“Nëse ndodh, mund të jetë vetëm këtu”.
Vajza tregon një pikë më poshtë. Përtej dritares nuk mund të shihni asgjë, vetëm vorbullën e stuhisë së borës.
Por poshtë, diku, duhet të jetë sfera e pamasë e bulevardit Nourzhol.
“Mund të ketë miliona njerëz, shumë më tepër se në sheshin Maidan”.
Është e pashmangshme të fillohet nga kati i njëqind e tretë i kullës Baiterek, që në gjuhën kazake do të thotë “plep shumë i gjatë”.
Në qendër të dhomës, nën kupolën e një observatori me pamje nga e gjithë Astana, është hedhja e artë e dorës së djathtë të “presidentit të përjetshëm” Nursultan Nazarbayev, riprodhuar në një bazë rrethore në argjend të fortë, një gjë e vogël, e thjeshtë.
Vendi i nëntë më i madh në botë
Janë mbi të gjitha të rinjtë që bëjnë radhë për t’u ngritur këtu, fillimisht ashensori dhe më pas hyrja. Dhe ata sigurisht nuk e bëjnë këtë për të nderuar ish-udhëheqësin e tyre të dashur, i cili është ende gjallë.
Por, për të parë dritat e qytetit të tyre së bashku kur është e mundur, pasi ka vërtet shumë, sepse kryeqyteti i Kazakistanit është një eksperiment i jashtëzakonshëm urban, një lloj Las Vegasi në stepën e ndërtuar nga arkitektët më të famshëm në botë, i përshkuar nga rrugë shumë të gjera që janë pasardhës të drejtpërdrejtë të një të kaluare sovjetike, si të pashmangshme, pasi është e errët.
Fati i vendit të nëntë më të madh në botë është në rrezik në harmoninë e pamundur midis identiteteve të vjetra dhe të reja, pronar i asaj që sociologët vendas e quajnë “dënimi ynë gjeografik”: 6 mijë e 467 kilometra kufi i përbashkët me Rusinë, më i gjati në rruzullin tokësor pas atij që ndan Shtetet e Bashkuara dhe Kanadanë.
Asnjë vend tjetër i ish-Bashkimit Sovjetik nuk ka një marrëdhënie kaq të gjerë fqinjësie me Moskën.
Dhe nëse një gjysmë e bollshme e tetëmbëdhjetë milionë banorëve të saj jetojnë në provincat jugore, mbi gjashtëdhjetë për qind e tre milionë njerëzve që popullojnë rajonet veriore janë të etnisë dhe gjuhës ruse, gjithnjë e më të ndjeshëm ndaj thirrjes së asaj që ata vazhdojnë ta konsiderojnë vendin mëmë.
Mesazhi i Putinit
“Qeveria e vendit tim është e detyruar të luajë një akt të vazhdueshëm balancues,” thotë shkencëtari politik Akhas Tazukov.
Dhe pas pushtimit të Ukrainës, ecja në litar është edhe më e vështirë.
“Sepse me atë vendim, Putini na dërgoi një mesazh të saktë, duke i treguar gjithë hapësirës ish-sovjetike se çfarë fati i pret qeverive që hedhin shikimin shumë për jashtë, duke nënkuptuar Perëndimin”.
Të rriturit dhe vëzhguesit e jashtëm bëjnë thirrje për kujdes. Por djemtë në krye të Baiterek tashmë kanë bërë zgjedhjen e tyre. “Ne jemi Ukraina e ardhshme”, pohon studentja e universitetit që po tregonte sheshin, ku sipas saj do të mblidhen kazakët për të protestuar kundër një pushtimi apo ndërhyrjeje të mundshme ruse.
Me Rusinë dhe pa Rusinë. Edhe në një qytet që u ngrit nga hiçi, kjo paqartësi është evidente.
