Mjeshtërit që bëjnë kazanë prej bakri dhe llamarine, me teknikën e rrahjes dhe të punimit në relief me incizim dhe që merret me kallajisjen e ndreqjen e tyre quheshin kazanxhinj. Bëhen punime si enë të përdorimit të përditshëm, kazanë e tepsi. Janë kryesisht të shekullit XIX ato që prizrenasit ende në shtëpitë e tyre i kanë këto punime. Në fillim të shekullit XX, në Prizren ka pasur shumë shitore të zejes së kazanxhinjve.
Ata punonin enë bakri, legenë e ibrikë, kusi të vogla dhe të mëdha, tepsi, sini, mangallë etj., me teknikën e “savatit” dhe të rrahjes. Prodhimet prej bakri nuk përdoren më në amvisëri, por ato akoma përdorën si suvenire. Këto prodhime sot nuk mundë të gjenden në shtëpitë e Prizrenit në përdorim pos si suvenire ka shumë të tilla.
Zeja e kazanxhinjve në Prizren është shuar dhe tashmë sipas profesor Hasan Berishës, është vetëm Gjokë Berisha, i cili mund të bëjë renovimin e kazanëve në tërësi e në veçanti kazanët e rakisë. Prof. Mejdi Elezi thotë se deri vonë kazanxhinjtë punonin vetëm në një dyqan dhe tani e tridhjetë vite ajo zeje u shua në këtë qytet.
Kazanxhinjtë përskaj lumit
Stanko Kazanxhia para 30 vitesh ka punuar në rrugën e kazanxhinjve në Prizren që tash është rruga e “Saraqëve”. Mirëpo kandidati për doktoraturë Samir Hoxha shpjegon faktin se ka pasur disa kazanxhi, që kryesisht atëbotë ishin kryesisht ortodoksë të ardhur nga jugu i Shqipërisë. I fundit para 30 vitesh ishte Stanko Kazanxhia. Por, ajo që është interesante është fakti se kazanë të vjetër ka në shumicën e shtëpive të vjetra të Prizrenit, shumica syresh u shërbejnë për përgatitje të ajvarit ose të turshive, por më kazanxhi Prizreni s’ka tani e tri dekada.
“Dikur në rrasa, në breg të lumit Lubardh, ka pasur një sërë muresh të fortë ku kazanxhinjtë e parë punuan. Atëbotë herët në Prizren quhej porta e tregut të kazanxhinjve, ishte një treg prej 800 hapash përgjatë lumit. Në këtë krah të lumit kishte shtëpi të mbuluara me tjegulla, të ndërtuara lehtë e mbajtura mirë. Veç këtyre, në anë të rrugës së madhe gjendeshin rreth 80 dyqane të tilla. Dikur rruga e “Saraçëve” quhej rruga e kazanxhinjve”, shprehet Hoxha. Ai shton se tjetër rrugë kryesore nuk ka pas, sepse nga njëra anë ishte tregu i kazanxhinjve.
Kazanët shërbejnë edhe për prodhimin e rakisë
Edhe pse kanë kaluar plotë tri dekada që s’ka më asnjë kazanxhi, të rralla janë ato familje myslimane që nuk kanë kazanë në shtëpi, por ata kazanë i përdorin për të zier ajvar apo turshi. Kurse shtëpitë katolike kanë kazanë, por kryesisht për të zier rakinë. Gjon Berisha njëri nga qytetarët me përkatësi katolike tregon se kazanët i merr nga kumbara i tij, Pjetri, i cili nuk gjendet tash në Kosovë por jeton në Kroaci. Ai shton se shumë familje katolike në Prizren i kanë kazanët për raki. Berisha shprehet se shumica e tyre ato i ruajnë me kujdes të madh, sepse më kazanxhi nuk ka në Prizren dhe ato të rejat që mund të blihen se nuk e kanë kualitetin e kazanëve të vjetër. “Kazanët e vjetër ishin dhe kanë kualitetin e punës të mirë janë të lehtë dhe janë të shëndetshëm”, pohoi Berisha për “Kosova Sot”.
Afrim Gashi shprehet se tradita për të pasur kazanë ishte shumë e përhapur në Prizren edhe për faktin se dasmat dhe vdekjet i bënin me këta kazanë. Ai tregon se në fshatin Arbanas ish-Serbicë ka pasur atje kazanxhinj që kanë punuar kazanë kryesisht për raki, por edhe për gjella. Ai tregon se pleqtë thonë se pasuli i zier të kazan nuk zëvendësohet në asnjë enë tjetër. Në këtë drejtim edhe plaku Ramiz Berisha, tregon se si “pasuli i kazanit” s’ ka gjellë më të mirë në botë. “Po e hëngre hallvën e kazanit o ndonjë ëmbëlsirë tjetër s’besojë se kërkon me ngrënë diçka tjetër. Era e hallvës së kazanit dikur nuhatej larg.
(Kosova Sot)