Industria vjedhacake e shumëfishimit të librave po merr forma dhe përmasa tronditëse në tregun e librit shqip. Këto 10 vitet e fundit siç analizon në një prononcim kryetari i Shoqatës së Botuesve Shqiptarë Petrit Ymeri, pirateria dhe informaliteti kanë ngërthyer librat shqip dhe vit pas viti kjo dukuri po merr përmasa të frikshme.
Kopjimi në mënyrë integrale dhe skanimi i atypëratyshëm i librit shqip i ka kapërcyer kufijtë. Botuesit seriozë dhe me prestigj në tregun e botimeve kërkojnë me ngulm që t’i vihet fre këtij fenomeni që po zhvillohet në forma, përmasa dhe dukuri të ndryshme.
Rasti më i fundit dhe më flagrant është piratimi i librit “Hëna e Shqipërisë” i autorit Ben Blushi. Një libër që arrin rekorde shitjesh në libraritë e vendit është preja e preferuar për ta. Valbona Nathanaili, drejtoreshë e botimeve “UET Press” shprehet për rastin ne fjalë…
“UET Press” ka nxjerrë së fundmi librin “Hëna e Shqipërisë”, me autor Ben Blushin. Ju po përgatisni një padi për piraterinë e librit. Çfarë ka ndodhur?
“UET Press”, në përputhje me të gjithë legjislacionin e shtetit shqiptar, ka një kontratë ekskluzive me z. Blushi për botimin dhe shpërndarjen e librit “Hëna e Shqipërisë” për një periudhë shtatë vjeçare. Deri para pak muajsh libri tërhiqej nga libraritë me një ritëm që vinte duke u rritur nga dita në ditë dhe, në periudha të veçanta, edhe konstant, por asnjëherë poshtë një numri të caktuar.
Pritshmëritë tona ishin që rritja duhej të ishte më e theksuar gjatë verës, kur njerëzit kanë jo vetëm më shumë kohë për të lexuar, por kthimi i emigrantëve bëhet një faktor që ndikon ndjeshëm këtë sezon në rritjen e shitjeve të librave cilësorë. Rënia e kërkesave nga libraritë ishte shkaku kryesor i dyshimeve tona se diçka nuk shkonte. Pas një konsultimi paraprak me shpërndarësit e verifikimin e gjendjes, arritëm në përfundimin se libri po piratohet. Pra, libraritë janë furnizuar me libra që në pamje të parë duken sikur janë shtypur nga shtypshkronjat me të cilat ne bashkëpunojmë, por që një sy i vëmendshëm dallon që libri është skanuar, pasi cilësia e kopertinës le për të dëshiruar, shtypur dhe shpërndarë nga njerëz të papërgjegjshëm. Gjithsesi, keqbërësit janë munduar që ta imitojnë librin origjinal sa më mirë që të jetë e mundur. Është një fenomen që na shqetëson e prek direkt jo vetëm ne dhe autorin, por duhet të kumbojë si alarm për të gjithë shoqërinë. E përkthyer në fjalë të thjeshta, është vjedhje. Ne do u drejtohemi organeve përkatëse për këtë problem. Fillimisht po përgatisim padinë dhe pastaj jemi të hapur për të bashkëpunuar dhe iniciuar një lëvizje kundër këtij fenomeni.
A keni patur ndonjë rast tjetër të ngjashëm UET Press? Pse tani?
Nuk di të them me siguri nëse po ose jo, pasi këtë padi do e kishim ngritur kohë më parë. Por ky rast është flagrant, prandaj tani. Ndërkohë dua të theksoj se i gjithë sistemi i shtypjes dhe shpërndarjes së librit shqip ka mangësi serioze, rrjedhojë e të cilit është pirateria.
Po filloj me shtypin. Vetëm në Tiranë numri i shtypshkronjave është disa dhjetëra dhe mund të thuhet se është shndërruar në një industri të mirëfilltë. Duket se shumë prej të tyre veprojnë pa dokumentacion të rregullt sa kohë që na vinë në dorë shtypje të paautorizuara nga ne, kryesisht shtypshkronjat e vogla të cilat janë gjithmonë në kërkim të klientëve. Lufta e tyre është për mbijetesë. Ky nuk është justifikim, por argument për të treguar se çfarë ndodh. Nuk di të them se fiton më shumë industria apo piratët, por të dyja palët janë njëlloj fajtor. Duhen dënuar, moralisht dhe ligjërisht.
Akoma, aleat në këtë proces të paligjshëm bëhen edhe libraritë. Edhe ato, në këmbim të disa përqindjeve më të mira fitimi, marrin libra nga shpërndarës të paautorizuar, pa fatura të rregullta dhe me burim të dyshimtë. Edhe këtu gjej fajtor përsëri, përtej mungesës së përgjegjshmërisë, mungesën e kontrollit nga tatimet. Përsëri: duhen dënuar, moralisht dhe ligjërisht.
Si piratohet libri? Çfarë formash ka pirateria?