Kinematë në qendrat tregtare që pasojnë njëra-tjetrën të lidhura me njëra-tjetrën, një zgjedhje thuajse e detyrueshme për një nga kryeqytetet me klimën më të ftohtë në botë, kanë në salla vetëm filma amerikanë.
Por Shtëpia e Operës Astana, e ndërtuar në vetëm dy vjet dhe që ka kushtuar 300 milionë dollarë, është një kopje e vërtetë e Bolshoit, vetëm se tre herë më e madhe.
Para Kievit, trupat ruse në Astana
Edhe në janar të 2022-shit dukej se gjilpëra e balancës po mbështetej në anën e Kremlinit.
Ndërsa e gjithë bota po shikonte tashmë Kievin, trupat e Moskës, të maskuara nën flamurin e Organizatës së Traktatit të Sigurisë Kolektive, pjesë e së cilës është Kazakistani, kishin kaluar kufirin në Astana dhe Almaty për të shuar protestat kundër qeverisë së caktuar nga Kassym-Jomart Tokayev, pasardhës i Nazarbayev që nga viti 2019, për shkak të rritjes së çmimeve.
Vështirë se dikush e kishte vënë re këtë luftë të parëndësishme, krahasuar me masakrën që do të fillonte së shpejti në Ukrainë.
Por kishte 230 të vdekur dhe besimi i përgjithshëm se me atë ndërhyrje, presidenti rus kishte luajtur rolin e garantuesit të stabilitetit, duke rritur sferën e tij të ndikimit me pak përpjekje ndaj një fqinji kaq të pasur me para dhe burime natyrore, prodhuesi kryesor i uraniumit, një nga furnizuesit më të rëndësishëm të naftës, gazit natyror dhe zinkut, sa të brishtë në nivel institucionesh.
Çfarë lufte për t’u pajtuar me të kaluarën
I njëjti qytet i së ardhmes është dëshmi e një vendi që po lufton të pajtohet me të kaluarën e tij.
Astana, që do të thotë thjesht “kryeqytet” në gjuhën kazake, ka ndryshuar emrin e saj mjaft shpesh në historinë e saj të fundit.
Fillimisht Akmolinsk, pastaj Tselinograd, pastaj Akmola, pastaj për herë të parë Astana, kur në vitin 1998 Nazarbaev ia besoi transformimin e saj yjeve botërorë të arkitekturës dhe e zgjodhi atë si kryeqytet në vend të Almatit, më i madh, por shumë afër Kinës dhe larg qendrës së vendit.
Në vitin 2019, kur presidenti i parë në historinë e vendit dha dorëheqjen, Tokayev i bëri homazhe duke e riemërtuar qytetin me emrin e tij, për të ndryshuar mendjen në shtator të vitit të kaluar, duke u kthyer në Astana.
Në një vend ku madhështia e kryeqytetit shërben për të tërhequr klientë dhe investitorë të huaj duke maskuar tensionet e brendshme, dukej se grushti i hekurt i përdorur për të ndërhyrë Putini, kishte nënshkruar një pakt nënshtrimi ndaj pushtetit të Kremlinit.
E ardhmja e “sovjetike”
Por bombat në Kiev ndryshuan gjithçka.
Ndjenja e përgjithshme që përshkon të gjithë Sovjetistanin, kombet që jetuan nën BS, përfaqësohet mirë nga djemtë në radhë në kullën Baiterek.
“Ne jemi kazakë dhe nuk duam të bëjmë asgjë me ta”, thotë një student i drejtësisë. “Ndoshta për disa nga gjyshërit tanë nuk është kështu, por ne duam të vendosim vetë për të ardhmen tonë”.
Meqë ishte i kujdesshëm, plaku Nazarbayev e kuptoi se ku po frynte era në vendin e tij. Një nga masat e tij të fundit ishte heqja e mësimit të detyrueshëm të gjuhës ruse në shkolla.
