E barku i saj e gjinjtë, si dy fryte të virgjër erëmirë/dhe llërët dhe këmbët dhe kofshët dhe baseni/ të lëmuar si fildish, të kurbëzuar si qafë mjellme/shfaqeshin para meje mermer i pastër e plot dritë….Këto vargje janë shkëputur nga poezia “Stolitë” pjesë e vëllimit poetik “Lulet e së keqes” e Sharl Bodler.

Ndjesitë që Bodler tregon në këto vargje për një grua nudo dhe tepër sensuale, u ndaluan me një vendim gjyqësor më vitin 1857. Bodler e shkroi këtë poezi kur ishte 21 vjeç, për një dashuri të fshehtë, pa emër, si të gjitha dashuritë e mëdha.

Ishte një grua, e shtrirë nudo para tij në divan, me stolitë që i vareshin në qafën e hollë. Një grua që ai e deshi, dhe që sipas kritikëve mund të ketë qenë Jeanne Duval dhe jo një fantazi e poetit. Vargjet e tij për të, cilësohen si kulmi i lirikës së dashurisë, duke mbetur dhe sot një shembull i rrallë i një moderniteti gjenial shprehur në formën më klasike të poezisë. Ledi Shamku, e do shijen që lë gjatë brenda saj Bodler.

“Lulet e së keqes”, e cilësuar si një nga kryeveprat e letërsisë franceze është një prej librave që ajo do të zgjidhte në Bibliotekën e Madhe të Botës, nëse i duhet të zgjidhte vetëm 10 libra. Bodlerin do ta merrte pa mëdyshje e bindur se aty gjendet mësimi më i mirë sesi mund të nxjerrësh më të mirën nga e keqja dhe të mësosh të jetosh me të. Tek ai gjendet fantastikja, pasioni për udhëtimin, refleksion i thellë për vdekjen, ëndrrat dhe atë ku duam të gjejmë prehje dashurinë. Me këtë libër diku në bibliotekën tënde, nuk i humb kurrë shpresat. Si një femër e angazhuar, e cila dëshiron të shohë përtej letrave, “Komedia hyjnore” është një tjetër libër që Shamku nuk do të donte ta humbte. Udhëtimi i jashtëzakonshëm i Dantes nëpër tri mbretëritë e përjetshme Ferrit, Purgatorit dhe Parajsës për gati 24 orë, është një spastrim i mirë për shpirtin njerëzor.

Shamku do të zgjidhte Ferrin, aty ku është vendi i ndëshkimit të çdo dhune, mospërmbajtjeje, mashtrimi. Pasi pas çdo udhëtimi në rrathët e Ferrit, pas çdo fytyre të historisë që takon, është një leksion për jetën reale, për të ecur drejt rrugës së moralit. Marsel Prust, është një tjetër shkrimtar francez, i cili të bën ta duash që me librin e parë që i lexon. “Në kërkim të kohës së humbur”, vepra e tij e famshme është një tjetër libër që Shamku zgjedh, për ta veçuar. Një libër që të fut në skutat e pafundme të kujtesës, e të tregon dhomat e mëdha që mbajnë brenda jetët e secilit prej nesh. Ashtu si në jetën e një njeriu dhe në jetën e një kombi, kujtesa është ajo që e drejton drejt së ardhmes.

Një libër filozofik, që i duhet çdo njeriu që beson në forcën e padukshme të së shkuarës. “I ndjeri Matia Pascal”, romani i njohur i Pirandellos, i cili ende nuk ka ardhur në gjuhën shqipe është një tjetër libër që ka lënë ende gjurmë te Shamku. Fituesi i çmimit Nobel më 1943 Pirandelo shquhet për guximin në dramat e tij. Tipike për Pirandelon është të tregojë se si arti apo iluzioni përzihen me realitetin dhe se si njerëzit i shohin gjërat në një mënyrë krejt ndryshe – fjalët nuk janë të besueshme dhe realiteti është në të njëjtën kohë i vërtetë dhe i rremë. Farsat tragjike të Pirandelos janë parë shpesh si pararendëse për Teatrin Absurd. E tërhequr nga sociologjia nuk ka si të mungojë në listën e librave të saj dhe vepra e sociologut të njohur francez, Michel Foucault, “Disiplina dhe dënimi”.

