Nga Ferdinand Dervishi
Memorie.al / “Shqiptarët u shpërngulën në Kosovë pas vitit 1389, kishin nevojë për tokë…”! Është përfaqësuesi zyrtar i popullit norvegjez në Shqipëri, njeriu që risjell në vëmendje këtë version serb, që u përdor edhe si argument historik për të justifikuar masakrat e Millosheviçit në Kosovë, gjatë luftës së viteve 1998-‘99. Autori quhet Carl S. Wibye, ka atributet e ambasadorit norvegjez në Shkup e Tiranë, ndërsa fraza e mësipërme, që nuk mbetet e vetme në helmin që mbart, ka gjetur vend në faqet e librit të tij; “Hakmarrja e Enverit”, publikuar fillimisht në Norvegji më 1994 dhe botuar e promovuar më pas edhe në Tiranë.
Më anë të këtij punimi, norvegjezi Wibye, përpiqet të paraqesë një pasqyrë të Shqipërisë në kohën e diktaturës dhe të viteve të para e pas 1990-ës. Një panoramë e tentuar, por pak e ngjashme me realitetin, apo më saktë e ngjashme me ekstremitete të tej ngritura në fantazi. Ekstremitete që i ulin në infinit të gjitha vlerat morale, dhe jo vetëm, të kultivuara në shekuj të shqiptarëve. Zoti Wibye, duket se e ka shkruar këtë libër nën një ndikim të fortë të propagandës antishqiptare, të bërë nga nacionalizmi ekstrem serb, futur ndoshta në mendjen e tij, që nga koha kur shërbente në Jugosllavi, para vitit 1990.
Libri fillimisht është botuar në Oslo, më 1994, dhe për të nuk gjendet asnjë e dhënë në internet, qoftë në gjuhën norvegjeze, që të thotë nëse përmbajtja e tij është vlerësuar ose jo nga kritika. Apo më keq mund të supozohet se; kritika e ka vënë re, por e ka anashkaluar debatin, për frymën antishqiptare të librit. Një përfundim i ardhur gjithsesi hipotetikisht, po të sillet në vëmendje se kritika norvegjeze, një roman pro-shqiptar, të shkruar nga norvegjezi tjetër, Kjell Hoibraaten, me titull; “Aleksandra, një histori shqiptare”, botuar në Norvegji më 2004, është sulmuar nga kritika e këtij vendi për “pro-shqiptarizëm të theksuar”.
Libri
Pak a shumë subjekti i romanit “Hakmarrja e Enverit”, ka në qendër një shqiptaro-norvegjez i quajtur Simon Murra, që merr një ofertë tunduese nga krerët komunistë shqiptarë, për të ndihmuar në nxjerrjen e naftës. Ai vjen në Shqipëri ku lidhet me një klan pranë kryeministrit Mehmet Shehu, që është vendosur dukshëm, me idetë e tij, kundër Enver Hoxhës. Murra, asiston në vrasjen e Mehmet Shehut, që sipas autorit të librit, ka ndodhur jo në banesën e krevatin e tij, por në një sallë mbledhjesh në Komitetin Qendror.
Sipas këtij versioni, ish-kryeministri qëllohet dhe vritet nga rojet e Enver Hoxhës, në shkëmbim zjarri, në momentin që kishte nxjerrë nga brezi një pistoletë dhe shënjestruar liderin komunist të vendit. Ndërsa pjesa e dytë e romanit, jep sërish një panoramë të shtrembëruar të Shqipërisë postkomuniste, ku personazhi kryesor, merr përsipër të bëjë rolin e trafikantit të floririt, duke thyer me turirin e makinës së vet, të gjitha postblloqet deri në Maqedoni. Në fund, personazhi kryesor vritet, nga të panjohur në Norvegji, duket për të justifikuar titullin e librit. Kjo është pak a shumë përmbajtja, në vija të trasha, e romanit të Wibye.
“Gafat” e Wibye
Një shqiptar që do e lexonte me kujdes këtë libër (rekomandohet të mos lexohet nga ekstra-patriotë), do të vinte re që në kapitullin e pare, një histori të papranueshme hakmarrjeje, që autori e konsideron në replikat e veta, si gjakmarrje. Një histori që ka në thelb shfarosjen e kaluar makabre, të një familjeje të tërë nga hasmi, varjen dhe rrjepjen gjallë të kryefamiljarit, vrasjen e dy djemve të mitur, përdhunimin në grup të vajzës adoleshente, përdhunimin me mjete të forta, vrasjen dhe prerjen e gishtit për të marrë unazën.
