Imer Mushkolaj
Një rrëfim për Olimpiadën e Sarajevës, e cila para tri dekadash i dha flakë shpirtit olimpik. Por, nuk mundi t’i qetësojë shpirtrat e etur për gjak e krime, që ia dhanë flakën Sarajevës dhe gjithë Bosnjës, duke i kthyer në fusha të vdekjes.
Thuajse asgjë nuk ka mbetur “gjallë” nga Lojërat Olimpike Dimërore (LOD) Sarajeva ’84. Shtigje të braktisura e të shkatëruara skijimi dhe ndonjë grafit i zbehur janë të vetmet shenja që tregojnë se para 30 vjetësh, yje sporti nga mbarë bota zbarkuan në kryeqytetin e Bosnjës dhe Hercegovinës.
Më 8 shkurt 1984, LOD në Sarajevë u hapën para 45 mijë vetave, në Stadiumin Koshevo.
Kishte rënë borë gjithë natën, duke sjellë disponim tek organizatorët, të cilëve një ditë më parë nuk u zihej vendi-vend, pasi që fjollë bore nuk shihej kund. E si të mbaheshin lojërat pa borë?
Organizimi i LOD ’84 nuk ishte i lehtë. Sarajeva fitoi në konkurrencë të fortë me qytetin Saporo të Japonisë dhe Geteborgun e Suedisë. Në këtë mënyrë, Jugosllavia po organizonte ngjarjen më të madhe sportive ndonjëherë.
Duheshin investime të mëdha. Josip Broz Tito kishte vdekur dhe vendi po shkonte drejt krizës ekonomike. Qytetarët nuk e kishin fort të qartë se pse duhej shpenzuar 131 milionë dollarë në kohë krize. Por, Lojërat… mund të ndikonin në ekonominë e Sarajevës dhe Bosnjës, republikës më së paku të zhvilluar jugosllave.
Banorëve të Bosnjës iu ishin marrë para nga fondi pensional dhe social për katër vjet me radhë (1980-1980) në mënyrë që të investohen në LOD.
Megjithatë, LOD u organizuan dhe definitivisht e ndryshuan Sarajevën. U rregullua infrastruktura dhe u ndërtuan qindra objekte të reja, në mesin e të cilave edhe një ndër hotelet më luksozë në Jugosllavinë e atëhershme, “Holiday Inn”, nga kulmi i të cilit nisën të shtënat e para të luftës në Bosnjë.
Edhe disa nga ndërtesat “olimpike” gjatë luftës në Bosnjë shërbyen si caqe sulmesh. Halla sportive Zetra u shkatërua nga granatat, por u rindërtua pas luftës.
LOD ishin organizuar në mënyrë të përkryer dhe ky ishte një hap i madh për Bosnjën por që, fatkeqësisht, nuk ndihmoi që vetëm tetë vjet më vonë të parandalojë luftën që e shndërroi këtë vend në fushë vrasjesh, masakrash e gjenocidi.
* * *
Lojërat Olimpike në Sarajevë zor se do të organizoheshin pa kontributin e një njeriu. Ai shte
Branko Mikulic, kryetar i Këshillit Organizativ të Olimpiadës. I cilësuar si “politikani më i talentuar kroat në historinë e Bosnjës” dhe “baba i Bosnjës moderne”, dy vjet pas LOD ai u zgjodh kryetar i Qeverisë së Jugosllavisë.
Me organizimin e LOD në Sarajevë Mikulic dëshironte ta ndryshojë perceptimin që ekzistonte për Bosnjën në Jugosllavinë e atëhershme. Dhe ia kishte dalë.
Shpirti i Sarajevës, qytetit të tri religjioneve që jetonin në paqe, atëbotë po përpiqej të triumfonte mbi një situatë të vështirë. Ishte viti 1984 dhe po zhvillohej finalja e Luftës së Ftohtë. Ishte koha kur shpirti olimpik kishte mbetur nën hijen e vrasjes së sportistëve izraelitë në Olimpiadën e Munchenit, bojkotit amerikan të Olimpiadës në Moskë dhe bojkotit rus të Olimpiadës në Los Angeles.
