Át Donat Kurti simbas Át Zef Pllumit

Është i vetmi libër që kishte hyrë disi, tinëz, në burgun e Burrelit. Përkthyesi nuk e dorëzoi kurrë librin, por me të tjerë e fshehu edhe nën kapakët e librave të Leninit. Fletët e përkthimit janë ruajtur për shumë vite dhe janë nxjerrë fshehtas nga burgu. Pas lirimit nga burgu, përkthyesi ende nuk ishte i kënaqur me përkthimin e vet të bërë në rrethana të jashtëzakonshme dhe vijoi punën për përmirësimin e tij, për të cilin ÁtZef Pllumi shton: “Pa dyshim mund të thom se ky âsht përkthimi mâ i miri në gjuhën shqipe deri tash”.

Nyja e pestë: Proza gege

Át Zef Pllumi ngulmon që kur të botohet ky përkthim, “do të konsiderohet si proza mâ e bukur letrare e gegnishtes gjatë këtyne vjetëve”, po ashtu vonesën e botimit të përkthimit e lidhë edhe me pengesat e klerit katolik kosovar, që nëpërmjet autoriteteve të Vatikanit e kanë penguar që të përdorej gjuha shqipe gege ndër libra fetarë. Shkurt dhe këput, Át Zefi don të shprishë mjegullnajat politiko-fetare, që prekin çështje të idiomës letrare qoftë dhe në libra kanonikë.

Në anën tjetër, ai shtron dhe çështjen e drejtë të domosdosë së përdorimit të idiomës, veçanërisht në tekstet në prozë. Këtu ai në mënyrë fine thekson se çështja e statusit të idiomës letrare provohet para së gjithash në prozë. Venerimet e tij shohin edhe më larg, prandaj kanë në brendësi dhe vlerësimet e kësaj gjinie në sistemin e letërsisë së shkruar, e cila po ashtu duket krejt e një niveli tjetër po të kihen parasysh shkrimet në prozë të rrethit kulturor të françeskanëve shqiptarë.

Nyja e gjashtë: Françeskani i madh

Duke ndjekur logjikën e tillë të vlerësimit, ÁtZef Pllumi, Át Donat Kurtin që lindi në Shkodër, në vjetin 1903 e bën pjesë të dymbëdhjetëshes të qendrës më të rëndësishme të intelektualëve në historinë e kulturës shqiptare, nën drejtimin e Át Gjergj Fishtës, ku i vë në rend Át Pashk Bardhin, Át Shtjefën Gjeçovin, Át Pal Dodajn, Át Vinçenc Prenushin, Át Marin Sirdanin, Át Anton Harapin, Át Justin Rrota, Át Bernardin Palajn, Át Benedikt Demën, Át Athanas Gegajn deri tek Át Gjon Shllaku.

Është e natyrshme që dijetari Át Zef Pllumi në panteonin kulturor shqiptar sheh edhe françeskanë të tjerë, më të hershëm apo më të vonshëm, mirëpo është korrekt me vetveten sepse këtu flet me kujtesë dhe dëshmi, në radhë të parë për njerëzit që i ka njohur vetë. Prandaj, në panteonin e tij të kulturës shqipe hyjnë si bashkëpunëtorë njerëz shembullorë shqiptarë dhe tëhuaj si: Norbert Jokl, Eqrem Çabej, Lazër Shantoja, Krist Maloki, Filip Fishta, etj..

Nyja e shtatë: Rrno vetëm për me tregue

Át Zef Pllumi shkrimin e vet për Át Donat Kurtin, të vitit 1993, e përfundon: “Kishem me pasë shumë e shumë për të shkrue mbi Át Donatin. Sot na mbetet detyrë të bâjmë përpjekje me nxjerrë edhe nji herë prej podrumesh, ku i kanë përplasë këta autorë, me i shpluhnosë me ia dhânë në dorë rinisë që të vazhdojnë veprën e tyne të madhe për dobí të popullit shqiptár”.

Një pjesë e testamentit kulturor të Át Zef Pllumit tani realizohet me botimin e veprave (edhe në dorëshkrim) të Át Donat Kurtit në kolanën e botimeve françeskane, të cilën ÁtZefi e kishte rinisur për të gjallë të vetë. Edhe ai vetë ishte përjetësisht i pushtuar nga malli për të shkruar dhe për të dëshmuar. Këtë arriti ta bënte me shkrime humaniste, autobiografike, dëshmuese, prohistorike dhe letrare. Dëshmia më e mirë është vepra e tij kapitale “Rrno vetëm për me tregue”, që lidhë dy shekuj të letërsisë shqipe. Vepër tashmë e kurorëzuar si një nga kryeveprat letrare në prozë gegnishte.

E përkthyer në gjuhët e mëdha europiane, vepra është çmuar si ligjërim fundamental i letërsisë së burgut e llogorit, e dëshmuar në botën shqiptare. Át Zef Pllumi, le të na lejohet të themi sot e këtu, për ne, është Françeskan i Madh. Prandaj veprat e tij, që janë ende në dorëshkrim duhet të botohen në mënyrë integrale, pa asfarë shkurtimi.