Rusia nuk është e dashur. Aq më pak në Kazakistan, i cili së bashku me Ukrainën është ndoshta vendi që ka vuajtur më shumë gjatë shtatëdhjetë viteve të regjimit sovjetik. Kolektivizimi i detyruar i bujqësisë gjatë viteve 1930 shkaktoi mbi 1 milion vdekje.
Bota e tmerrshme e gulagëve
Në jug të Astanës së ardhshme qëndronte gulagu i dytë i Bashkimit Sovjetik, ku u burgosën mbi 800 mijë të burgosur politikë.
Në veriun rusishtfolës, u ndërtua Poligoni Bërthamor ku u kryen 450 teste atomike, duke e bërë një zonë me madhësinë e Lombardisë pothuajse të pabanueshme dhe duke bërë gati dy milionë njerëz të sëmurë.
Edhe Gorbaçovi bëri dëm, i cili në dhjetor 1986 rrëzoi sekretarin e Partisë Komuniste të Kazakistanit, Dinmukhamed Kunajev, në detyrë që nga lindja e partisë, për korrupsion, por kishte idenë e keqe për ta zëvendësuar atë me një njeri të cilit i besonte, një rus etnik.
Shtypja e revoltës ishte shumë e ashpër. Edhe sot nuk dihet se sa të vrarë.
Në vitin 1991, Nazarbayev u emërua, i destinuar të bëhej presidenti i përjetshëm. Kazakistani ishte i fundit nga republikat sovjetike që fitoi pavarësinë.
Velloja e jetës së qetë: e grisur
Papritmas Operacioni Special në Ukrainë bën të dukshme kontrastet dhe tensionet e brendshme në marrëdhëniet midis Rusisë dhe partnerëve të saj në Komonuelthin e Shteteve të Pavarura që lindën pas shpërbërjes së BS.
Arkadij Dubnov, një ish-këshilltar i Boris Yeltsin dhe Putin, një nga ekspertët kryesorë për marrëdhëniet midis Kremlinit dhe vendeve aziatike, argumenton se zgjedhja për të zgjidhur problemet e vjetra me Kievin ushtarakisht “ka grisur vellon e paqes kudo”.
Pavarësisht borxhit që sapo ka kontraktuar me Putinin, edhe Tokajev është i detyruar ta marrë parasysh.
Nga historia e vendit të tij dhe për frikën e tij, të cilat që nga viti 1990 janë lidhur me esenë e Aleksandr Solgenitsyn, në të cilën disidenti i famshëm, tashmë i rehabilituar, argumentoi për nevojën e “ribashkimit të tokave” duke krijuar një bashkim që duhej të përfshinte Rusinë, Ukrainën, Bjellorusinë dhe disa rajone të Kazakistanit.
Mbani mend kush është shefi
Pas 24 shkurtit 2022, qytetet kazake bëhen standarde të Azisë Qendrore të disponimeve anti-ruse.
Në rrjetet sociale, në rrugë, shoqëria duartroket masivisht me lindjen e “yrteve të solidaritetit”, të krijuar nga sipërmarrësit vendas, të cilët krijojnë shtëpi të lëvizshme për popujt nomadë, veçanërisht në territorin ukrainas për të ndihmuar refugjatët.
Protestës së Ministrisë së Jashtme ruse, i kundërvihet angazhimi privat.
Astana thotë se është “e detyruar” të zbatojë sanksionet perëndimore.
Në Moskë, megjithatë, ky vendim merret si një zgjedhje shumë e saktë e fushës, deri në skenën e pabesueshme që ndodhi qershorin e kaluar në skenën e Forumit Ekonomik të Shën Petersburgut, gjatë një edicioni autokratik të konceptuar si kremtimi i parë i kthesës antiperëndimore të botës ruse.
Atë mëngjes, Putin inauguron dialogun midis dy krerëve të shtetit duke ngatërruar emrin e Tokayev, duke e shqiptuar atë tre herë në shumë mënyra të ndryshme, si për t’i kujtuar atij se kush është shefi.
Presidenti kazak përgjigjet me herezi të pastër.