Habitshëm të dy palët në gjak, janë nga Saranda, një zonë ku nuk njihet gjakmarrja dhe përkundër së vërtetës, skena makabër që përshkruhet, nuk ka asgjë të përbashkët me hakmarrjen në Shqipërinë e çdo kohe, aq më tepër me gjakmarrjen. Ajo në rastin më të përafërt, është një skenë e ngjashme me ato të propaganduara nga fqinjët tanë veriorë serbë, që shpesh kanë zënë vend edhe në letërsinë e tyre, qoftë edhe në tregimet e të vetmit jugosllav, fitues të çmimit “Nobel”. Dhe ndërsa qëllimi i serbëve është i njohur, ai i ambasadorit norvegjez në Tiranë e Shkup, vlen të bëhet i ditur.
Që influencimi mund të ketë ardhur pikërisht prej faktit se, Wibye ka shërbyer për një kohë në ish-Jugosllavi si diplomat, kjo përforcohet edhe nga një tjetër provokim në libër. Vënë në gojën e Enver Hoxhës, autori vjen në një tjetër tezë të njohur serbe për Kosovën. Në faqen 88 të librit, Wibye shkruan: “Pas 1389, nuk kishte më serbë në Kosovë. Ishte një vend i shkatërruar. Shqiptarët që kishin nevojë për tokë u shpërngulën aty…”! Një version që nuk gjendet në çdo lloj enciklopedie a teksti historie të botës së civilizuar, përveçse në ato serbe. Pak të kishte kërkuar, pak të kishte shfletuar apo naviguar në internet, qoftë në një ndërkohë të dytë, Wibye do të kishte gjetur versionin e saktë historik.
Një konceptim që tashmë lexohet si një formulë e vetme, e paprekshme në formën: “…në kohë të lashta e populluar nga Ilirianë dhe Trakianë, në Kosovë u vendosën sllavët në shekullin e 7-të. Rajoni i kaloi Bullgarisë, në shekullin e IX-të. Që nga 1389, pas fitores së turqve në Fushën e Kosovës, deri më 1913, kjo zonë ishte nën pushtimin otoman, ndërsa popullsia dominante përbërëse ishin shqiptarët. (Anciently inhabited by Illyrians and Thracians, Kosovo was settled by the Slavs in the 7th cent. The region passed to Bulgaria in the 9th cent and to Serbia in the 12th cent. From 1389, following the Turkish victory at Kosovo Field, to 1913, it was under Ottoman rule, and the Albanians were the dominant ethnic group in the region).
Dhe autori i këtij libri, duhet ta dijë mirë se shqiptarët janë pasardhës të ilirëve dhe se serbët nuk janë pasardhës të trakëve. Por nuk mbaron këtu. Pasi nëpër faqet e librit përgjithësisht nuhatet, ndihet qëndrimi apo paragjykimi sipas një vlerësimi standard, të ulët, për shqiptarët, duket të fiksuar fort në memorien e autorit. Kështu në faqen 84, teksa shpjegon se njerëzit që Enver Hoxha nuk i pëlqente, apo konsideronte kundërshtarë, vriteshin me të dalë nga zyra e tij, shkruan: “Për shumë njerëz, ky është një presion i madh, që të rrinë aty dhe të dinë se ata mund të çohen drejt vdekjes, me një lëvizje të vogël dore. Ata thjesht e bëjnë në brekë…! Enveri e ka mësuar nga Stalini. Disa burra presin në dhomën ngjitur. Ata e marrin prenë. I heqin atij pantallonat dhe e shpëlajnë nga poshtë”.
Duket Wibye, nuk e ka të qartë edhe pas shumë vitesh nga publikimi i parë i librit të tij, kur e njeh më mirë Shqipërinë, se shqiptarët janë njerëz me një kultivim të fortë dhe se e kanë të vështirë ta bëjnë në brekë, qoftë para tytës së armës. Përndryshe, do ta kishte pasur të lehtë të mataronte nëpër rreshta. Ndërsa kulmi, apo më saktë ngjitja deri në perversitet shënohet në faqen 104, kur autori përshkruan ish-kryeministrin Mehmet Shehu. “Pas syzeve shkëlqenin sytë blu. Një nga gratë e fisit kishte qenë për shëtitje në Kostandinopojë, në kohën kur Vikingët ishin roja të perandorit. Ose ndoshta ishte edhe ky një rezultat i udhëtimeve të Sigurd Jorsalfar-it. (Sigurd Jorsalfar është emri i një pjese orkestrale të kompozitorit norvegjez Eduard Grig, 1843–1907 red.)”.