Pirateria i librit bëhet për synime të pastra fitimi. Efekti i përdorimit si vlerë ose mall potencial është në dëm të: autorit dhe botuesit, të cilët në bashkëpunim me njëri-tjetrin kanë prodhuar një vepër nga e cila presin të marrin mbrapsht investimin; shtetit, që nuk merr taksat për fitimin e buruar; lexuesit, që merr në dorë një botim jo cilësor dhe të shformuar; tregut, në të cilin mbivendosen mallra origjinalë e skarco dhe ku konsumatori i tregut, në rastin tonë lexuesi, e ka vështirë të orientohet për të gjetur të duhurin; shoqërisë, e cila infektohet me akte të shkeljes së drejtave të autorit.
Nga pikëpamja teknike është shumë e thjeshtë të piratosh një libër, mjafton një kopje fizike e tij, një skaner i mirë dhe ca njohuri të thjeshta kompjuteri. Libri skanohet faqe mbas faqe dhe ruhet në pdf. Pastaj sasia e shumëfishimit varet nga kërkesë-oferta, treg i pastër që vepron mbi bazën e vetëm një ligji të thjeshtë empirik. Por iniciativën për të piratuar libra e marrin, kryesisht, njerëz që gjenden në tregun e librit, që dinë ku të drejtohen për ta shtypur, sikundër edhe të orientohen se ku duhet shitur, pra që i njohin imtësisht hallkat e dobëta të sistemit. Hallka të dobëta kam parasysh pikërisht ato shtypshkronja e librari që përmenda pak më lart, pasi jo të gjitha pranojnë të bashkëpunojnë.
Piratohen, kryesisht, libra që shiten, ose autorë të njohur, sikundër ishte rasti i librit të Blushit, ose që janë në treg me çmim të lartë. Por edhe libri akademik është shumë i lakmuar nga piratuesit. Shpesh e bëjnë aq hapur, sa të habit guximi i tyre. Në këtë rast do veçoja fotokopjet. Provoni të shkoni në fotokopjet pranë universiteteve dhe do gjeni të gjithë librat e profesorëve, autorë ose përkthime, të fotokopjuar e lidhur dhe që shiten për dy lekë, si dhe studentët që nxiten t’i blejnë, të joshur nga çmimi shumë më i ulët se ai i origjinalit. Shumë prej këtyre librave i gjeni edhe të skanuar, të ruajtur në format elektronik, që në kërkesën më të parë ta printojnë e ta bëjnë gati për disa minuta. Duket si një gjendje me të cilën jemi mësuar dhe pak kujt i bën përshtypje, po kthehet në normë.
Si do e vazhdoni punën tuaj sa i takon luftës kundër piraterisë?
Valbona Nathanaili: Dua të theksoj fillimisht që librat që nxjerrim ne janë cilësorë: autorë të mirë, përmbajtje interesante për të gjithë grupet e interesit, çmime të përballueshme. Pra, paratë që nxjerr lexuesi nga kuleta për të blerë një libër tonin ja vlejnë, jo vetëm për të zbukuruar bibliotekën personale, por për të shkëmbyer përvoja e mësuar nga ato të të tjerëve, për të zgjeruar horizontin e gjykuar nga një perspektivë tjetër. Për më tepër, librat gjenden pothuaj në çdo librari, pra nuk duhet të marrësh makinën a autobusin, ose të pyesësh dhjetë vetë se ku gjendet filan libër i UET Press. Akoma, Biblioteka Kombëtare dhe biblioteka pranë UET kanë gjithmonë kopje të librave tanë. Sa më sipër, synimi nuk është të bëjmë bashkëfajtor lexuesin me piratin, dhe ta akuzojmë pse ble libër të piratuar. Përkundrazi. Shoh si të përshtatshme t’u drejtohem të gjithë lexuesve për t’ju bashkuar përpjekjeve tona dhe ndihmuar në mbrojtjen e punës së të gjithë autorëve tanë. Është shumë e rëndësishme ndërgjegjësimi i njerëzve për të denoncuar pranë shtëpive botuese përkatëse, sa herë kanë dyshimin që libri i blerë nuk është me cilësinë e duhur ose ofrohet nga shitës të dyshimtë, – në çdo libër, në faqet e para gjenden adresa e-maili e numra telefoni të shtëpisë që e ka botuar.
Nga ana tjetër, po ngremë një strategji kundër piraterisë së librit, ndoshta në bashkëpunim edhe me Shtëpi të tjera Botuese. Pjesë e saj është ngritja e një grupi pune, që në bashkëpunim me departamentin ligjor pranë UET, të menaxhojë të gjitha përpjekjet tona antipirateri. Po ashtu, nëpërmjet librarëve tanë të besuar do fillojmë të monitorojmë tregun me kujdes, veçanërisht atë jashtë kufijve të Shqipërisë, që paraqet problematika pothuaj krejtësisht të ngjashme me ne në këtë fushë. Kjo padi dhe të tjera nëse do të hasim raste të ngjashme, është një hallkë tjetër e kësaj strategjie. Është një betejë që duhet ta fitojmë, po të kemi parasysh qarkullimin, së shpejti edhe në Shqipëri, të librit elektronik shqip.
Proceseve gjyqësore që janë duke u zhvilluar ndaj ish pjesëtarëve të UÇK-së mund t’u shtohen emra të rinj. Kësaj radhe proceset do jenë të iniciuara nga prokurorët vendorë.
