti, David Hosaflook, Sevastia i shkroi kujtimet e saj në anglisht dhe për aq sa dihet deri tani ekzistojnë në dy dokumente origjinale; një draft i papërpunuar shkruar me dorë dhe një draft tjetër përfundimtar i daktilografuar. Ndërkohë ky botim përmban transkriptimin e draftit të saj përfundimtar të daktilografuar. “Historia e jetës së Sevasti Qiriazit karakterizohet prej heroizmave që në fillimet e saj, por që ka një fund tragjik. Ajo mori pjesë në luftën për vetëvendosjen dhe pavarësinë e Shqipërisë, por më vonë qe dëshmitare e disa pushtimeve të huaja të njëpasnjëshme dhe disa qeverive shqiptare, që u egërsuan shumë me Perëndimin. Sevastia dhe familja e saj ishin me arsim të lartë, flisnin shkëlqyeshëm disa gjuhë”, Dana Stucky. Sipas saj, në kujtime Sevastia thotë që qëllimi i jetës së saj ka qenë “të ndriçojë, të lartësojë dhe të çlirojë njerëzit nga zgjedha e injorancës dhe besëtytnisë”. Me rastin e 125 vjetorit të hapjes së Shkollës së Vashave, Qendra Kulturore Tirana, (Teatri Metropol) në bashkëpunim me Insititutin për Studime Shqiptare dhe Protestante organizuan një mbrëmje promovuese për tri botime të familjes Qiriazi. Familja Qiriazi, veçanërisht Gjerasim dhe Sevastie Qiriazi njihen për themelimin e shkollës së parë të vashave në Shqipëri. Dyert e kësaj shkolle u hapën më 23 tetor 1891, në një shtëpi të marrë me qira pranë Kishës Ortodokse të Shën Gjergjit, aty ku sot është Biblioteka e Korçës. Një vit më vonë Gjerasimi bleu një shtëpi dhe e meremetoi për klasat e shkollës së re, ku do të banonin nxënëset e shkollës. Promovimi i botimeve u shoqërua dhe me një ekspozitë me fotografi, dorëshkrime, kartolina e sende personale, disa të paekspozuar më parë në Shqipëri, materiale që sigurohen nga ISShP dhe nga Qendra Mbarëkombëtare e Koleksionistëve Shqiptarë. Botimi tjetër quhet “Pengu i Kaçakëve”, përgatitur nga Xhon Kuanrud me autor Gjerasim Qiriazi, nën përkthimin e Edmond Seferit. Libri është ditari personal i Gjerasim Qiriazit vjen në shqip nga Instituti për Studime Shqiptare dhe Protestante. Dorëshkrimi origjinal i këtij libri u hartua në shqip, por ka humbur.

Libri u përkthye në anglisht nga Xhon Bejrd (John Baird) dhe u botua për herë të parë më 1894 në revistën “Sunday at Home” me titull “An Albanian Experience”. U botua si libër më 1901 me titull “Captured by Brigands”. Ky libër që po botohet për herë të parë në shqip, është përk­thim i variantit anglisht. Në vitin 1884 Shoqëria Biblike ngarkoi Gjerasim Qiriazin të drejtonte punën e saj për Shqipërinë, duke krijuar një bazë të re në qytetin e Manastirit. Por vetëm disa muaj pasi e filloi këtë detyrë – përgjatë një udhëtimi nga Manastiri deri në Korçë – Qiriazi ishte zënë peng nga një bandë kaçakësh nën drejtimin e Shahin Matrakut.

Libri “Pengu i kaçakëve” është një përshkrim real i mundimeve që hoqi vetë autori në duart e tyre. Pas lirimit, Qiriazi vazhdoi të punonte me Shoqërinë Biblike dhe qëndroi në shërbim të saj derisa vdiq, më 1894. Gjerasim Qiriazi, rrëfyesi i këtij tregimi, ishte predikues i ungjillit dhe agjent i Shoqërisë Biblike Britanike dhe për Vendet e Huaja. Më 1884, gjatë një udhëtimi misionar në Shqipëri, kaçakët e kapën dhe e mbajtën për gjashtë muaj peng, nën mbikëqyrje të rreptë. Pasi u lirua dhe u kthye në shtëpi, në qytetin ku banonte, ai e lexoi rrëfimin e pengmarrjes së vet (që fillimisht e hartoi në shqip) në katër takime të njëpasnjëshme, në prani të një sërë zyrtarësh. Më pas, e përktheu në bullgarisht dhe pati të njëjtin sukses kur e lexoi në atë gjuhë në Manastir, në kryeqytetin e vilajetit. “Synimi im, – shkroi z. Qiriazi, – është të përshkruaj jetën që bënin kaçakët, çështjet për të cilat flisnin dhe gjërat që ndodhën gjatë gjashtë muajve që isha peng në duart e tyre. Gjatë robërisë, pata rastin e duhur që ta vëzhgoja me sytë e mi jetën e bashkëkombësve.

