Presidenti i Turqisë, Recep Tayyip Erdogan, dhe partia e tij për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) përballen me sfidën e tyre më të madhe politike në zgjedhjet e së dielës, me sondazhet që sugjerojnë se një opozitë e bashkuar mund t’i japë fund dy dekadave të tij në pushtet.
Mes një krize ekonomike dhe muaj pas tërmeteve që vranë më shumë se 50 mijë njerëz dhe shpërngulën miliona të tjerë, votat parlamentare dhe presidenciale do të vendosin se kush e udhëheq vendin me afro 85 milionë banorë dhe se ku do të shkojë më pas.
Erdogan ka mbrojtur vlerat shoqërore fetare dhe konservatore në vend, duke kryesuar një regjim gjithnjë e më autoritar që është gjithnjë e më intolerant ndaj kritikave.
Jashtë vendit, ai ka pohuar ndikimin e Turqisë në rajon dhe ka liruar lidhjet e saj me perëndimin.
Sfiduesi i tij kryesor është Kemal K?l?çdaroglu i Partisë Laike Republikane Popullore (CHP), kandidati i unitetit të Aleancës së Kombit gjashtëpartiake, i cili është zotuar të ndryshojë shumë nga politikat e Erdoganit, duke përfshirë presidencën e tij të plotfuqishme ekzekutive.
Si funksionojnë zgjedhjet?
Në zgjedhjet presidenciale, të mbajtura çdo pesë vjet, president zgjidhet çdo kandidat që fiton më shumë se 50% të votave në raundin e parë.
Nëse askush nuk siguron shumicën, zgjedhjet shkojnë në balotazh – që pritet më 28 maj – mes dy kandidatëve kryesorë.
Në zgjedhjet parlamentare, të mbajtura njëkohësisht, numri i vendeve që fiton një parti në parlamentin 600 anëtarësh të Turqisë është drejtpërdrejt proporcional me numrin e votave që merr.
Qendrat e votimit do të hapen për 61 milionë votuesit e Turqisë në orën 8 të mëngjesit me orën lokale të së dielës më 14 maj dhe do të mbyllen në orën 17:00, me rezultatet e pritura në mbrëmje. Rreth 3 milionë votues rezidentë jashtë vendit do të kenë votuar paraprakisht.
Cilët janë kandidatët presidencialë dhe çfarë përfaqësojnë ata?
Udhëheqësi më i fuqishëm i vendit që nga Ataturku, i cili themeloi Turqinë moderne një shekull më parë, Erdogan, 69 vjeç, në vitin 2018 ka hequr sistemin e saj parlamentar, duke centralizuar pushtetin në presidencë.
Nga pallati i tij me 1000 dhoma jashtë Ankarasë, ai në fakt dikton politikën e qeverisë dhe, thonë kritikët, ka gërryer demokracinë, duke mbytur mospajtimin dhe duke vënë nën kontrollin e tij mediat dhe gjyqtarët.
Mbështetësit e tij thonë se ai e ka shpëtuar vendin nga kërcënimet serioze të sigurisë, si p.sh. përpjekja për grusht shteti në vitin 2016.
Ekonomistët fajësojnë gjithashtu Erdoganin për krizën ekonomike të vendit, duke thënë se këmbëngulja e tij për normat e ulëta të interesit e ka çuar inflacionin në rritje – në 85% vitin e kaluar – dhe ka bërë që lira turke të humbasë 80% të vlerës së saj ndaj dollarit në pesë vjet.
Kemal K?l?çdaroglu, një nëpunës civil në pension 74-vjeçar, ka qenë lideri kryesor i opozitës në Turqi për më shumë se një dekadë, duke e udhëhequr partinë e tij drejt fitoreve të mëdha në një varg bashkish të qyteteve të mëdha, duke përfshirë Stambollin, Ankaranë dhe Izmirin.
Kandidati është kritikuar si i mungon karizma dhe për bllokimin e politikanëve nga partia e tij – si kryebashkiakët e profilit të lartë të Stambollit dhe Ankarasë – të cilët mund të kenë pasur një shans më të mirë për fitore.
Aleanca i ka dhënë përparësi drejtësisë, korrupsionit dhe arsimit, duke u zotuar të rivendosë pavarësinë e bankës qendrore, të ulë inflacionin, të çmontojë presidencën ekzekutive, të rivendosë kompetencat e parlamentit, të kthejë refugjatët sirianë dhe të përmirësojë marrëdhëniet me perëndimin.
