Viti 1991. Atëbotë, prej Shqipërisë së rrëmujshme, por të lirë nga ideologjitë penguese (më në fund), brezi i ri ia dha vrapit. Një ikje për të marrë frymë?! Si fillim, një ikje vetëm për të ikur, nga sytë këmbët, por larg.
Vasil Makoçi, asokohe qe veçse një djalosh. I ri, me një diplomë regjisure në xhep (e motra qe aktore e njohur, Matilda Makoçi), pat filluar punë në Kinostudion “Shqipëria e Re”, plot dy javë më parë. Por, duket se nuk qe koha për të xhiruar filma, qe koha për t’i jetuar ata dhe larg prej Kinostudios…
Me një baule të vogël në dorë (dhe një të madhe e plot ëndrra në kokë), ai ia behu në Greqi. Katër vitet e ardhshme, ai do të frymonte e punonte aty. Mësoi greqishten, lexoi libra, ‘takoi’ autorët “e kuq” që nuk gjendeshin në vendin që la pas, derisa një ditë, vendosi t’ia mësynte Amerikës, më larg nga Shqipëria, e më afër asaj që ai vetë donte.
Familja, mbet në Tiranë. Ai do të kthehej për herë të parë, në vitin 2003. Tashmë, pluralizmi e pat kaluar krizën e vetvetes (1997) dhe rruga e ndryshimit kishte ecur (sado që, pak metra). Tirana kishte parë shumë, në ato 10 vite që ai mungoi. Kishte pasur ndërrime e shndërrime, zhurma e debate…
Prej asaj kohe, ai vjen çdo verë në Shqipëri, më saktë, çdo fundverë. Kësaj radhe, nuk është vetëm familja që e pret, por edhe dy libra. Në një intervistë për “Gazetën Shqiptare”, ai tregon se libri, mbetet lidhja e tij me artin, me atë art për të cilin u shkollua, atë art, të cilit në fillim, si adoleshent, pat vendosur t’i dedikonte jetën e që më tej, e la në sirtar, bashkë me diplomën.
Ai, mund të jetë edhe modesti i fundit, ose ngjan i tillë në një vend ku të gjithë lëvdohen për gjithçka, në një vend ku parada e lëvdatave, ia kalon edhe vetë paradës së papunësisë. Vasil Makoçi rrëfen jetën, vetveten dhe librin, më poshtë.
Ju sot promovoni dy libra para lexuesit. Cili është zhanri me të cilin prezantoheni?
Njëri është me poezi, “Idealet dhe petalet”, e tjetri është në prozë, “70 mijë dukagjinas”. Libri me poezi është ribotuar, ndërsa ka edhe disa poezi të reja. Tregimet botohen për herë të parë.
Kam nisur të shkruaj që nga viti 1998 e deri vonë, sa herë që kam pasur mundësi. I fundit është shkruar vitin që shkoi dhe titullohet “1985”. Nisur nga ngjarje reale që ndodhin diku dhe duke përdorur atë lloj dhuntie që kam, jam përpjekur ta kthej në një vepër letrare.
Cilat janë ngjarjet që ju ngacmojnë?
Ngjarjet e veçanta. Unë besoj se ajo që i jep vlerë diçkaje të shkruar, duhet të jetë e veçantë. Kadareja ka botuar një libër me tregime me titull “Gjakftohtësia”, që merrej me një incident të ndodhur në Kombinatin Metalurgjik, ku një punonjës shqiptar i kishte shkelur këmbën një kinezi. Ky i fundit qe ankuar dhe kishte çuar radiografitë për të treguar dëmin. Episodi i mësipërm, e kishte ngacmuar Kadarenë e me të ndërtoi një tregim, me të cilin më vonë bëri një roman “Koncert në fund të dimrit”.
Këto tregime, çfarë tematike kanë?
Libri ka tetë tregime, nga të cilat, 4 kanë ngjarje reale të transformuara. Për shembull, tregimi “70 mijë dukagjinas” ka të bëjë me një ndodhi që unë e kam dëgjuar aty ku jetoj, në New York.
Është një tregim tjetër që titullohet “Të dëbuarit”. Një ngjarje që ka ndodhur para shumë vitesh, në kohën e komunizmit, kohë tepër e vështirë për shqiptarët. Është një episod në kufi. Një grup njerëzish, papritmas ndodhen midis dy vendeve, por asnjëri nuk i do. Shqiptarët asokohe, tentonin të arratiseshin, por nuk pranoheshin as andej ku do donin të shkonin, e as këtej nga ku po iknin. Shpesh, njeriu ndihet i dëbuar, nga shumë palë që mendon se i ka të vetat. Gjuha, në këtë tregim, është pak e egër, por është një ngjarje reale, të cilën nuk mund ta zbukuroja. Ka disa tregime që të vërtetën e mbajnë brenda, sepse është e vërteta ime, por ndodh të prekë edhe të vërtetat e të tjerëve. “Prometeu i zgjidhur”, është një prej tyre, që në fakt nuk është krejtësisht realitet mitologjik.