Tri shkaqe i kanë shtyrë shumë njerëz të braktisin shtëpitë dhe të marrin malet, të jetonin si bisha të egra, t’u rrëmbenin katandinë të tjerëve dhe të mundonin të pafajshmit. Arsyeja e parë është që të mbrohen nga armiqtë dhe t’i vrasin: sepse ata janë shkaku që s’jetojnë dot në shtëpitë e tyre. E dyta është që t’i shpëtojnë shërbimit ushtarak, që e vlerësojnë të padurueshëm. Ata mbahen me shpresën se, me jetën e kaçakut, mund të fitojnë pesëdhjetë a gjashtëdhjetë lira (ta zëmë, 50 sterlina), me të cilat të punësojnë një bedel. Së treti, toka e punueshme, në shumë zona të Shqipërisë, është e paktë dhe e varfër; është e gjitha shkëmbore dhe, për këtë shkak, skamja tundon shumë njerëz që të bëhen kaçakë. Nganjëherë shtyhen dhe nga kapadaillëku, që të nxjerrin në pah trimërinë që pandehin se kanë. Jeta e kaçakut është mallkim i rëndë për vendin tonë dhe pengesë për çdo sipërmarrje të dobishme”. Libri i tretë me autor Xhon Kuanrud me titull “Gjerasimi (predikues, iluminist, rilindër), flet për jetën dhe veprimtarinë e Gjerasim Qiriazit. Ky botim i Kuanrud, hedh dritë të re mbi këtë figurë të shquar të Rilindjes Kombëtare. Dokumentet për botimin e tij, janë mbledhur gjatë një pune hulumtuese, këmbëngulëse dhe pasionante të autorit me dokumenteve të shumta në arkivat e Bibliotekave në Angli, Amerikë, Turqi, Kosovë, Shqipëri, e arkivat private të Qiriazëve. Në këtë botim del për herë të parë e plotë dhe e dokumentuar jeta dhe veprimtaria e gjithanshme e Gjerasim Qiriazit. Krahas veprimtarisë atdhetare dhe arsimore, autori ka shtjelluar dhe veprimtarinë fetare të Gjerasimit, përpjekjet e tij për predimimin e ungjillit në gjuhën shqipe. Xhon Kuanrud ka lindur në 1959 në Alaska të Amerikës, ndërkohë studimet i ka kryer në 1986 në Suedi.

“Gjatë kohës që isha në Suedi duke lexuar revistën “Dritë në lindje” mësova për herë të parë për shqipërinë ateiste. Jo vetëm u habita pa masë nga fakti që në botë ekzistonte një shtet ku feja ishte e ndaluar me kushteturë, por më dha shkas të mendoja për popullin shqiptar dhe Shqipërinë” shkruan autori. Në 1987 bashkë me bashkëshorten u vendosën ne Prishtinë. Atje mësoi gjuhën shqipe dhe u regjistrua për studim të gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Prishtinës. Ndërkohë në 1991 u vendos familjarisht në Tiranë. /gazeta-shqip.com/

Historia e dashurisë së James Joyce, e lënë në dorëshkrim…

Ata gishtërinj të ftohtë e të qetë kanë prekur faqet e shkruara, mirë e marrë, fletët ku trupi im do të vezullojë përjetë. Gishtrinj të qetë, të ftohtë e të qashtër. A kanë gabuar ndonjëherë vallë? Trupi i saj s’ka aromë: lule pa erë…

Në Triesten e vitit 1914, James Joyce priste të ndjente në errësirë kërcitjen e takave të saj, teksa ecte në shkallët kumbuese me rrasa guri. Ai e dinte se ajo mbasditeve do të kalonte aty, ashtu siç bënte çdo ditë të javës. Ajo zonjusha e re italiane i kishte rrëmbyer zemrën irlandezit të letrave, i cili flakte tej cigaren e nxitonte ti thërriste, sapo ajo shfaqej tej rrugës. Ajo kthehej, e ndalej të dëgjonte fjalët e tij rrëmujë, si belbëzonte, jo po orët, mësimi, leksionet…dhe ngadalë në faqet e saj të zbehta përhapej një dritë përkëdhelëse. Kjo zemër është e trullosur, e trishtuar. Dashuria ti jetë bërë kryq?

Këtë pyetje James Joyce, e shkroi në fletoren me letër mat, ku dalëngadalë prej muajsh, i kishte dhënë jetë një tjetër shkrimi. Një shkrim për dashurinë, për atë ndjesi që nuk e linte të qetë, kur dritat fikeshin në qytet, duke hedhur në letër gjithçka ndodhte në brenda trupit të një burri të dashuruar, pa menduar se padashje e kishte kthyer veten në një personazh, krejt të pazakontë nga personazhet e tjerë të tij. Emri I tij do të ishte Giacomo Joyce, por pavarësisht kësaj gjetje ai nuk mund ta fshihte Joycen, që lexuesit do të gjenin më vonë tek ky personazh.

