7 marsi në Kosovë festohet si dita e mësuesit, por jo vetëm në Kosovë. Plotë shtete të botës ditën e mësuesit e festojnë në data të ndryshme.

Por, zyrtarisht dhe në shumicën e shteteve të Botës, Dita Ndërkombëtare e Mësuesit është 5 tetori.

Profesioni i mësuesit nderohet kudo nëpër botë dhe kjo mund të bëhet në çfarëdo date, mirëpo në kalendarin e UNESCO, 5 tetori është Dita Ndërkombëtare e Mësuesit.

Qëllimi i kësaj dite është të ofrojë mbështetje e inkurajim për mësuesit dhe gjithashtu të sigurojë që nevojat e brezave të ardhshëm të vazhdojnë të plotësohen prej tyre (mësuesve).

Dita Botërore e Mësuesit paraqet një shenjë të rëndësishme të ndërgjegjësimit, të të kuptuarit dhe të vlerësimit që shfaqet për kontributin vital që mësuesit i dhurojnë arsimit e zhvillimit të shoqërisë ndër vite./koha/

Përjetimet e grave që kanë qenë viktima të luftës së Kosovës, janë bërë mësim jetësor për të. Ajo kishte ndjerë se është një përvojë miqësie dhe ndershmërie nga të dyja palët.

Realizimi i filmit ishte një udhëtim emocional, projekt ky që autoren e prekte thellësisht në çdo mbarim dite, gjatë përpunimit dhe hulumtimit të këtyre historive. Iulian Stoian, gjithmonë ishte kureshtare për ngjarjet që ndodhnin në Ballkan.

Ajo qe në Londër kur lexoi për protestat në Prishtinë, të grave që ishin viktima të dhunës dhe mospërfshirjes së tyre në ligj.

“Viktimat e dhunës seksuale të luftës njihen kudo si viktima të luftës dhe mospërfshirja e tyre në këtë kategori është e padrejtë për mua, isha e befasuar”, thotë për “Zërin” Iulia Stoian, regjisore e filmit “Honey on Wounds”.

Pas kësaj, ajo ka marrë rrugën për në Prishtinë ku ka filluar të hulumtojë rreth çështjes, siç ka nisur të takojë njerëz nga organizata joqeveritare që punojnë për viktimat e luftës. Stoian thotë se ka lexuar librin e Elizabeth Gowing për të mësuar më shumë për bletarinë në Kosovë, e kjo i kishte ndihmuar që të fokusohej në një vend të vetëm, në Gjakovë.

Bletaria është punë me të cilën merreshin dhe shumë gra që qenë viktima të dhunës në luftë, në këtë program i përfshiu “Medica Kosova” në Gjakovë.

“Ato kishin filluar me këtë projekt pikërisht kur unë isha këtu, kam pasur afatin përfundimtar për këtë film, kështu që kam vendosur të qëndroj me to, sepse kjo më dukej gjëja më e drejtë për të bërë”, ka treguar Iulia Stoian.

Ajo shprehet se nuk ka pasur kohë për të bërë film shumë të ndërlikuar, por që çdo gjë në film është përmbledhur në mënyrë të bukur.

“Nuk kam pasur në dispozicion një vit për të eksploruar çdo gjë. Më duhej të organizoja çdo gjë shpejtë dhe mirë, kështu që unë u ndala në Gjakovë, te kjo OJQ”, ka thënë ajo, për të shtuar se gratë që janë personazhe të filmit të saj kanë qenë të shkëlqyera. Duke përfshitë edhe hulumtimin që ka bërë rreth temës së filmit të saj, ajo ka qëndruar rreth dy muaj në Kosovë.

“Nuk isha duke kërkuar për rrëfimet apo detajet e pakëndshme, ose diçka të tillë. Kam kaluar pothuajse një muaj me këto gra, u bëmë të afërta dhe ky ishte një proces gradual”, tregon Stoian për përvojën e saj me gratë.

Ajo thotë se gratë që qenë viktima të dhunës në luftën e Kosovës e bëjnë më të fortë.

“Ato të gjitha janë shembull dhe kjo është arsyeja pse unë e bëj këtë film, kjo është arsyeja pse unë e dua realizimin e filmit dhe shfaqjen e tij për njerëzit e tjerë. Ka gra në Angli dhe Rumani që e kanë parë filmin”, është shprehur Sroian, për të shtuar se gratë për të cilat flet filmi i saj janë shumë të forta dhe ka shumë gjëra për të mësuar prej tyre.

