E konsideroja veten goxha kozmopolitane, por raftet e librave të mia tregonin një rrëfim tjetër. Përveç disa novelave indiane dhe disa librave të rastësishme nga Australia dhe Afrika e Jugut, koleksioni im i letërsisë përbëhej vetëm prej titujve britanikë e amerikanë. Për më keq, rrallë ndonjëherë kam kapur diçka të përkthyer. Kështu që, leximi im ishte i burgosur brenda rrëfimeve të autorëve anglisht-folës.
Prandaj, në fillim të vitit 2012, ia shtrova vetes sfidën që të provoj të lexoj një libër nga secili shtet (195 shtetet e njohura nga OKB si dhe ish-shteti anëtar Taiwan’i) brenda një viti, për të zbuluar se çfarë më mungonte.
Duke mos pasur ide se si t’ia dal e duke dyshuar se nuk do t’i gjeja të gjitha në librarinë në fqinjësi, fillova t’u kërkoja ndihmë lexuesve në tërë planetin. E krijova një blog me titullin Një Vit Duke Lexuar Botën dhe kërkova sugjerime për tituj që mund t’i lexoja në anglisht.
Përgjigja ishte e mrekullueshme. Menjëherë njerëzit gjithandej më kontaktonin dhe më jepnin ide e ndihmesë. Disa postonin libra nga vendet e tyre. Të tjerë kërkonin me orë të tëra për mua. Madje, disa shkrimtarë, si Ak Welsapar i Turkmenistanit dhe Juan David Morgan i Panamasë, më kanë dërguar përkthime të papublikuara të novelave të tyre, duke më dhënë mundësinë e rrallë të lexoj vepra që përndryshe nuk janë në dispozicion të 62 për qind të britanikëve të cilët flasin veç anglisht.
Përkundër këtij ekipi kaq të jashtëzakonshëm librarësh, nuk ishte punë e lehtë të kërkoja librat. Meqë përkthimet përbëjnë vetëm 4.5 për qind të veprës letrare që publikohet në Mbretërinë e Bashkuar dhe në Irlandë, sigurimi i botimeve në anglisht ishte punë e komplikuar.
Shtetet e vogla
Veçanërisht vështirë ka qenë për shtetet afrikane frankofone dhe lusofone (që flasin portugalisht). Ka shumë pak që ofrohet nga shtetet si Komoret, Madagaskari, Guinea-Bissau dhe Mozambiku – më është dashur të varem në dorëshkrime të papublikuara për disa prej tyre. E në shtetin e ishullit të vogël Sao Tome dhe Principe, do të kisha mbetur pa bërë gjë sikur të mos ishte një ekip i vullnetarëve në Europë dhe SHBA që përkthyen një libër të tregimeve të vogla nga Olinda Beja ashtu që të kisha diçka për të lexuar.
Ka shumë vende ku rrëfimet shkruhen rrallë. Nëse do që për shembull të gjesh një përrallë të mirë nga Ishujt Marshall, me siguri të duhet të shkosh e ta pyesësh iroij’in (shefin) lokal për të marrë leje që ta dëgjosh ndonjë nga kallxuesit e rrëfimeve sesa ta kërkosh një libër. Njëjtë, në Republikën e Nigerit, legjendat tradicionalisht janë ruajtur nga griotët (rrëfimtarë-dhe-muzikantë të trajnuar me dijen e kombit prej moshës shtatë vjeçe). Versionet e shkruara të shfaqjeve të tyre mahnitëse janë të pakta dhe ato edhe ashtu ta sjellin përvojën vetëm përgjysmë.
Edhe politika më ka dalë në rrugë. Krijimi i Sudanit Jugor më 9 qershor 2011 – edhe pse një ngjarje e gëzueshme për banorët e ti, të cilët kanë kaluar dekada të luftës civile për ta arritur shtetësinë – përbënte një sfidë. Në mungesë të rrugëve, spitaleve, shkollave ose strukturës bazë, shteti vetëm gjashtëmuajsh i vjetër nuk dukej se do të kishte diçka të publikuar që prej bërjes së tij. Nëse s’do të kishte qenë një kontakt lokal për të më drejtuar tek shkrimtarja Julia Duany, e cila ma shkroi një tregim nga kujtesa popullore e folur, do të më ishte dashur të udhëtoja në Juba dhe të provoja të dëgjoja ndonjë përrallë drejtpërdrejt.
Në përgjithësi, gjurmimi i këtyre tregimeve mori kohë aq sa vetë leximi dhe blogimi për to. Ka qenë gjë e vështirë për t’ia dalë dhe kam kaluar shumë netë me sy të përgjumur për t’u siguruar se do t’ia arrija ta lexoja një libër çdo 1.87 ditë.
Hapësira mendore
Por ia ka vlejtur. Duke kaluar nëpër peizazhet letrare të planetit, ndodhi të jashtëzakonshme u paraqitën. Përveç të udhëtuarit prej karriges, zbulova se po banoja hapësirën mendore të shkrimtarëve. Nën shoqërimin e shkrimtarit nga Butani, Kunzang Choden, nuk po vizitoja vetëm tempujt ekzotikë, por i shikoja ata sikur do të bënte një budist vendor. Me imagjinatën e Galsan Tschinag’ut jam endur nëpër preokupimet e një djaloshi bari në bjeshkët Altai të Mongolisë. Me Nu Nu Yi si ciceron, kam përjetuar festivalin fetar në Myanmar nga një perspektivë transgjinore.
Prej duarve të shkrimtarëve të talentuar, kam gjetur përmes librash diçka që një udhëtar fizik mund ta përjetojë rrallë: mendimin e individëve që jetojnë larg prej nesh dhe që ma kanë treguar botën prej syve të tyre. Më të fuqishme se mijëra lajme shtypi, këto tregime ma kanë hapur mendjen jo vetëm për përditshmërinë e vendeve tjera, por edhe zemrën për ndjenjat e tyre.
Kjo si pasojë ma ka ndryshuar të menduarit tim. Duke lexuar tregimet që m’i kanë sugjeruar libërdashësit e çuditshëm nga gjithë bota, e kam kuptuar se nuk jam njeri i izoluar, por pjesë e një rrjeti që shtrihet në tërë tokën.
Një nga një, emrat e vendeve në listë, ndonëse kishin nisur si një përvojë intelektuale, filluan të ktheheshin në vende me jetë e gjallëri, të mbushura me të qeshur, dashuri, nervozë, shpresë, frikë. Vende që dikur dukeshin ekzotike dhe të largëta, bëheshin më të afërta dhe më të njohura – vende me të cilat edhe mund të identifikohesha. Më së shumti mësova se letërsia e bën botën më reale. Në listën e librave të sugjeruar prej saj, e cila gjendet në këtë link, ka edhe autorë shqiptarë.
(BBC)