Një anomali konceptive e djallëzuar, që nuk lë shans për asnjë justifikim, se autori mund të ketë pasur një çast humbjeje të kontrollit! Që Wibye nuk është krejt pa faj në konceptet e pasqyruara ndaj shqiptarëve, kjo vërtetohet edhe në faqen 91 të librit, kur ai shkruan: “Hoteli që kishte qenë një qendër kulturore në kohën e grekëve, ndërsa norvegjezët jetonin nëpër vrima dhe prisnin për epokën e gurit, ishte më pak se një kilometër në jug të Durrësit”. Pra, shënjestra me këtë rast, duket se është kthyer pashpjegueshmërisht edhe nga vetja.
Një publikim i pabujshëm
Promovimi i librit të Wibye në gjuhën shqipe, u realizua në mjediset e një lokali/librari, të njohur të kryeqytetit. Pati vetëm një referat të lexuar, edhe ky i hartuar nga një i huaj, më tej një fjalë e shkurtër nga përkthyesi dhe me kaq u mbyll. Pa e lexuar librin, disa media televizive, por edhe të shkruara, në kuadrin e rutinës së përditshme, e vlerësuan romanin, sidomos raportin që konfigurohej mes temës shqiptare dhe autorit-ambasador në Shqipëri. Për çudi libri nuk është i pajisur me parathënie apo pasthënie. Menjëherë pas publikimit të librit, ambasadori Wibye, gjeti kohën të shkruajë në anglisht një përgjigje për pyetjet e dërguara nga ana jonë.
Pyetjet ishin ndërtuar pa u lexuar libri, por me sugjerimin jo saktësisht profesional, të dikujt që e kishte lexuar. Duke vënë re nga pyetjet se hakmarrja ekstreme në fillim të librit mund të shkaktonte pakënaqësi ndër lexuesit, Wibye nuk e quajti atë një histori tipike shqiptare, por; “një histori nga bota reale diçka që ndodh dikur, diku, është vetëm një pjesë e historisë…”! Më tej në të njëjtën linjë ai shkruante se përshkrimi; “…nuk ka një dëshirë për të dhënë rastin më të keq, ose ndonjë gjë tjetër”. Pra gjykuar nga kjo përgjigje, autori i librit duket e kapi që në ajër, që libri i tij mund të provokonte ndjenjat e një pjese të shqiptarëve. Këtë vërtetoi edhe ngurrimi i tij i gjatë dhe përfundimtar, për t’iu përgjigjur pyetjeve të një interviste të dytë, këtë radhë të ndërtuar pas leximit të imtësishëm të librit.
Norvegjezi tjetër
Vetëm rreth dy vjet më parë, në Tiranë, promovoi librin e tij edhe një tjetër norvegjez. Ai quhet Kjell Hoibraaten dhe njihet nga shqiptarët, si pronari i anijes “La Vikinga”, që lidhte Durrësin me Barin. Libri titullohet “Aleksandra, një histori shqiptare”, me parathënie të Arbën Xhaferrit dhe është i përkthyer nga njohësi i talentuar i norvegjishtes, Myrteza Shini. Për çudi edhe ky libër ka në qendër një linjë shqiptare, por përkundër librit të Wibye, përmes përmbajtjes lexohen tone mirëdashëse për Shqipërinë e shqiptarët. Në një intervistë për një të përditshme shqiptare, autori Hoibraaten, pohoi se kritika e kishte pritur me konteste librin në Norvegji, duke e quajtur si shumë pro-shqiptar.
Pjesë nga libri i ambasadorit Wibye
Faqe 84. “Për shumë njerëz ky është një presion i madh, që të rrinë aty dhe të dinë se ata mund të çohen drejt vdekjes me një lëvizje të vogël dore. Ata thjesht e bëjnë në brekë…! Enveri e ka mësuar nga Stalini. Disa burra presin në dhomën ngjitur. Ata e marrin prenë. I heqin atij pantallonat dhe e shpëlajnë nga poshtë”.
Faqe 88. “Pas 1389, nuk kishte më serbë në Kosovë. Ishte një vend i shkatërruar. Shqiptarët që kishin nevojë për tokë u shpërngulën aty…”.
Faqe 104. “Pas syzeve shkëlqenin sytë blu. Një nga gratë e fisit kishte qenë për shëtitje në Kostandinopojë, në kohën kur Vikingët ishin roja të perandorit. Ose ndoshta ishte edhe ky një rezultat i udhëtimeve të Sigurd Jorsalfar-it”.
Faqe 91. “Hoteli që kishte qenë një qendër kulturore në kohën e grekëve, ndërsa norvegjezët jetonin nëpër vrima dhe prisnin për epokën e gurit, ishte më pak se një kilometër në jug të Durrësit”.
“Shpresoj se kam dhënë një përshkrim pozitiv për ju”!