Kam një tregim tjetër, që titullohet “1985”. Është një histori që ma kanë treguar dhe më ka bërë shumë përshtypje. Ngjarja zhvillohet në shesh, ditën kur do të varrosej Enver Hoxha. Ndërsa pionierët qanin e valëvisnin shamitë e tyre të kuqe, kishte të tjerë që i gëzoheshin asaj që kishin pranë…
Të shkruarit, ju mban lidhur me regjisurën, me filmin?
Dëshira për të bërë diçka në atë që u diplomova, më është kthyer në dëshirë për të shkruar. Unë shkruaj materiale të pamshme, dhe duke qenë se kur shoh një film e di se çfarë më mërzit, në materialin që shkruaj, unë i heq pjesët e bezdisshme, ato që mërzisin.
Po poezitë?
Përjetime të një momenti, ngacmime të atypëratyshme. Për shumë kohë, nuk i kam marrë seriozisht. Më vonë fillova të lexoja poezitë e më të famshmëve, për të parë ç’më pëlqen prej tyre, që t’i mbaja për vete. Poezitë janë shumë personale. Ka shumë ndikime nga të tjerët dhe nuk përpiqem ta fsheh këtë; tematika është e imja, stili është i tyre. Ka ndikime nga Agolli, nga Kadareja, nga Bukovski e të tjerë. Nuk e mbaj veten as për poet, as për shkrimtar, e nuk e kam mbajtur as për regjisor. Nuk më pëlqejnë titujt, përkufizimet, të ndrydhin lirinë.
A është të shkruarit pasion për ju?
Është, por ka tema e ngjarje që e bëjnë detyrim. Kam detyrimin t’i hedh në radhë ato që kam në mendje.
Cila është lidhja dhe marrëdhënia juaj me Shqipërinë?
Jam tashmë qytetar amerikan. Jam vazhdimisht me atë që ndodh këtu, informohem përmes internetit. Të gjithë shqiptarët që janë larg, janë në korent me atë që ndodh këtu. Ndryshon me kohën interesimi. Që kur kam marrë Green Card në vitin 2007, përpiqem të vij çdo vit.
Këtë e bëj edhe për prindërit. Ata i kam të dy gjallë dhe sikur rigjenerohen në momentin që më shohin. Natyrisht që përpiqem t’i ndihmoj për aq kohë sa jam. Ata, nuk duan të vijnë në Amerikë, ndihen më mirë këtu. Miqtë që kam këtu i takoj të gjithë. Domethënë, nuk i kam ndërprerë kontaktet me ata që kam këtu.
Ju mungon Tirana?
Kur jam atje e kam mendjen këtu, e kur jam këtu, e kam mendjen atje. Nuk je as andej, as këtej, je në limbo.
Kur ikët nga Shqipëria për të ndërtuar jetën tuaj në Amerikë?
Ika nga Shqipëria në janar të vitit 1991; kam qenë nga të parët. Kisha 15 ditë që isha punësuar në Kinostudio. Në fillim shkova në Greqi. Atje, humba pothuaj gjithë kontaktet me artin. E kisha në mendje, blija e lexoja libra për artin e regjisurën. Zbulova Bukovskin në prozë dhe Danilo Kishin. Atë nisa ta përkthej, bëhet fjalë për “Enciklopedinë e të vdekurve”. Ai më ndihmoi të shkruaj aq sa kam shkruar sot. Nuk kam reshtur së pasuruari veten me art, është një punë e mundimshme por e dashur.
Nga Greqia ika pas katër vitesh në SHBA, studiova për kuzhinë franceze. Puna që kam bërë ka qenë e rëndomtë, por më ka dhënë mundësinë të studioj për regjisor televizioni, për regjisurë teatri dhe më tej bëra master për Shkenca Shoqërore. Dy të parët i nisa dhe i lashë, për shkak të rrethanave dhe për shkak se nuk më jepnin atë çfarë unë doja, të tretin e përfundova.
Në një moment, e kuptova se nuk mund ta kalosh gjithë jetën nëpër shkolla, sepse nuk ke kohë të shkruash mbi ato që tashmë ke përvetësuar. Do doja të kisha 20 jetë, që të shkoja nëpër shkolla!
(d.b/GazetaShqiptare/BalkanWeb)