Stoian e cila ka punuar gazetare, tregon se në kohën kur e ushtronte këtë profesion, çdo gjë duhej ta bënte me nxitim dhe nuk kishte shumë kohë për të kaluar me personat që i intervistonte. Kjo më dukej frustruese dhe kisha nevojë për të shpenzuar më shumë kohë me ta, të dëgjojë më shumë tregimet e tyre, e kjo më bëri për të migruar drejt filmave dhe dokumentarëve”, ka thënë Iulia Stoian, duke treguar kështu për fillimet e saj i regjisore.

Ajo thotë se i pëlqen të realizojë filma dokumentarë, sepse aty mund të përdor vetëdijen e saj sociale, gjithashtu mund të përpiqet të jetë poetike ose të përdor metafora.

“Në thelb mendoj se magjia e gjithë kësaj qëndron në faktin kur flisni me personazhet tuaja dhe kur krijoni miqësi me personazhet tuaja”, shprehet regjisorja e “Mjaltë në plagë”. Stoian thotë se është e hapur ndaj tregimeve, dhe se është duke lexuar për Kosovën, ka biseduar me njerëz , ngase do që të kthehet përsëri në Kosovë.

“Ky vend është përplot me histori të mahnitshme dhe njerëz të mahnitshëm që duhet të hulumtohen” thotë Iulia për gazetën. Ndërkaq nga jeta në Kosovë dhe ushqimi këtu, asaj i pëlqejnë shumë ushqimet tradicionale, siç është flia më mjaltë, dhe po aq shumë i do specat me kajmak, që tashmë është mësuar t’i porositë në gjuhën shqipe.

Stoian thotë se ka shumë ide në kokën e saj, por në përgjithësi është kureshtare në lidhje me seksualitetin dhe fenë në Ballkan.

“Unë do të kthehem në Londër dhe do të përpunoj të gjitha informatat që kam marrë në Kosovë. Ndoshta do të pushoj për disa javë dhe pastaj do të mendoj se çfarë të bëj tutje. Tani për tani është mjaft herët”, ka treguar Stoian.

Ajo thotë se nëse ka tema tabu dhe në qoftë se ka njerëz të cilët kanë nevojë të ndajnë historitë e tyre, sipas saj, regjisorët e filmave duhet t’i dëgjojnë këto rrëfime dhe se është mirë për disa nga këto gra të flasin për përjetimet e tyre.

Energjia e artistëve, e të rinjve dhe e vendit në përgjithësi për Stoian është fantastike, sipas saj, janë shumë entuziastë për ndërtimin e gjërave.

“Kosova është një shtet i ri, kam ndjenjën se jeni duke punuar në diçka të re, jo me çdo kusht duke shikuar mbrapa në të kaluarën, por në mënyrë të qartë drejt të ardhmes dhe kjo më jep energji dhe frymëzim për të krijuar filma”, ka treguar Stoian.

Regjisorja ka qenë gazetare në Rumani, atje ka bërë dhe një dokumentar më të cilin është pranuar në Shkollën Kombëtare Angleze për Film dhe Televizion, shkollë kjo për profesionistë.

Për dy vite Master, ajo ka realizuar pesë filma, kurse filmi i fundit është “Honey on wounds” që është dhënë në kuadër të edicionit të 13-të të “DokuFest”.

Termi feminizëm duket sikur tremb pjesën tjetër që nuk i përket pionierëve dhe protofeministëve. Mbase kjo është arsyeja që janë më tepër autore gra të cilat krijojnë e lexojnë këtë zhanër. Por, e vërteta padyshim është se e gjithë literatura feministe iu drejtohet më shumë atyre që motivuan lindjen e saj, burrave!

