“Kam provuar”, thekson Ismail Kadare në një intervistë për Paris Review, “që të bëjë një sintezë të shkurtër për tragjedinë e madhe dhe groteske”. Në këtë, për të mirë dhe për të keq, ai ia ka dalë mbanë, shkruan e përditshmja britanike The Guardian për gjeniun e letrave shqipe.
Gazeta më tutje shkruan që Kadare shquhet për katalogimin e gabimeve dhe tmerreve njerëzore në një stil dhe formë që me të drejtë mund ta përshkruajmë si sintetike, transmeton Koha.net.
I lindur në Shqipëri, dhe duke jetuar për disa vjet në Paris, ai është një nga shkrimtarët e rrallë me reputacion ndërkombëtar që ka arritur të shmangë kurthet dhe privilegjet e postmodernes, transkulturores së ‘letërsisë botërore’, puna e të cilit mbetet e veçantë, lokale dhe sfiduese. Megjithatë kjo nuk e bën atë lehtë të lexueshëm. “A Girl in Exile” (E Penguara) është një libër për një vajzë të zhdukur, por që nuk është e zhdukur.
Kadare për shumë vite ka shkruar vepra fiktive të vështira dhe shqetësuese. Novela e tij e parë ishte publikuar në Shqipëri në vitin 1963. Gradualisht, përkthimet në frëngjisht dhe anglisht e kanë sjellë atë para një audience edhe më të madhe. Në vitin 2005 ai ka fituar çmimin “International Man Booker”, kurse vitin e kaluar ai fitoi çmimin prestigjioz në Jerusalem, shkruan “The Guardian”. Ai shumë shpesh është një nga emrat e përmendur për çmimin Nobel.
“Në veçanti, Kadare rikthehet vazhdimisht për të eksploruar mënyrat në të cilat tragjedia klasike dhe miti, të njohura për natyrën e tyre të besnikërisë dhe tradhtisë, si dhe detyrat dhe obligimet e individit ndaj shtetit, mund të veprojnë si një koment mbi gjendjen e individit nën regjimet bashkëkohore. Puna e tij nuk është direkt konfrontuese – ai nuk është kategorizuar lehtë si një shkrimtar disident, për shembull, dhe përkundrazi shumë shpesh është kritikuar që nuk është mjaftueshëm disident, por as nxitës e inkurajues. Ai ka pasur triumfe të mëdha: “Vajza e Agamemnonit”, “Pallati i Ëndrrave” e “Dosja H”, që paraqet një katastrofë vërtetë të tmerrshme. “E Penguara”, që ishte publikuar për herë të parë në shqip në vitin 2009, është madhështia e fundit e Kadaresë”, shkruan në artikullin e saj e përditshmja angleze.
Libri përshkruan shqetësimet e dramaturgut, Rudian Stefa. Si shumë protagonistë të Kadaresë, Stefa është i pabindur, kompleks dhe thellësisht i papëlqyeshëm.
Atij i intereson vetëm vetja e tij, është i vetëfiksuar dhe i pabesë ndaj të dashurës së tij aktuale, dhe në ndërkohë krijon një lidhje me një grua tjetër, Migenën, të cilën e sulmon gjatë një grindjeje, duke përplasur kokën e saj ndaj një rafti librash.
Kur ai thirret për t’u marrë në pyetje nga Komiteti i Partisë, Stefa frikësohet se Migena e ka raportuar atë, apo që ka hyrë në ndonjë telash për shkak të dramës së tij të fundit. Por, del se hetuesit janë më të shqetësuar për vdekjen e një gruaje të re, shoqe e Migenës, Linda B, në trupin e së cilës ishte gjetur një kopje e librit të fundit të Stefës. Më tutje pasojnë detajet e hetimeve, përfshirë këtu edhe fragmente nga shfaqjet e Stefës, sekuenca të ëndrrave dhe mendime të ndryshme dhe zbulime, të zbukuruara me meditimet mbi mitin e Orfeut dhe Euridikës. Melodrama bëhet mit, dhe miti nga ana e tij njofton melodramën.
“E Penguara” është një libër që të mëson të jetosh me të vdekurit dhe me vdekjen, me hijet dhe humbjet. Është për fantazmat – rreth fantazmave që janë në gjueti të njerëzve, vendeve, shteteve dhe psikikes.
Në dramën e Stefës, një fantazmë dëshmon në gjykatë, por biseda e tij është e pamundur të dëgjohet nga njeriu që e mbyti atë dhe fjalët e tij ndaj vrasësit janë të padëgjueshme nga gjykatësit.
“Asnjë dramaturg nuk ka guxuar të bëjë një modifikim të tillë ndaj figurës së fantazmës në mijëra vjet. Nuk ishte një ndryshim i sipërfaqshëm – si ta bësh fantazmën gjysmë të padukshëm e gjysmë të vërtetë, apo ta veshësh atë në xhaketë darke dhe me gazmaskë – ishte një rikonceptim qenësor. Fantazma e tij do të ishte dy-natyrëshe”.
Kadare është një njeri i dyfishtë, që shkruan për pjesët e ndara të njeriut.
“E Penguara” është përkthyer tani në anglisht nga John Hodgson, i cili edhe më parë ka përkthyer vepra të Kadaresë. Në anglisht Kadare tingëllon me peshë dhe i saktë, sikur dikush që në vazhdimësi arrin dhe mbi-arrin me fjalët e duhura.