Me fraza të kursyera ishte përgjigjja e ambasadorit norvegjez Carl S. Wibye, në pyetjet e dërguara nga ana jonë, për librin e tij të sapo-botuar; “Hakmarrja e Enverit”. Por gjithsesi, përmes rreshtave të përgjigjeve lexohej pasiguria e autorit për nuhatjen nga lexuesit të qëndrimeve të tij kundrejt shqiptarëve. “Është histori nga bota reale dhe nuk ka një dëshirë për të dhënë rastin më të keq. Shpresoj se kam dhënë një përshkrim pozitiv për vendin tuaj”, është thelbi i argumentit të Wibye.
Zoti ambasador, si ju lindi ideja të shkruanit një histori shqiptare, në një kohë që duke u nisur nga detyra që kishit në atë kohë, mund të kishit ndërtuar diçka jugosllave?
Unë mbuloja Shqipërinë, po aq sa edhe Jugosllavinë në atë periudhë. Shumë njerëz kanë shkruar për Jugosllavinë dhe shumë pak për Shqipërinë.
Në pjesën e parë të librit përshkruani një histori ekstreme gjakmarrjeje dhe jo një histori tipike për Shqipërinë e asaj kohe. Këtu keni dashur thjesht të përshkruani një fenomen në rastin e vet më të egër, apo jeni ndikuar nga perceptimi kolektiv për shqiptarët në anën veriore të kufirit të tyre?
Është një histori nga bota reale, diçka që ndodh dikur, diku, është vetëm një pjesë e historisë, nuk ka një dëshirë për të dhënë rastin më të keq, ose ndonjë gjë tjetër.
Mësuam se ju keni punuar për një kohë në Jugosllavi, si diplomat dhe se keni pasur nëpër duar informacione të ndryshme që kishin të bënin me shtetin fqinj, Shqipërinë. Jashtë asaj që thoni në libër, a mund të na rrëfeni diçka për përmbajtjen e tyre?
Jo, realisht ka kaluar shumë kohë.
Shqipëria që konfiguronit në mendje nga larg, pa e parë nga afër, sa ndryshe ishte kur e vëzhguat nga afër?
Kam pasur një imazh më shumë se realist se si duhet të ishte dhe udhëtimet e mia në Shqipëri, konfirmuan disa nga këto. Vetëm se është ndryshe kur ju jeni shumë afër, bëhet diçka e prekshme, diçka e frikshme, në këtë rast.
Vdekja e Mehmet Shehut është një temë shumë e diskutuar ende në Shqipëri. Ju përshkruani një version sipas të cilit ish-kryeministri shqiptar u vra në një mbledhje nga një truprojë, pasi tentoi të vriste Enver Hoxhën. Të njëjtin version kanë dhënë edhe mediat jugosllave ditën kur ka ndodhur kjo ngjarje. Më pas është sqaruar se Shehu ka vdekur i vetëvrarë (versioni zyrtar) në shtratin e tij në shtëpinë e tij. Apo gjithçka është fiction edhe në këtë pjesë të librit?
Unë do ta them edhe më pas se versioni im është ai korrekti, dhe se detajet e tjera janë gjithashtu korrekte. Nuk bëj komente të tjera në këtë pikë.
Sa mendoni se ia keni arritur që të përçoni te lexuesit një panoramë sa më të afërt me Shqipërinë e shqiptarët nën regjimin komunist? A mendoni se pas leximit të librit shqiptarët që kanë jetuar në këtë kohë do të thonë: “Po, kështu ka ndodhur”?
Unë sinqerisht shpresoj të jetë kështu. Dhe unë shpresoj se kam dhënë një përshkrim pozitiv për vendin tuaj, përmes gjithë errësirës së vendosur nga një regjim i çuditshëm, një errësirë të cilën ju tashmë e keni flakur tej, dhe Shqipëria është duke lëvizur shpejt, në drejtimin e duhur.
Versioni i Wibe, për vrasjen e Mehmet Shehut
Sipas versionit të Wibye, Mehmet Shehu, ish-kryeministri më jetëgjatë shqiptar, nuk është vetëvrarë, por është vrarë nga roja e Enver Hoxhës. Wibye e vendos ekzekutimin e Shehut, në një sallë mbledhjesh në Komitetin Qendror, pas një sherri me Enver Hoxhën. Argumenti që nxeh Enverin, ishte hapja e Shqipërisë me pjesën tjetër të botës. Sipas Wibye, në kohën kur Hoxha e ka kërcënuar Mehmetin, se ka për ta pësuar, Shehu ka nxjerrë një pistoletë të kalibrit të madh dhe ia ka drejtuar Enverit, duke arritur ta tërheqë këmbëzën. Por në të njëjtën kohë, ai është qëlluar nga një roje i Hoxhës dhe është vrarë. Enveri vetëm sa plagoset në krah. Sipas Wibye, ky është versioni më ekzakt i kësaj ngjarjeje! Memorie.al