Autor: Blerim Latifi
Në nivelin institucional, Bashkimi Europian po përjeton një krizë të madhe strukturore, fundi i së cilës nuk është askund.
Ky muaj shënon tridhjetë vjet nga fillimi i përfundimit të komunizmit. Tridhjetë vjet më parë, turma demonstruesish të zemëruar sulmuan Murin e Berlinit, simbolin më famëkeq të ndarjes së botës në dy kampe armiqësore të Luftës së Ftohtë.
Gjatë këtij sulmi nuk pati të shtëna as viktima.
Kujdestarët e murit nuk ishin më atje. Regjimi që dha urdhra për të vrarë njerëz kishte mbaruar, dhe me atë edhe ideologjia që justifikonte këtë regjim. Pas 72 vjet udhëzimesh profetike marksiste në përpjekjen për ta zbatuar atë, eksperimenti utopik komunist dështoi.
Pas fitores ndaj fashizmit, demokracia liberale shënoi fitoren e dytë më të madhe ideologjike në mbi një shekull, të cilën historiani britanik Eric Hobsbawm me të drejtë e kishte quajtur ”shekulli i ekstremeve”. Gjatë natës, referencat për të ardhmen ishin përmbysur: shpresës marksiste i kishte dhënë mënyrë drejt shpresës kapitaliste.
Pyetjes kryesore, të parashtruar nga shumë njerëz nga vendet që sapo dilnin nga perandoria komuniste se në cilin drejtim duhet të lëvizin vendet e tyre, u përgjigj me shpejtësi nga perëndimi: ata duhet të bëhen pjesë e Bashkimit Europian dhe Aleancës së Atlantikut të Veriut, NATO.
Në mënyrë që të arrihet kjo, këto vende do të duhej të zbatonin një seri reformash të thella strukturore, të cilat, mbi rrënojat e ekonomisë së planifikuar të centralizuar, do të ndërtonin ekonominë e tregut të lirë, ndërsa strukturat e regjimit totalitar do të zëvendësoheshin me liberale rendi kushtetues.
Në kohën e duhur, kjo paketë reformash u etiketua si ”tranzicion demokratik”.
E gjithë gjëja ngjante me udhëtimin imagjinar që ndërmori Dante Alighieri në Komedinë Hyjnore: së pari kalon nëpër ferr, pastaj purgator dhe në fund të arrin në parajsë. Në rastin e vendeve që dalin nga komunizmi, ferri nënkuptonte regjime totalitare, tranzicion të simbolizuar purgator dhe parajsa ishte periudha që shënon krijimin e demokracisë liberale, ekonominë e tregut të lirë dhe një shoqërie të të drejtave të njeriut.
Në tërë historinë e saj, Europa nuk kishte provuar një klimë më të madhe optimizmi dërrmues se ditët pas rënies së Murit të Berlinit. Në një tejkalim të Washingtonit me entuziazmin për fitoren e Luftës së Ftohtë, filozofi japonez-amerikan, Francis Fukuyama u ul dhe shkroi librin ”Fundi i Historisë dhe Njeriu i Fundit”. Ai ishte i bindur dhe tani donte të bindte edhe botën, se kishte ardhur fundi i armiqësisë njerëzore dhe se tani e tutje, nuk kishte shumë për të bërë tjetër përveç të jetosh në paqe dhe lumturi liberale.
Tridhjetë vjet më vonë, kjo klimë e optimizmit është zvogëluar. Në vend të tij, ne kemi një klimë pesimizmi, e cila ka tiparet e asaj që filozofi i famshëm hebre Edmund Husserl, tashmë në 1935 shpikur si “lodhje e Europës“. Ajo që nënkuptonte Husserl me këtë term është shterja e forcës shpirtërore të civilizimit evropian , humbja e besimit nga evropianët në vlerat e tyre universale.
Më shumë sesa një përfundim, mendimi i Husserl ishte një parathënie dhe sot kjo parathënie duket se është materializuar. Europa sot ndjen lodhjen, në gjithçka që bën, ndërsa skepticizmi pasmodern në vlerat e tij është bërë një ndjenjë pan-evropiane.
