Kambanat e një kishe bien 8 herë para se zëri i saj të dëgjohet të këndojë shqip: “Kurrë nukë merret vesh, as prej engjëjsh, as prej nesh, ajo që po ngjan me ty, Nën’ e Virgjër, Shën Mari.” (Kremtore e Kishës Orthodokse, përkthyer në shqip nga Theofan S. Noli, Boston, Massachusets, 1947, fq. 584.) I njëjti zë shpjegon në gjuhën angleze: “…vjen nga gjendje të ndryshme të mendjes. Nuk është rreth nesh, muzikantëve, është vetëm rreth muzikës. Është një udhëtim në rrugë, përmes muzikës. Për vite të tëra kam qenë e interesuar të bëja një album me motive bizantine. Mendova se do të ishte me interes të bëja një udhëtim muzikor, pas në të shkuarën (në histori). Mendoj se ka qenë një mbrëmje vere e vitit 2012, kur ndjeva thellë brenda meje muzikën bizantine. Isha ulur në kopshtin e pasmë të Shën Klementit, në kodrën përballë liqenit të Ohrit. Po dëgjoja një murg. Një këngë mistike, shumë religjioze. E ndjej shumë familjare, për shkak se baza ime është muzika tradicionale”.

“Entropy – ku bizanti takon xhazin”, ky është albumi më i ri i këngëtares, që prezantohet në edazari.com. Imazhe të Manastirit të Zvërnecit shihen në video si edhe kori “Jan Kukuzeli”. Eda Zari në bashkëpunim me Ibrahim Maalouf, në videon prezantuese të realizmit të albumit tregojnë shumëçka.
“Jo shumë kohë pasi kisha vendosur të bëja këtë album, një mik shumë i miri i imi më kërkoi ta vizitoja atë në Arkivin Qendror të Shtetit. Ai më prezantoi dhe më tregoi një thesar, dorëshkrime të muzikës bizantine e postbizantine, që datonin në shekullin e 12. Ishte surprizë e madhe për mua. Më tej nisa të ndiqja gjurmë të tjera bizantine në vendin tim, që qenë izoluar për rreth 50 vite”, thotë Eda Zari.

Albumi i Eda Zarit me Ibrahim Maalouf, që lançohet në muajin tetor të këtij viti, është realizuar me bashkëpunimin e Florian Weber, Hayden Chisholm, Dietmar Fuhr, Korit Bizantin “Shën Jan Kukuzeli”, Rhani Krija, shkruan dritare.net.

ALBUMI
“Historia e njohur e prostitutës që i lau këmbët Jezusit dhe ia fshiu me flokët e saj, vjen në forma të ndryshme tek psalmet e Kishës Ortodokse. Ky është një nga psalmet e kënduara të Mërkurën e Shenjtë, kur përkujtohet ajo që bëri prostituta”. Shpjegimin e ndjek zëri i Zarit në interpretim të kësaj pjese.
Ajo shënon se ky është një album ambicioz, i pari i këtij lloji në konceptimin muzikor, i përbërë nga psalme të përzgjedhura prej pjesësh të ndryshme të ceremonive fetare bizantine, të sjella e të interpretuara në stilin e xhazit.

“Muzika xhaz dhe ajo bizantine formojnë së bashku një binom që përcjell frymën emocionale të teksteve të shenjta. Në këtë peizazh muzikor, Eda Zari dhe artistët e saj të zgjedhur me kujdes guxojnë të risjellin muzikën e përdorur nga liturgjia. Në formën e tyre origjinale, himnet janë shkruar me ‘simbolet’ 1.500-vjeçare muzikore bizantine që gjenden edhe koleksionin (bizantin e postbizantin) të dorëshkrimeve që ruhen në Arkivin Qendror Shtetëror të Tiranës, Shqipëri)”, shkruhet në prezantimin e albumit.

Po aty, vërehet se përmes kadencave pianistike dhe kolorit të zërit, secili psalm arrin dinamika të ndryshme variacionesh dhe zëri, duke zbuluar kështu një gjuhë të re të pasur.

Psalmet do t’i prezantohen një publiku që vlerëson jo vetëm traditën, por edhe këngën në religjionin bizantin ose në formën e xhazit. Në çdo rast, Zari nuk ka vendosur të qëndrojë vetëm në sferën e traditës liturgjike.
“Tingujt kolektivë në këto psalme janë shumë më të rëndësishëm se vetë kënga, siç është isoja magjike e polifonisë shqiptare. ISO-ja është afirmim i unanimitetit, e ngjashme me mesazhin artistik në këtë album”.

Melodia shkëput veten nga e kaluara dhe kap momentin për të krijuar meloditë e tanishme, ku gjuha është udhëzuesi shpirtëror, që përcjell mesazhin e shenjtë (një pjesë e rëndësishme e këtij repertori ka të bëjë me Fjalën Hyjnore, përkthyer në shqip nga Shkëlqesia e tij, Theofan S. Noli).
“Pavarësisht nga kjo, çdo kulturë muzikë fetare, ashtu si ajo bizantine, fillon te muzika popullore. Muzika i ndihmon njerëzit të shprehin sfidat, gëzimet dhe vajet e jetës. Bashkë me fjalët, muzika na ndihmon të lartësojmë besimin tonë ndaj të shenjtës. Kjo gosti melodish e teksti është sjellë tek ne nga muzikantë të jashtëzakonshëm. Ata vijnë në këtë projekt nga prejardhje multikulturore dhe çdo performancë është ekzekutuar në emër të muzikës dhe ndershmërisë artistike. Të gjithë ata meritojnë vlerësimin tonë”, thuhet në prezantimin e albumit.