“Ruajtja e paqes dhe bashkëpunimit”
“Ne respektojmë të drejtën ndërkombëtare”, thotë ai, duke injoruar prezantuesen që tund kokën.
“Pra, ne nuk e njohim Tajvanin, Kosovën, Osetinë e Jugut dhe Abkhazinë. Dhe ne do të zbatojmë të njëjtin parim për ‘kuazi-shtetet’ e sapoformuara, siç janë, sipas mendimit tonë, Republikat e Donetskut dhe Luganskut”.
Duke ia ngulur sytë kolegut të tij, Putini përgjigjet me acar se e gjithë ish-BS-ja nuk është asgjë më shumë se “Rusia historike”.
“Kazakistani duhet të shmangë përdorimin si bazë ushtarake për të krijuar probleme për Rusinë dhe Kinën”.
Sipas fjalëve të politologut Marat Shibutov, mund të shohim edhe njëfarë frike, të zakonshme për shoqërinë më të moderuar kazake dhe dashnore të jetës së qetë.
“Sepse e kupton se si përfundon. Interesi ynë kryesor është ruajtja e paqes dhe bashkëpunimit. Rusia dhe Kazakistani i shërbejnë njëra-tjetrës, sot si në shekullin e tetë. Rusia ka nevojë për rrugë drejt Jugut dhe Lindjes globale, Kazakistani ka nevojë për një rrugë drejt Perëndimit, dhe për këtë ne duhet të përdorim territorin e fqinjit tonë”.
Në kozmodromin Baikonur që mundi SHBA-në
Por forca e së kaluarës është më e fortë se çdo ftesë për kujdes.
Kozmodromi Baikonur është një pjesë e historisë ruse në territorin e Kazakistanit. Ishte baza nga e cila u lëshua sateliti i parë, Sputnik 1, në 1957 dhe nga e cila u nis Yuri Gagarin në 1961 për t’u bërë njeriu i parë që udhëtoi në hapësirë, i ndjekur dy vjet më vonë nga astronautja e parë grua, Valentina Tereshkova.
Është vendi i triumfit të vetëm të padiskutueshëm sovjetik ndaj Shteteve të Bashkuara, i arritur në izolimin absolut për shkak të Luftës së Ftohtë, siç përsërit gjithmonë Vladimir Putin.
Gjithashtu për shkak të vlerës së tij simbolike, kozmodromi dhe qyteti me shtatëdhjetë mijë banorë që u ngritën rreth tij janë një enklavë ruse në territorin e huaj, e menaxhuar nga Roscosmos, agjencia hapësinore e Kremlinit, dhe e rregulluar nga një kontratë koncesioni e nënshkruar në 1995 nga Yeltsin me qeveria e porsalindur kazake.
Asnjëherë nuk është paguar për ndikimin mjedisor të Soyuz-5
Disa ditë më parë, autoritetet në Astana kapën kozmodromin në një përpjekje për të rikuperuar borxhet prej 2 miliardë rubla (25 milionë euro) të diskutueshme pas vlerësimeve të ndikimit mjedisor të misionit Soyuz-5.
Kremlini ka bërë të ditur se nuk ka ndërmend të paguajë. Daullja e tij e basit në televizion u kthye menjëherë përmbys.
“Armiku tjetër që do të vendoset është Kazakistani. Nazizmi po rritet edhe atje, si në Ukrainë. Ka shumë rusë dhe pastaj ai territor na përket neve”.
Kështu foli Vladimir Solovyov, propagandisti kryesor të Putinit.
Djemtë nga Astana e dinë se çfarë mund të ndodhë. Ata presin, pa frikë nga baballarët e tyre.
Mosha mesatare e rusëve që jetojnë në Kazakistan është pesëdhjetë vjet.
Ajo e kazakëve, dy të tretat e popullsisë, është vetëm 25 vjeç, më e ulëta e çdo vendi euroaziatik.
Koha është në anën e tyre.
Albanian Post