Simone_de_Beauvoir_1Një terren shpëtimi për gratë, një fushë e lirë ku mund të eksplorohet gjithë potenciali i mbetur në hije, në një realitet mashkullor që është treguar dukshëm më bujar në hapësira veprimi me burrat. Letërsia femërore dhe feministe, ndryshojnë pak në emërtim, por u kalon përmes një hendek i madh në atë çfarë përcjellin dhe në ndikimin që kanë te brezat. E dyta ka revolucionarizuar me rrënjë qasjen e gruas në shoqëri sidomos që prej shekullit XIX e deri në ditët tona, në një kohë që vargjet e gruas “muzë” i shkojnë për shtat mbylljes së saj në “femëroren e përjetshme” që frymëzon poetët, piktorët e shkrimtarët.

“Jam e bukur o vdekatarë

Si një ëndërr e gurtë

Dhe gjinjtë e mi

Janë krijuar për të frymëzuar poetin.”

Janë disa nga vargjet e Charles Baudelaire, shkëputur prej poemës “Bukuria”.

Por, nëse do t’i referoheshim një gjykimi më filozofik, përtej asaj që “shohin” burrat dhe asaj çfarë duan gratë, atëherë duhet medoemos të hedhim një vështrim të kujdesshëm tek autorët feministë, ato dhe ata që kanë parë përtej femërsisë, për të nxjerrë në pah thelbin e gruas dhe të raportit të saj me burrin në shoqërinë njerëzore.

“Gjithçka që është shkruar nga burrat për gratë duhet të jetë e dyshimtë, sepse ata vetë vendosin dhe vetë vulosin”, thotë Poulin De La Barre. E nëse vetëm për një çast do mendonim të hidhnim poshtë gjithçka që është thënë e është shkruar nga burrat për gratë, atëherë do duhej të rishkruanim nga e para gjithçka. “We can do it!” thotë slogani i famshëm i feministeve, por a mundet me të vërtetë t’ia dalim Niçes kur edhe pse përtej së mirës dhe së keqes së tij, thotë me të madhe se: Femrat në raport me meshkujt, duhet pranuar se nuk do të kishin ndonjë shije aq të hollë për t’u stolisur, nëse do u mungonte instinkti për një rol të dorës së dytë. Apo Pitagorës së lashtësisë, sipas të cilit ka një parim të mirë që ka krijuar rregullin, dritën dhe burrin dhe një parim të keq që ka krijuar kaosin, errësirën dhe gruan. “What can we do?” (Ç’mund të bëhet?) Të çlirojmë burrin e brendshëm, apo të risjellim gruan aty ku i takon të jetë vërtet.

Termi feminizëm duket sikur tremb pjesën tjetër që nuk u përket pionierëve dhe protofeministëve. Mbase kjo është arsyeja që janë më tepër autore gra të cilat krijojnë e lexojnë këtë zhanër. Por, e vërteta padyshim është se e gjithë literatura feministe u drejtohet më shumë atyre që motivuan lindjen e saj, burrave!

Letërsia feministe epërsinë më të madhe e ka pasur tek ai që mund të quhet “feminizmi modern”, themeluese e së cilës është autorja Virginia Wolf, sidomos me manifestin e famshëm “A room of One’s Own” (1929), një nga autoret më influente ndoshta deri në daljen në skenë të Simone De Beauvoir. Në erën e Virginia Wolf, feminizmi kishte marrë hov, duke u kthyer në një lëvizje të vërtetë, jo vetëm me krijime letrare por edhe me revista e buletine që kontribuan në zhvillimin e debatit të madh mes gjinive. Ndër bashkëkohësit e Wolf spikasin edhe emra të tjerë autorësh si Ezra Pound, Gertrude Stein, May Sinclaire, Marianne Moore etj. Një ndër veçoritë e Wolf ishte ndërthurja e shkollave të ndryshme ndikuar prej autoresh femra por edhe meshkuj. Njëri prej tyre ishte antropologu Jane Harrison (1850- 1929), i cili më vonë u kthye në mentorin e saj, si edhe shkrimtarja feministe Ray Strachey (1887–1940).

Autorja dhe filozofja franceze, Simone De Beauvoir, shoqja e shkrimtarit të njohur Jean- Paul Sartre, ishte ajo që rikonceptoi edhe një herë letërsinë feministe duke u thelluar edhe më shumë në kërkimin e moralit të së vërtetës, që i shpall luftë të hapur konformizmit. Postulati i saj i famshëm “Femër nuk lind, por bëhesh” i mëshon qartë fatit të vulosur të gruas, që lind si e tillë dhe bëhet femër; një qenie e mangët dhe thelbësisht e ndryshme nga burri, pra as më pak e as më shumë së “një seks i dytë”, sekondar. Vepra e saj “Seksi i Dytë”, është kthyer gjithashtu në një manifest të vërtetë feminist që analizon në mënyrë kirurgjikale ‘gjendjen e gruas’ në kohë të ndryshme, përgjatë gjithë zhvillimeve historike.