Albumi “Entropy” është homazhi që Zari u bën artistëve sirianë, armenë, libanezë dhe gjithë muzikantëve të flokut, të cilët në kohë të trazuara po përpiqen të ruajnë kulturën dhe trashëgiminë e tyre.

Duke uruar e besuar fort se madje edhe përmes muzikës, ne mund të ndalim luftën në Siri dhe në të gjithë botën.
Ky album i kushtohet peshkopit Bishop Theofan Stilian Noli (1882 – 1965). Ai ishte një personalitet shumë i talentuar, i dalluar kryesisht për përkthimet e tij letrare dhe liturgjike. Përkthimet e shërbimeve liturgjike për të krishterët ortodoksë shqiptarë janë themeli i mendimit liturgjik, teologjik dhe diskursit në gjuhën shqipe. Emri i tij do të mbahet mend gjatë për këtë.

Më 2-4 shtator 2016, në Shtëpinë e Kulturës “Mensur Zyberaj” në Rahovec mbahet edicioni i dytë i Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë. Ideator është poeti dhe miniaturisti i njohur Fahredin Shehu. Në këtë aktivitet, që synon të jetë i përvitshëm, do të marrin pjesë poetë nga vende të ndryshme të botës.

Festivali do të mbledhë më shumë se 20 poetë evropianë, nga Gjermania, Zvicra, Belgjika, Britania e Madhe, Norvegjia, Turqia, por edhe nga Izraeli, Japonia e Australia. Nga Kosova pjesëmarrjen e kanë konfirmuar Besa Hoxha Beqiri, Sali Bashota dhe Donika Dabishevci, ndërsa nga Shqipëria është ftuar poetja Olimbi Velaj. E pyetur për festivalin ajo shprehet me superlativa, duke theksuar se në Kosovë është vlerësuar edhe më parë dhe se përzgjedhja është shenjë e seriozitetit të Festivalit. Velaj ka një lidhje të veçantë me Kosovën edhe për shkak të angazhimit të saj si gazetare dhe më pas si lektore në Prishtinë, por ajo është ftuar atje disa herë në festivale lokale dhe ndërkombëtare, gjithashtu është vlerësuar me çmim dhe i janë botuar disa cikle poetike në antologji dhe në shtypin e kulturës. Velaj shprehet se shpesh atë që nuk e bëjnë dot institucionet e bëjnë individët dhe rasti i këtij festivali e ilustron këtë më së miri.

Bëhet fjalë për pjesëmarrje të poetëve mjaft të afirmuar dhe siç shprehet organizatori i festivalit, Fahredin Shehu: “Rahoveci do të jetë pikë reference për shumë poetë të përzgjedhur të klasit botëror, përfaqësues nga më të spikaturit të vendit të tyre të origjinës”. Shehu tregon se falë punës së përkushtuar të stafit të festivalit, pritet që suksesi sivjet të rikonfirmohet dhe të njohë progres. I ideuar si festivali i verës, përveçse festival i poezisë, ky aktivitet që po kthehet në traditë, synon njëherësh edhe që të promovojë rajonin e njohur të verërave në Kosovë.

Duke qenë vetë poet dhe pjesëmarrës në mjaft festivale ndërkombëtare, Shehu mendoi ta kthente vendlindjen e tij në një vend mikpritjeje për poetë nga e gjithë bota. Që në edicionin e parë festivali shërbeu njëherësh edhe si promovues i Kosovës në botë, duke qenë se një pjesë e madhe e poetëve të ftuar botuan përshtypjet e tyre në gazetat dhe revistat e vendeve nga vinin.

Festivali është konceptuar edhe si një forum diskutimesh ku poetët do të shprehen për rolin e tyre në shoqëri dhe për raportin e poezisë me shoqërinë, duke sjellë secili përvojën e vet. Gjithashtu gjatë netëve të leximeve janë programuar edhe promovime të poetëve të veçantë, të përkthyer së fundi në shqip. Organizatori i festivalit, njëherësh një njohës i shkëlqyer i gjuhës angleze, ka sjellë në shqip gjatë viteve të fundit disa nga poetët më cilësorë botërorë. Në edicionin e 2016-ës spikat promovimi i poetit norvegjez Knut Odegard nën përkthimin e Fahredin Shehut. Në axhendën e festivalit është edhe promovimi i opusit letrar të Agim Vincës.

Festivali e ka kthyer qytetin e vogël të Rahovecit në një destinacion tërheqës dhe gjatë netëve të leximeve të poezive auditori nuk është vetëm vendas, por nga qytete dhe rajone të ndryshme të Kosovës dhe të Shqipërisë. Lexues të vëmendshëm, dashamirës të poezisë, por edhe amatorë të saj mblidhen në fillim të shtatorit në qytetin e njohur për verërat, por tani edhe më të njohur për poezinë.
Tashmë axhendës kulturore të Kosovës i është shtuar edhe ky festival, i cili po kthehet në një destinacion të lakmuar edhe për të rinjtë e apasionuar pas poezisë dhe performimit të saj.

Festivali do të hapet pasditen e 2 shtatorit në Shtëpinë e Kulturës “Mensur Zyberaj” në Rahovec më ceremoninë solemne që do të nisë në orën 16:00, ndërsa më 3 shtator në Parkun e Qytetit, do të mbahet maratona poetike, e cila fillon në orën 20:00. Festivali Ndërkombëtar i Poezisë në Rahovec mbështetet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës dhe disa sponsorë të tjerë.