Historia moderne europiane dhe amerikane bazohet në përpjekjen për ta çliruar lirinë nga zinxhirët politikë, ekonomikë dhe shpirtërorë që kanë lidhur njerëzit. Betejat për lirinë u bënë nga të shtypurit, nga ata që aspironin një liri të re, kundër atyre që kishin privilegje për të mbrojtur. Duke luftuar për çlirimin e tyre nga tirania, çdo klasë besonte se luftonte për lirinë në vetvete dhe kështu mund t’i bënte thirrje një ideali, dëshirës për liri të rrënjosur te të gjithë të shtypurit. Megjithatë, në betejën e gjatë dhe të vazhdueshme për lirinë, klasat që në një moment të përcaktuar historik luftuan kundër shtypjes u hodhën nga ana e armiqve të lirisë kur fitorja ishte e siguruar dhe kishte privilegje të reja për të mbrojtur. Humbja e unit, zëvendësimi i tij me një pseudoun e lë individin në një gjendje të thellë pasigurie. Ai është i mbërthyer nga dyshimi, mbasi duke qenë në thelb një refleks të asaj që të tjerët presin prej tij, në një farë mënyre ka humbur identitetin e vet.

Për të mundur këtë panik janë të shumtë ata që përballë përgjegjësisë që shoqëron të jetuarin në liri, preferojnë të arratisen drejt kufijve të rinj të totalitarizmit ose të strehohen në konformizmin e masës. Ledi Shamku u beson teorive të Erik From, për politikën, njeriun, apo besimin. Libri i tij “Anatomia e dëmtimit të njeriut” të cilin e ka lexuar në italisht, renditet i gjashti në listën e librave që ajo nuk do të donte të mos e kishte lexuar. Ismail Kadare, shkrimtari i njohur shqiptar kandidat për çmimin Nobel, është një tjetër i preferuar i Shamkut me librin e tij “Çështje të marrëzisë” ose “Kronikë në gur”’.

Bota është e marrë”, zbulon Kadare në këtë libër. Dhe e vetmja e vërtetë për shpjegimin e saj është marrëzia. Por kjo e vërtetë e thjeshtë nuk mund të zbulohet me asnjë nga instrumentet e njohjes që ka shpikur njerëzimi, me asnjë nga teoritë, ideologjitë, apo kuturisjet e marra nëpër botë. Ajo zbulohet vetëm me naivitetin e fëmijës. Vetëm syrit të pafajshëm fëmijëror i zbulohet e vërteta e madhe. Dhe e vërteta e madhe e botës është marrëzia. Niçe dhe teoritë e tij filozofike janë një rrugë për të njohur të vërtetën. Shamku zgjedh librin e tij “Aurora, mendime mbi paragjykimet morale”. Sharmi francez, Stendal dhe kryevepra e tij “E kuqja dhe e zeza”, është një tjetër libër që Shamku e zgjedh me dëshirë. Historia e të riut inteligjent e ambicioz, Zhylien Sorelit, që ka fatin të arsimohet dhe guximin e ambicien të dallohet në shoqërinë e lartë, është gjithmonë aktuale.

Dy dashuritë e tij; zonja Dë Renal dhe Matildë dë la Mol, janë simbol i kundërshtive të egra që përplasen në shpirtin e Zhylienit. Libri i fundit që ajo zgjedh, dhe pse janë pafund librat që i kanë mbetur gjatë në mendje, apo i kanë hapur rrugën për diku, është ai që flet për kufijtë e së pamundurës. “Don Kishoti” i Servantesit, libri që u kushtohet idealistëve është një roman që të përfshin jo vetëm për fantazinë, por dhe moralin që përcjell. Shamku është nga ata që beson se librat nuk kanë vetëm aftësinë të të magjepsin, por edhe të të ndryshojnë. Ashtu si përrallat. Ajo nuk e ka humbur ende ndjesinë që të jep leximi i përrallave, që nga koha kur i dëgjonte teksa ia lexonte gjyshja Feti. Ato ishin përralla të pashkruara, legjenda urbane, e gjysmëmitologjike, por që ende i ka në kujtesë.