Një muzë, një qenie e paracaktuar për të lënë pasardhës, një ‘bukuroshe e fjetur’, një “Ofeli” e dashuruar, e zhgënjyer nga Hamleti i saj?

Apo një grua, një njeri, që lind dhe jeton si e tillë.

“Fjala “dashuri” nuk ka të njëjtin kuptim si për njërin dhe për tjetrin seks, dhe ky është një nga burimet e keqkuptimeve që i ndan ato. Me të drejtë Bajroni ka thënë se dashuria në jetën e një burri është vetëm një marrje kohe, ndërsa për gruan, vetë jeta e saj”, thotë De Beauvoir në gjendjen që përshkruan “të dashuruarën”.

Në një kohë që “e dashuruara” bën gjithçka për të tërhequr në grackë të dashurin e zemrës, si një komplementar i domosdoshëm që i jep kuptim jetës së saj, “gruaja e pavarur” i jep vetes një status më të lartë për të njëjtin qëllim: të tërheqë të dashurin. Në të dyja rastet, sipas De Beauvoir gruaja kthehet me dashjen e saj në “dytësore”. A është pra për gratë problemi më jetik, dashuria dhe martesa?

Pas tri martesash të dështuara, Tracy McMillan, folëse motivuese në forumet e TED këndon: në fillim dashuria, pastaj fëmijët, pastaj ndarja, pastaj martesa tjetër…pastaj tjetër dhe dështimi përsëri. Një cikël pa fund dështimesh, që të çojnë në një përfundim të rëndësishëm: për sa kohë që gruaja nuk do të martohet me veten, ajo do vazhdojë të jetë “pronë” e jetës shpëtimtare që i vjen nga jashtë. Ndoshta feminizmi është shkëputje nga ky fatalitet…, ndoshta prandaj na duhet të lexojmë më shumë letërsi feministe./Silvi Bakiri/

Një mendim gërryes shartova
më erdhi se deshti nuk rreshti
më cimboi shumë si pleshti
m’i acarroi nervat desh sharrova
tash vonë edhe shfryrjet e vona
trazohen si thneglat strofullit
gumëzhin thellë pelimi i mbjellur
sa shumë punojnë me të hedhur
vonë vonë edhe për këndellje
nesër kam mbase një të diele
heret do të nis vallja kryeneqe
e mendimit të ri me ritmin e vjetër
kush do t’më xiglojë nëpër vetull
një zog i hershëm me këngë tjetër
ti ledhatuesja ime qëkurë e mekur
priji zgjimit të ri e mos më rri fjetur.

/Skender Berisha/

Një nga argumentet më të debatuara në shkencën albanologjike ka qenë i lidhur me autenticitetin e portretit të Skënderbeut. Pranimi apo mos pranimi i vërtetësisë ishte i lidhur me faktin se pikënisja e ikonografisë kastriotiane dokumentohej gati gjysmë shekulli pas vdekjes së tij e për më tepër në artin grafik. Pra kopje e ndonjë portreti më të hershëm e të panjohur, që mund të hamendësohej por jo të provohej. Kështu debati pro (O. Paskali, Dh. Dhamo, K. Frashëri, K. Biçoku, F. Hudhri etj.) e kundra (At Vinçenc Malaj) edhe pse në distancë zhvillohej kryekëput mbi konsiderata subjektive. Portreti më i parë e më i njohur në Shqipëri u duk për herë të parë në vepra e të vetëquajturit Marin Barleti (ndryshe Beçikemi) Historia de Vita et Gestis Scanderbegi.. (maj 1522), që për një sërë shkaqesh të karakterit social, politik e ideologjik mbarte e transmetonte në vetvete një sërë enigmash të cilat me qëllim apo pa qëllim janë fshehur ose vazhdojnë të fshihen akoma bile edhe të mohohen.