“Krijesë dashamire. Në mesnatë, pas muzikës, për gjithë rrugën lart në via San Michele, këto fjalë u folën lehtë. Merre shtruar Xhejmso! A nuk pate ecur më parë nëpër rrugët e Dublinit, natën,I ngashëryer për një emër tjetër?”

Po kjo dashuri do të ishte ndryshe. Kjo ndjehet gati një shekull më pas pas shkrimit të ndjesive të tij për Amalia Popper, ku shkrimtari është kthyer I gjithi në një personazh që do të tregojë dhe fijet e padukshme të mendimeve për gruan që do. “Giacomo Joyce” një novelë e shkurtër dashurie, shkruar nga James Joyce, mendohet se është shkruar nga autori më korrik-gusht 1914. Libri mund të lexohet dhe në shqip nën përkthimin e Idlir Azizit, ”Botimet Logoreci”, i cili ka sjellë të plotë në shqip kryeveprën e Joyce Uliksin. Kjo novelë është lënë në dorëshkrim nga Joyce dhe nëse I referohemi mënyrës sesi është shkruar teksti, nuk e ka menduar ndonjëherë botimin e tij. Sipas Richard Ellmann, biograf i tij faktet e shumta e përcaktojnë këtë periudhë si të qënësishme, megjithëse dorëshkrimi, ndryshe nga veprat e tjera të Joyce-it, nuk ka datë. Ai e pat lënë dorëshkrimin të hartuar në fletë të trasha letre mat e me bojë të zezë, në duart e vëllait të tij Stanislaus-it, pasi u largua nga Triesteja në vitin 1909. Mbetet nga të rrallat shkrime të tij që u botua pas vdekjes , për herë të parë më 1968. Biografët kanë mundur ti afrohen personazhit kryesor të këtij dorëshkrimi: është Amalia Popper , ish nxënëse e Joyce-it, kur ai jepte mësime private anglishteje në Trieste, gjatë viteve 1907-1908, për të normalizuar sadopak financat e familjes. Joyce jetoi për disa kohë në Trieste, qyteti disi I rrënuar por me popullsi shumëkombëshe e shumëgjuhëshe.

Nuk është përcaktuar qartë nëse Joyce synonte apo jo ta botonte këtë rrëfim të shkurtër, por dihet që e ka konsultuar gjatë ndërtimit të episodit Lopët e Diellit të Uliksit, gjatë një vizite në Trieste më 1919. “Megjithëse I shkurtër teksti mbetet kultivues I natyrës së ngjeshur aluzive, baroke dhe epifanike të shkrimit të Joyce. Eshtë fakt që një seri me epifani, të hedhura në mënyrë fluktoide , me hapësira boshe për plotësim të mëvonshëm” shkruan përkthyesi Idlir Azizi.

Amalia Popper ishte pjesëtare e një familjeje me origjinë hebreje në Trieste. Sipas Azizit ky është një detaj që nuk mund të anashkalohet, kur dimë vendosjen e figurës së një hebreu, zotit Blum, si personazh qendror tek Uliksi.

…Kurmet e hebrenjve shtrihen përreth meje, kalben nën kallëpin e fushës së tyre të shenjtë. Ja ky është varri I njerëzve të saj, guri I zi, heshtja pa shpresën…Prekashi Meisel më solli këtu. Ai rri gatitu matanë atyre pemëve, në këmbë, me kokën mes duarve, te varri I të shoqes së vetëvrarë; nuk e kupton dot sesi gruaja që dikur flinte me të në shtrat të ketë përfunduar aty…Varreza e njerëzve të saj, dhe I saji, guri I zi, heshtja pa shpresën, dhe gjithçka është gati. Mos vdis!…

Më shumë se një novelë, ky dorëshkrim i ngjason dhe një ditari të gjatë mbajtur nga shkrimtari, ku ditë pas dite ngjarjet plotësojnë historinë që duket se nuk ka qenë e lehtë për Joyce-n. Një burrë në pritje, i mbushur me ankthin e padurimit që lidhje të tilla krejtësisht të fshehta ta japin, dhe brerjet e lehta të ndërgjegjes për tradhtinë që kjo lidhje mbart. Duke mos e menduar se këto rrëfime një ditë do të ishin para lexuesit, Joyce shihet në to i lirë jo vetëm për të menduar, por edhe për të ndërtuar një skelet të jashtëzakonshëm historie, duke i dhënë personazhit që e kishte robëruar ngjyrat që s’do të mund t’ia jepte në një tjetër libër. Por në fund kjo është një novelë krejtësisht për dashurinë, me nota thellësisht autobiografike, duke na zbuluar shekuj më pas një Joyce ndryshe, por njëkohësisht joshës për lexuesin. Historia përfundon me hyrjen e zonjushës Popper në dhomën e shkrimtarit dhe padurimin e tij për ta prekur.

Pezull gjithçka. Apartamenti i zhveshur. Agim apatik. Një piano muri e zezë: qivuri i muzikës. Aty në buzë prehet kapelja e një femre, me lul të kuq, dhe ombrella, e pahapur. Dërgesë: Duamë, duaje ombrellën time! / Shqip