Nga ajo kohë, leximi i përrallave është diçka e pashmangshme për të, si një manual për të gjetur rrugën e duhur për diku. Këto ditë po lexon përrallat irlandeze, të përkthyera në shqip. Sipas psikologëve, ligjërimi themelor i arsyes transmetohet përmes përrallave. “Bambi” nën përkthimin e Eqrem Çabejt dikur, është një sugjerim që ajo bën për ta lexuar, dhe një freskim i madh për shqipen e gjithkujt. Përrallat janë një armë shumë e fortë për t’u ruajtur nga e keqja, më shumë se çdo leksion që mund të marrësh.

“Përralla e lojna Kombëtare” mbledhur nga At Donat Kurti, botuar nga Kolana Françeskane është një tjetër libër që nuk duhet humbur prej saj. “Përmbledhje e shkrimeve të françeskanëve për arbëreshët e Italisë”, “Verbëria” Saramango, “Tuneli”, Sabato, “Mjeshtri dhe Margarita” Bulgakov, “Me syrin e një klouni”, (Hajnrih Bel, nën përkthimin e Ardian Klosit, “Libri i Gabimeve” nga Gianni Rodari janë të tjerë libra që kanë lënë gjurmë tek ajo. Ledi Shamku, ashtu siç mund të flasë pafund për shqipen, mund të nxjerrë lehta nga kujtesa dhe librat që një e nga një kanë hyrë tek ajo, dhe e kanë bërë më të sigurt, e më të bukur brenda. Librat që vazhdojnë t’ia tërheqin vëmendjen në çdo kënd apo hapësirë ku mund t’i shohë, për t’i prekur apo shfletuar….
-Komedia Hyjnore (Ferri)-Dante Aligeri
-Në kërkim të kohës së humbur- Marsel Prust
-I ndjeri Matia Pascal – Luigi Pirandello
-Lulet e së keqes- Sharl Bodler
-Disiplina dhe dënimi –Michel Foucault
-“Anatomia e dëmtimit të njeriut -Erik Fromm
-“Çështje të marrëzisë” –Ismail Kadare
– “Aurora, mendime mbi paragjykimet morale”- Niçe
-“E kuqja dhe e zeza” –Stendal
-“Don Kishtoti” -Servantes

Këngëtarët kosovarë tash e disa kohë kanë pasur mundësinë e prezantimit të vlerave të tyre vokale edhe jashtë kufirit kosovar, madje në shtetin turk dhe pikërisht në televizionin publik të Turqisë, TRT Avaz.

Organizator i këtij projekti bashkëpunues ka qenë Berkand Curri, i cili këtë projekt e kishte iniciuar për qëllim të bashkëpunimit në mes të këngëtarëve kosovarë dhe atyre turq. Projekti parasheh që në televizionin TRT Avaz të transmetohet program prej 25 minutave kur brenda kësaj kohe të prezantohet një këngëtar, të tregojë për veten e tij, fillimet e karrierës dhe normalisht të këndoj live. Një këngëtar duhet të këndojë katër këngë, tri në gjuhën shqipe dhe një në gjuhën turke.

Suna Zaimi, moderatore e emisionit, tregon se këngëtarët e kanë mirëpritur këtë inciativë bashkëpunimi në mes të artistëve kosovarë dhe turq.

