(Shënime për romanin “Dashuri në Kosovë” i autorit Artan Mullaj)
Nga Agim Baçi
A dimë pse dashurojmë? A dimë të dashurojmë? Çfarë na e ndez zjarrin brenda nesh? Çfarë mundet të na e bëjë dashurinë më të vogël apo më të madhe? Nuk janë pyetje për një përgjigje. As për disa përgjigje. Janë pyetje që kanë nevojë për një jetë të tërë në udhëtim, për të bërë të mundur që më së paku, të dimë se çfarë na sjell dashuria edhe kur ajo fle mbi rrezikun. Nuk ka asnjë në botë që mund të na garantojë mësimin për të arritur në përgjigjet e duhura. Dimë veç që kufijtë e kënaqësisë dhe dhembjes nuk janë gjithçka, edhe pse mund të thonë shumëçka. Madje, nuk do mundemi kurrë të themi se bëmë zgjidhjen më të duhur as atëherë kur je i detyruar të përgjigjesh si kurrë më parë, me gjuhën e kombit, me gjuhën e asaj që duhet të mbrosh jo vetëm në emër të vetes tënde, por edhe të atyre që janë rreth teje, që kanë gjuhën tënde, që kanë gjakun tënd.
Artan Mullaj ka tentuar të provokojë përmes një tradhtie dhe dashurie, duke bashkuar jo vetëm ndezjen e gjakut që quhet Dashuri, por edhe ndezjen e gjakut që ka të bëjë me vendlindjen, me bashkatdhetarët e tu. Ironikisht, vajza që rrëfen, Maja, një ish-studente serbe në Prishtinë, ka tradhtuar shoqen e saj greke Helenën – një emër që Homeri na e ka ngulitur si metaforë të tradhtisë, por që në këtë rast është tradhtuar nga shoqja e saj më e mirë. Në një sfidë ajo i ka rrëmbyer Konstandinin, grekun e tyre bashkëstudent. Jo aq shumë për ta dashur atë, por që përmes tij të ndezë zjarre brenda vetes e të kuptojë adrenalinën e fshehtësisë që bart dashuria.
Por kohë më vonë, kur është bërë gazetare e njohur në vendin e saj, Majës i duhet një rrëfim për vetveten, për një dashuri që s’ka mundur dot ta mbajë të sajën, sepse në mes nuk ishte një njeri tjetër, por një e shkuar e vështirë për t’u mundur – ishte një gjak i tërë. Dhe askush tjetër përveç asaj së cilës i kish rrëmbyer dashurinë nuk i duket më e përshtatshme për t’i rrëfyer gjithçka mbi atë dashuri të pamundur.
“…Ti më besove me tepri. Le hapur çdo derë dhe unë hyja e dilja lirshëm ndodhive të tua, duke ditur gjithçka të jetës tënde: dashurinë dhe dhimbjet e tua… dhe ja përfundimi. Tashmë unë nuk jam më mikja jote, madje as armikja. Jam jo më një person, por një gjendje; jam mallkimi mes nesh…” (Artan Mullaj, “Dashuri në Kosovë”, f. 37)
Maja i shkruan Helenës për Drilonin, të dashurin e saj shqiptar, për të cilin ajo ishte gati të bënte gjithçka, duke e ndjekur atë në pikun e luftës kur familjarët dhe bashkëqytetarët e saj dhunonin familjen e Drilonit dhe shqiptarë të tjerë. Ajo është gati të pohojë se nuk mund të pranojë barbarinë e vëllait të saj, barbarinë e miqve të tij dhe i urren ata teksa krenoheshin me krimet më makabre që kishin bërë mbi shqiptarët e Kosovës. Nuk e mohon krenarinë e gjakut të vendit të saj, por duket se në deje i vallëzon dashuria, duke e tërhequr që të mposhtë krenarinë e gjakut që i rrjedh në deje, e t’i besojë vetëm “gjakut të dashurisë”.
“Një moment nuk u përmbajta, iu hodha në krahë dhe, duke qarë me dënesë, i thashë se do të nisesha për në Celinë të takoja Drilonin. Po përqafoja armikun e popullit tim. Po tregohesha e dobët përballë tij, por kjo nuk thoshte asgjë për mua. Ai ishte një kosovar i mirë. Në venat e tij rridhte gjaku i Drilonit. Të tjerat nuk kishin rëndësi…. Më dukej se po përqafoja një pjesë të princit tim, që ishte universi im….
…. Nëse ke zgjedhur në jetë të mos rrezikosh për asgjë, ke pranuar në heshtje të jesh një njeri i rëndomtë…”. (Artan Mullaj, “Dashuri në Kosovë”, f. 95)
E në përfundim, edhe pse i është rikthyer jetës me Konstandinin që i kish vjedhur Helenës në rini, Maja vijon të shohë gjithkund siluetën e Drilonit, duke e kërkuar ashtu, si i verbri, që kërkon diku të mbështetet për të bërë një copë udhë pa frikë se do të rrëzohet…
Eshtë një adrenalinë e llojit të letrave që frymëzon Cvajg me stilin e njohur te novela “Letra e një të panjohure”. Një stil që të jep mundësinë edhe për përsiatje filozofike, për ecje përpara e kthim pas në kohë e mendime e për dhënie postulatesh. Madje, këtë herë, duke na futur në hulli meditimesh për ato pikëpyetje të cilat disa nga bashkëkombësit tanë nga Kosova mund t’i kenë përjetuar pa mundur t’i japin shumë zgjidhje për “fqinjët e tyre të gjuhës tjetër”. Një prozë që vjen si një mesazh i asaj që shqiptarët e Kosovës s’duhet të harrojnë, por edhe atë që duhet të kapërcejnë njëkohësisht.