Ndoshta në mënyrë kritike, K?l?çdaroglu ka mbështetjen e partisë kryesore pro-kurde Demokratike të Popullit (HDP), e cila përfundoi e treta në zgjedhjet e 2018 dhe përballet me një mbyllje të mundshme me urdhër të gjykatës.
Kjo për lidhjet e supozuara midis disa anëtarëve dhe militantëve të armatosur kurdë të jashtëligjshëm.
Rreth 15% e votuesve të Turqisë janë kurdë.
Çfarë është në mendjen e votuesve?
Fushata zgjedhore është dominuar nga gjendja e ekonomisë së Turqisë dhe kriza e kostos së jetesës, si dhe nga dëmet masive të shkaktuara nga tërmetet dhe çështja se cili president dhe aleancë partiake janë më të përshtatshmet për të përmirësuar gjërat.
Opozita ka sulmuar gjithashtu keqmenaxhimin e supozuar të qeverisë për operacionin e shpëtimit dhe pasojat nga tërmetet dhe e ka akuzuar atë për dështim në zbatimin e kodeve të ndërtimit.
Lindja e goditur rëndë, tradicionalisht pro-Erdogan mund të jetë vendimtare.
Pse ka rëndësi përtej Turqisë?
Nën Erdoganin, Turqia është përkulur si muskul ushtarak në Lindjen e Mesme dhe më gjerë, duke nisur inkursione në Siri, duke kryer një ofensivë kundër militantëve kurdë brenda Irakut dhe duke dërguar mbështetje ushtarake në Libi dhe Azerbajxhan.
Ajo është përplasur gjithashtu diplomatikisht me Arabinë Saudite, Egjiptin, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Izraelin.
Ka pasur përplasje me Greqinë dhe Qipron për kufijtë detarë në Mesdheun lindor dhe i është nënshtruar sanksioneve të industrisë së armëve të SHBA-ve pasi bleu mbrojtje ajrore ruse.
Afërsia e Erdoganit me presidentin e Rusisë, Vladimir Putin, ka bërë që kritikët të vënë në pikëpyetje angazhimin e Turqisë ndaj anëtarëve të saj të NATO-s – të cilin ngurrimi i fundit i Ankarasë për të miratuar aplikimet për anëtarësim të Suedisë dhe Finlandës vetëm e ka përforcuar.
Megjithatë, Turqia ndërmjetësoi gjithashtu një marrëveshje për eksportet e grurit uk
ainas, duke nënvizuar rolin e saj të mundshëm në përfundimin e luftës.
Për BE-në, humbja e Erdoganit do të ishte strategjikisht e mirëpritur, por politikisht e ndërlikuar, pasi mund të rifillojë ofertën e pranimit të Turqisë.
Po zgjedhjet parlamentare?
Votuesit kanë një zgjedhje midis 32 partive të organizuara kryesisht në aleanca të shumta, aktualisht kryesuar nga Aleanca Popullore e përbërë nga AKP në pushtet, MHP, partia e Unitetit të Madh (BBP) dhe partia e Mirëqenies së Re (YRP).
Kush do të fitojë dhe çfarë do të ndodhë më pas?
Në zgjedhjet presidenciale, sondazhi më i fundit ka treguar se K?l?çdaroglu është pak përpara Erdoganit me rreth dy pikë, por nuk ka gjasa të marrë një shumicë absolute të votave, që do të thotë se një balotazh pritet pas dy javësh.
Disa komentues kanë paralajmëruar se nëse Erdogan humbet me një diferencë të vogël, ai mund të refuzojë të tërhiqet, siç ndodhi kur AKP humbi kontrollin e Ankarasë dhe Stambollit në zgjedhjet komunale që ajo kontestoi, madje duke detyruar një rizgjedhje në këto të fundit.
Në sondazhin parlamentar, AKP e presidentit është në rrugën e duhur për t’u shfaqur si partia më e madhe e vetme, por Aleanca e Kombit në opozitë parashikohet të jetë blloku më i madh politik.
Megjithatë, shumë analistë paralajmërojnë se sondazhet në Turqi nuk janë gjithmonë të sakta.
Marrë nga “The Guardian”