“Synimi i këtij projekti ka qenë promovimi i këngëtarëve të Kosovës në Turqi që në të ardhmen t’i kenë rrugët e hapura atje. Projekti është menaxhuar nga Berkandi dhe është propozuar në Ankara ku pastaj ka marrë përgjigjje pozitive, ku kanë filluar edhe xhirimet e emisioneve këtu në Kosovë, konkretisht në Fushë Kosovë” tregoi Zaimi.

Ajo gjithashtu tha se deri më tani janë realizuar trembëdhjetë emisione.
“Deri më tani janë xhiruar 13 emisione, ku 25 minuta i kushtohen një këngëtari. E rëndësishmja e gjithë kësaj ka qenë që këngëtarët të tregojnë biografinë e tyre, të tregojnë se si kanë filluar të merren me këndim, cilat kanë qenë vështirësitë e fillimit, dhe gjithçka tjetër që ka pasur të bëjë me prezantimin e tyre fillestar e në vazhdimësi. Secili këngëtar ka kënduar nga katër këngë, ku tri prej tyre kanë qenë në gjuhën shqipe dhe një në gjuhën turke” tha për KultPlus Zaimi.

Këngëtarët të cilët janë prezantuar deri më tani në Turqi janë : Petrit Çarkaxhiu, Egzona Ademi, Rina Bilurdagu, Edi Furra, Neki Emra, Grupi Etno Klasik dhe Fisnikët. Emisioni është një herë në javë, ditën e diel në orën 13:25 dhe transmetohet në TRT Avaz. Ky emision është realizuar në gjuhën shqipe, por me titra në gjuhën turke.

Sipas Zaimit, emisioni i TRT Avaz i kushtuar këngëtarëve kosovarë, ka pasur një shikueshmëri të lartë, gjithashtu përshtypjet për këngëtarët tanë kanë qenë shumë të mira.

Aktualisht xhirimet e emisionet janë ndaluar për shkak të pushimeve verore, ndërsa organizatorët thonë se po e shqyrtojnë mundësinë edhe të një vazhdimi të këtij cikli emisionesh me emra të tjerë nga estrada muzikore kosovare. / KultPlus.com

Befas lexova nëpërmjet “FB”- së një letër të “Hapur” që i ishte dërguar Ismail Kadaresë nga shkrimtari Nasho Jorgaqi. U habita posa kalova njëzet rreshta të saj dhe e pashë se flitej për një konkurrencë krijimesh letrare: përkatësisht, dy novela me të njëjtën temë. Pastaj e kuptova se nuk ishte një konkurrencë, por thjesht një humbje arsyeje nga Jorgaqi. Habi e madhe, sesi ende vijojnë të godasin Kadarenë, ata që ende nuk u besohet se ka rënë realizmi socialist… Megjithatë, për një gjë jam i sigurt, që atë s’e ka rrëzuar Ismail Kadare, sepse edhe Bashkimin Sovjetik s’e ka rrëzuar Ismail Kadare, dhe as Perandorinë Turke s’e ka rrëzuar ky, edhe pse Kadare ka folur me stigmatizim dhe letrarisht kundër tyre. Por ajo që s’e kuptoj dot, që nga viti 1973, është pyetja: Këta sovjetikë apo otomanë, s’e kuptojnë apo nuk duan ta kuptojnë… që kjo, esencialisht është përplasja e krijimit të lartë letrar me tiraninë, ideologjike, sidomos?

E pse të zgjatem: I Santi non si toccano!
Si ka mundësi që të “akuzosh” një nga shkrimtarët më të mëdhenj të botës sot, se “po pretendon me pa të drejtë që ka qenë disident” kundër regjimit tiranik të Tiranës, në një kohë që kjo s’i jep asnjë vlerë më shumë veprës së tij? Letërsia nuk është dëshirë për të shkruar, kjo s’mjafton: ajo është vlerë artistike që e merr vlerësimin mes arsyes komperative të modeleve të mëdha. Nuk e di se çfarë mund të jetë më e rëndë për një regjim si ai i tiranisë “Hoxha”, sesa një roman si “Pallati i Ëndrrave”. Pa dyshim që ky roman është një vlerë kombëtare, në fillim, e mandej edhe botërore. Atje është stilizuar me art të madh ferri hoxhian, por dhe ferri i të gjitha tiranive – më saktë, vetë Komiteti Qendror dhe Enver Hoxha bashkë me të. Nëse nuk e kuptojnë, të paktën ta shijojnë artistikisht…