Sidoqoftë portreti i botuar në veprën e parë e më të suksesshme biografike merrte edhe karakterin e portretit zyrtar dhe shërbeu në shekullin e XVI si gjenerues i ikonografisë kastriotiane. Ishte shekulli kur kërkesat për portretin e vërtetë e për burime sa më të sakta pretendoheshin jo vetëm nga humanistët e shquar të kohës por edhe nga publiku i gjerë i lexuesve.

Në këtë atmosferë të zhvillimeve humanistike heshtjen e Marin Beçikemit për portretin e Skënderbeut nxitojnë ta plotësojnë për interesat e tyre nipërit e Pal Ëngjëllit. Në të ashtuquajturën vepra e tretë e Marin Barleti pra “Shkurtoria mbi jetën e papëve…” (Compendium vitarum summorum pontificum…) e cila u botua më 1555 në Romë kemi një referim të qartë për portretin e ksilografuar në veprën Historia e Skënderbeut. Sipas letrës të Barleti që ja dërgonte valla Pietër Ëngjëllit lexohet : Nuk jam lajkatar (për Herkulin), por do të lavdëroj Zotin shpirtgjerë që të ruajti ty, shëmbëlltyrën(simulachrum) dhe imazhin e shumë të madhit Skënderbe dhe të vëllait tënd, kryepeshkopit Pal e së fundi të shumë merituarit kardinalit Ëngjëll. (Mbi karakterin apokrif të veprës e kohën e hartimit të saj shih: I. Karanxha: Barleti apo Beçikemi…2010, ff. 175-176, 241-247).

Ferdinand Shkalla, në kohën kur Ismail Kadare botoi romanin “Dimri i vetmisë së madhe”, ka qenë kryetar i Komitetit Ekzekutiv të Elbasanit. Siç dihet, një nga kritikat e para për romanin e njohur që tregonte divorcin sovjetiko-shqiptar erdhën pikërisht nga ky qytet. Shkalla është njeriu që shkroi telegramin e parë nga Elbasani, ku pos të tjerash ankoheshin për Kadarenë, duke “përcjellë disa vërejtje të rinisë dhe intelektualëve elbasanas për veprën ‘Dimri i vetmisë së madhe’ të shkrimtarit Ismail Kadare”. Sot, shumë vite pas asaj letre, Shkalla vjen në një rrëfim për “Gazeta Shqiptare”, ku tregon pse e shkroi letrën, cilat ishin qëllimet, çfarë u bisedua me Enver Hoxhën atje dhe pse ky i fundit nuk e hoqi nga qarkullimi romanin.

Z. Shkalla, ju keni qenë kryetar i Komitetit Ekzekutiv të Elbasanit më 1973-shin. Si e mbani mend kohën kur u botua “Dimri i vetmisë së madhe”?

Unë kam qenë ndër të parët që e kanë lexuar romanin. Në fakt, atë kohë lexohej shumë edhe nga rinia. Ai u shit shumë shpejt dhe bëri bujë të madhe. Mbas leximit të ndonjë libri të ri, gjithnjë debatohet për të nga rrethet e ndryshme, shkëmbenim mendime. Në përgjithësi romani u pëlqye.
Pse iu dërgua telegram Enver Hoxhës për pakënaqësitë?

Ne raportonim për çdo gjë që ndodhte. Kështu, atë ditë unë duhej të çoja në Tiranë një telegram për këto probleme: e para, ecuria e punimeve në Kombinatin Metalurgjik; e dyta, për cilësinë e prodhimeve të llambave të Vlorës, pasi llambat prodhim shqiptar u dogjën të gjitha brenda natës; dhe së treti përcollëm edhe disa vërejtje të rinisë dhe intelektualëve të Elbasanit për romanin e Ismail Kadaresë “Dimri i vetmisë së madhe”. Telegrami qe firmosur nga unë. Më pas kaloi nga eprori im, i cili ishte një njeri i mirë, i quajtur Jashar Menzelxhiu. Ai ishte Sekretar i Komitetit të Partisë në Elbasan. Mbasi e lexoi, Jashari shtoi me shkrim dore te pika 3, ku unë flisja për romanin: “Jemi të mendimit që romani të hiqet nga qarkullimi”. Ai në fakt, kishte biseduar me disa politikanë të rëndësishëm të Tiranës, që e kishin kritikuar romanin tepër dhe sipas mendimit të tyre, ai shtoi këtë fjali.
Telegrami shkoi në Tiranë me këtë formë; ju, morët përgjigje?