Ndërkohë, zhvillime të tjera të rëndësishme në botën e sportit po ndodhnin. Në krye të Komitetit Olimpik Ndërkombëtar erdhi ish sekretari për sport i diktatorit spanjoll, Frankos dhe ish ambasador i Spanjës në BRSS, Huan Antonio Samaran.
E Olimpiada e Sarajevës kishte bërë bashkë sponzorë nga mbarë bota. Në listën e njëjtë gjendeshin Coca Cola nga Atlanta dhe Fabrika e Tekstilit nga Cakoveci. Sarajeva, ndërkaq, kishte treguar gjithë mikpritjen për mysafirët e shumtë nga bota, që ia kishin mësyrë qytetit të bukur. Njerëzit i merrnin të huajt për krahu dhe i çonin nëpër shtëpitë e tyre për të pirë kafe.
OK, kishte ndodhur edhe një incident i pakëndshëm, kur kamarieri në qebaptoren “Dallas” ia kishte marrë aktorit Kirk Douglas 100 dollarë për disa porcione qebapa. Por, reagimi qytetar kishte qenë aq i madh ndaj tipit që “ua kishte marrë fytyrën” dhe askush nuk kishte dashur të shkojë më në atë qebaptore. Pronari ishte detyruar ta mbyllë.
Skitari i famshëm Bojan Krizhaj në emër të të gjithë sportistëve kishte bërë betimin olimpik, gjysmën e tekstit të të cilit e kishte harruar. Ngjarja po ndiqej “live” nga dy miliardë njerëz në botë, ndërkaq flamurin jugosdllav në hapje dhe mbylje të Lojërave… e mbante skitari tjetër, Jure Franko, i cili fitoi edhe medaljen e vetme për jugosllavët në olimpiadë – medalje të argjendtë. Si shpërblim nga shteti fitoi një video-rekoder të markës “Hitachi”, që në atë kohë iu ishte premtuar të gjithë fituesve jugosllavë të medaljeve!
Në LOD Sarajeva ‘84 i pranishëm ishte edhe artisti Andy Warhol. Natyrisht, jo si sportist. Ishte ftuar të dizajnojë posterë olimpikë në iniciativën për artistët të quajtur “Arti dhe sporti”. Ikona e pop artit realizoi një poster fenomenal.
Ndërkaq, maskota e LOD ishte Vuçko – një ujk i vogël e i hajthëm, i cili ende shitet si suvenir në Bashçarshinë e Sarajevës. Autor i maskotës është ilustratori slloven, Jozef Trobec.
* * *
Profiti nga Lojërat Olimpike Dimërore Sarajeva ’84 ishte 12 milionë dollarë, nga të cilat dy milionë “i hëngri” inflacioni.
Ndërkohë, dhjetë vjet më vonë, fotografitë e Olimpiadës të pikturuara në fasada ndërtesash, por tash të shpuara nga plumbat e të shkatërruara nga granatat, pushtuan botën. Shpirti olimpik nuk kishte mundur të qetësojë shpirtrat e etur për gjak e krime, që e kthyen Sarajevën dhe gjithë Bosnjën në një kasaphanë.
Në përfundim të Lojërave…, Huan Antonio Samaran kishte thënë: “Mirupafshim, e dashura Sarajevë!”. Dhjetë vjet më pas, më 1994, ai erdhi në Sarajevë në një makinë të blinduar ushtarake dhe qau përpara hallës sportive Zetra, të shkatërruar nga lufta.
Në Sarajevën e rrethuar, po më 1994 vdiq Branko Mikulic. Përkundër rrezikut nga snajperët që qëllonin çkado që lëvizte në qytet, në varrimin e tij morën pjesë dy mijë veta.
* * *
Tri dekada pas Olimpiadës, Sarajeva është kryeqytet i një shteti të ndarë dhe me shumë probleme.
Tri dekada pas, shteti ka ngecur i pazhvilluar, i pareformuar, me probleme thelbësore politike dhe jofunksional.
Tri dekada pas, qytetarët e Sarajevës dhe të Bosnjës po djegin ndërtesa qeveritare e po protesojnë zëshëm.
Tri dekada pas, Olimpiada ka mbetur vetëm një kujtim i bukur në mendjet e qytetarëve, të cilët kanë pasur fatin e mirë të mos vdesin në luftë. Por që, fatkeqësisht, luftën për jetë të dinjitetshme po e vazhdojnë në paqe./express/