Shumë vjet përpara, ndoshta rreth vitit 1994, e kam takuar Kadarenë në Hotel Dajti, pas nëntëmbëdhjetë vjetësh, dhe jo pa një ndjenjë kureshtjeje i kam thënë: “Nga ‘Pallati i Ëndrrave’, ka dalë romani total që ke shkruar, dhe e ke titulluar ‘Koncert në Fund të Dimrit’”. Isha i sigurt për këtë, por nuk isha i sigurt për pohimin e autorit, sepse një pyetje si kjo nuk mund të lejohet t’ia bësh autorit. Janë dy vepra këto që më kanë pëlqyer veçanërisht në letërsinë botërore. Por, për shumë e shumë arsye, Ismaili ndenji disa sekonda dhe pa ndrojtje e pa qejfmbetje më tha:

“Po, nga ai ka dalë”.
Me këtë dua të them se ka një kontinuitet kadareian në veprën e Ismail Kadaresë. Ato janë të lidhura, por kanë një specifikë të përbashkët: tragjizëm dhe patriotizëm, histori universale dhe krijim tronditës që bashkon kohët – lashtësinë greke, Mesjetën dhe kohët moderne. Por Jorgaqi më detyroi që të lexoja “Mjegullat e Tiranës”, se kisha lënë ta lexoja në muajin gusht…
Nuk u habita nga vlera artistike e kësaj novele, por nga një fakt tjetër: Tragjiku shqiptar, paska edhe ky një Romeo e Zhulietë moderne… Siç duket, kjo qenka një propensitet natyror (tendencë natyrore) e shkrimtarëve të mëdhenj.

Kurse kritiku e “akuzonte” se kjo novelë është shkruar tani. Si ka mundësi të flitet për datën e shkrimit për një vepër arti? Madje, sipas tij, kjo ka ardhur dhe “është shkruar tani”, se “Kadareja kërkon padrejtësisht të tregohet disident kundër tiranisë ‘Hoxha’”. Po ku ka disidencë kundër regjimit në këtë novelë? A mund të krahasohet kjo novelë për kundërtinë e saj antitiranike (që s’ka fare), sado e bukur që është, me “Pallatin e Ëndrrave”, apo me “Gjeneralin e Ushtrisë së Vdekur”, apo me “Kronikë në gur”, për të mos përmendur dhe shumë të tjera?

Nuk e kuptoj përse nuk përmbahen dot ca shkrimtarë…. Pastaj, si mund të atakohet një shkrimtar me staturë botërore, në një kohë kur vlera e tij sot, në një sens historik, nuk është fare më shumë vlerë për të, sesa për vetë shqiptarët?! Pse këta njerëz duan t’ua zbehin shqiptarëve edhe një vlerë të letërsisë botërore që kanë, në këtë kohë kaq të vështirë për historinë e tyre, nga naiviteti apo nga ligësia?

Gjithsesi, e pse duhet ta analizoj këtë? Mjafton shprehja që me mirëdashje dua t’iu them disave që kanë këtë tendencë: I Santi non si toccano; sepse nuk humbet vlera e Shenjtorit, por ajo e atakuesit. Historia, në funksion të vlerës dhe antivlerës, nuk ka kursyer asnjë njeri, kushdo që ka qenë ky… Edhe nëse të ka marrë temën, kjo nuk është asgjë: shumica e tragjedive shekspiriane kanë qenë shkruar para sesa t’i shkruante Shekspiri. Por, më e vështira për t’u kuptuar është fakti që kjo temë, paska qenë një ngjarje personale e vetë Kadaresë…
* Postim i avokatit në “Facebook”