Ne morëm përgjigje për dy pikat e para; për ecurinë e punimeve në Kombinatin Metalurgjik dhe për cilësinë e prodhimeve të llambave të Vlorës. Na sugjerohej që të përvetësonim teknologjinë sa më shpejt dhe të mos linim të iknin specialistët kinezë pa e përvetësuar ne teknologjinë. Ndërkohë, ne nuk duhej të shfaqnim asnjë shenjë pakënaqësie politike apo ankese ndaj kinezëve.

Kur e morët përgjigjen për romanin e Kadaresë?

Ato ditë do të bëhej një mbledhje në Elbasan. Nga Tirana ne prisnim të vinte Kadri Hazbiu. Por një ditë para takimit, Jasharin e mori në telefon Haxhi Kroi, njeriu që rrinte në paradhomën e Enver Hoxhës. Kroi i tha Menzelxhiut që të nesërmen të dilte ta priste në kilometrin e 29-të. Ne e kuptuam që nuk do të vinte Hazbiu, por Hoxha.

Çfarë tha Hoxha në Elbasan?

Në mbledhje merrnin pjesë gjyqtarë, prokurorë, sekretarë partish të Elbasanit, Librazhdit e Gramshit, kryetarët e komiteteve ekzekutive etj. Në atë mbledhje ne ishim rreth 40 vetë. Hoxha nuk foli gjatë mbledhjes. Në pushim dolëm nga salla dhe ai vuri pak duhan në çibukun e tij e filloi ta pinte. U krijua një situatë e tillë që ne të gjithë po bisedonim lirshëm. Atëherë e pyetëm nëse romani i Kadaresë do të hiqej nga qarkullimi. Dhe Hoxha tha: “Ismaili është një shkrimtar i ri dhe i talentuar. Edhe ndonjë gabim që e ka bërë, do ta korrigjojë duke shkuar në Uzinën e Autotraktorëve. Por në libër del qartë forca dhe lufta e Partisë kundër revizionizmit hrushovian. Edhe njerëz që nuk kanë qenë të bindur për gabimet e Hrushovit, siç ka qenë Liri Belishova, i kemi mbrojtur, pasi nuk donim t’ua jepnim sovjetikëve. Ju këto nuk i dini, por do i mësoni kur t’i botojë Partia. Ne nuk mund ta nxjerrim romanin nga qarkullim, sepse sovjetikët do të thonë, ‘vetë e pështynë e vetë po e lëpijnë'”. Me këtë ai iu dha përgjigje disa anëtarëve të Partisë që kishin kritikuar romanin.

Po ju, pse e kritikuat librin dhe pse e nisët telegramin? A nuk menduat se Kadare mund të dëmtohej apo dënohej?

Vërejtjet e kohës qenë të ndryshme. Disa e shihnin romanin si një vepër antisocialiste, disa thoshin se në vepër del keq rinia e Rrugës së Dibrës, pra përflitej në mënyra të ndryshme. Ne duhej të përcillnim që të gjitha shqetësimet dhe atë kohë në Elbasan flitej për romanin. Ne duhej të raportonim edhe për djegien e një mullari me bar apo për vonesën e bukës nga kooperativa.

Po a është e mundur që gjimnazistët të mund të gjykojnë një vepër të tillë letrare, aq sa ju të përcillnit shqetësimet e tyre?

Gjimnazistët atëkohë lexonin shumë dhe, përveç kësaj, bënin orë mësimi për marksizëm-leninizmin. Pra kuptonin shumë mirë se çfarë ndodhte. Por, unë duhet të them se nuk ankoheshin vetëm gjimnazistët, por edhe intelektualët, si mësuesit e inxhinierët. Ne nuk donim të dënohej Kadareja, as që menduam se do të kishte probleme. Ne e donim atë si shkrimtar.

Ju, e keni takuar ndonjëherë Kadarenë?

Jo, nuk e kam takuar asnjëherë. Unë madje mendoj se do ta fitojë Nobelin. Tek e fundit ai e meriton dhe ne si shqiptarë na bën mirë që një Nobel të vijë ne Shqipëri. Ai është shkrimtar i madh.