Në nivelin institucional, Bashkimi Europian po përjeton një krizë të madhe strukturore, fundi i së cilës nuk është askund.
BRITANIA E MADHE, nxitur nga ndjenja që anija evropiane po fundoset, morën vendimin për ta braktisur, por ata që morën këtë vendim nuk kanë gjetur ende një tjetër varkë shpëtimi. Brexit do të zbresë në histori si shembulli i gënjeshtrave të rrezikshme që fshihen nën premtimet mesianike të populizmit.
Nga ana tjetër, projekti i madh i integrimit të vendeve të mëparshme komuniste në Bashkimin Evropian ka ngecur në gjysmë të rrugës. Vendi i fundit që u bashkua me BE ishte Kroacia në 2013, dhe zërat kundër çdo zgjërimi të mëtejshëm të BE-së po forcohen.
E para midis këtyre zërave nuk është askush tjetër përveç presidentit të Francës, Emanuel Macron. Gjatë takimit të fundit të liderëve të BE-së, ishte Macron ai që bllokoi vendimin për hapjen e negociatave për integrimin e Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Serbia, vendi tjetër i Ballkanit, pavarësisht se filloi negociatat më herët, është në ngërç.
Arsyeja për këtë është se avancimi i saj në rrugën drejt integrimit evropian nuk mund të vazhdojë një hap më tej derisa të zgjidhet mosmarrëveshja me Kosovën, e cila nga viti 2008, tani është një vend i pavarur, i njohur nga 115 shtete, mes tyre shumica e anëtarëve të BE-së shtete.
Në këtë kontekst, Serbia po përpiqet të ndryshojë qëndrimin evropian duke kërcënuar se do të bëhet pjesë e planeve ruse për një aleancë të madhe Euroaziane, një përgjigje ndaj Perëndimit në gjeopolitikën globale. Aktualisht, ky kërcënim nuk po merret seriozisht nga Bashkimi Europian ose SHBA.
Arsyet për këtë janë disa, në mesin e tyre edhe fakti që planet ruse për një kamp euroaziatik kundër Perëndimit nuk janë qartë të realizueshme. Përveç SHBA.-së, këto plane kundërshtohen gjithashtu nga Kina dhe Japonia, dy vende, të cilat në shumë aspekte, janë përpara Rusisë së Putinit. Kështu që, për të mos u vendosur në mes Lindjes dhe Perëndimit, Serbia detyrohet të pranojë të ulet në tryezën e bisedimeve me Kosovën në mënyrë që të zgjidhë mosmarrëveshjen e saj historike.
Deri më tani, ky dialog i udhëhequr nga Bashkimi Europian nuk ka sjellë ndonjë rezultat domethënës. Shumë marrëveshje të vogla, të arritura deri më tani në mes të Kosovës dhe Serbisë, mbeten vetëm në letër, pasi që asnjë nga të dy palët nuk kishte gatishmëri të plotë për t’i zbatuar ato, dhe burokratët e Brukselit nuk ishin të aftë të zbatonin zbatimin.
Aktualisht, të gjitha shpresat qëndrojnë në përfshirjen kryesore të Washingtonit, i cili ka shprehur hapur qëllimin e vet për të ndihmuar të dy palët në gjetjen e një zgjidhjeje, për dy arsye.
Së pari, një Kosovë e pavarur është një projekt amerikan dhe së dyti, zgjidhja e mosmarrëveshjeve historike në Ballkan zvogëlon përpjekjet e Rusisë për të ushtruar ndikimin e saj në rajon.
Çfarë do të transferohet mbetet për tu parë!
E gjithë kjo për të cilën kanë mbetur vendet e Ballkanit Perëndimor është shpresa se lodhja e Europës, e parashikuar nga Husserl, nuk do të vijë në Shtetet e Bashkuara gjithashtu, dhe se të gjithë ata që flasin për “fundin e shekullit Amerikan” janë lajmëtarë të falsifikuar.
(Botuar në The Jerusalem Post, përkthyer nga klankosova.tv)
Blerim Latifi është profesor i filozofisë politike dhe filozofisë së fesë në Universitetin e Prishtinës.