Duke studiuar periudhën e miqësisë gati 20-vjeçare midis Shqipërisë dhe Republikës Popullore të Kinës, nuk është vështirë të formulohen disa përfundime dhe të theksohen disa nga mësimet e nevojshme për politikën dhe diplomacinë shqiptare për kohën e stome e të ardhme. Njëkohësisht studimi i marrëdhënieve midis dy vendeve, dy shteteve, dy partive dhe dy udhëheqësve komunistë të Shqipërisë e të Kinës, na çon gjithashtu në mundësinë e parashikimit të një prognoze për të ardhmen, në kuptimin se si mund, duhet e do të jenë lidhjet shqiptaro-kineze në funksion të interesave nacionale të të dy vendeve, tashmë pa ngarkesa ideologjike. Të dy këta elementë, përcaktimi i diagnozës së kurbës së ngritjes dhe të uljes deri në shkëputje të marrëdhënieve shqiptaro-kineze, si dhe mësimi politik e diplomatik, se nuk janë ideologjitë, por interesat nacionale ato që përcaktojnë lidhje të tilla, na çojnë në nevojën e përpunimit të një strategjie objektive dhe pa paragjykime në ecurinë e mëtejshme në të sotmen e të ardhmen të lidhjeve midis Shqipërisë dhe Kinës. Për lehtësi në të kuptuarit e çështjes po ndalem në disa përfundime sa i përket lindjes, zhvillimit e deri rrënimit të këtyre lidhjeve:
Marrëdhëniet shqiptaro-kineze e patën bazën e tyre tek ideologjia dhe politika e njëjtë e të dy vendeve. Duke qenë se dy vendet, Kina edhe Shqipëria, ndërtuan një sistem qeverisës totalitar, të udhëhequr nga e njëjta ideologji e politikë, mbështetur te parimet e Marksit, Leninit e Stalinit, ato patën gjithashtu një pikë takimi të përbashkët në qendrën ndërkombëtare të komunizmit, në Moskë. Nëse njëra prej këtyre vendeve nuk do t´i përmbahej kësaj ideologjie e kësaj politike, atëherë Shqipëria dhe Kina nuk do të mund të takoheshin kurrë në qendrën e lëvizjes komuniste e punëtore të botës, në Bashkimin Sovjetik e për pasojë nuk do ta kishin njohur njëra-tjetrën.
Kina e Mao Ce Dunit gjatë gjithë kohës së marrëdhënieve të ngushta me Shqipërinë e Enver Hoxhës iu përmbajt një ideologjie më fleksibile, më liberale dhe më logjike, sesa partnerët e tyre shqiptarë. Kur numri dy i Partisë së Punës të Shqipërisë, Hysni Kapo, i shoqëruar nga Beqir Balluku u takuan me Maon më 3 shkurt 1967 në Pekin, udhëheqësi kinez, pasi pyet Çu En Lain, se kur ishte Mehmet Shehu për vizitë në Kinë, dhe merr përgjigjen prej tij, shprehet: “Në maj të vitit të kaluar, unë i thashë atij (Mehmet Shehut-shen im, EB) se çështja nëse do të fitojë revizionizmi apo marksizëm-leninizmi është çështje e dy rrugëve dhe e dy klasave. Kush do të fitojë? Borgjezia apo proletariati? Marksizëm-leninizmi apo revizionizmi? Unë i thashë se tani ne nuk mund ta themi dhe nuk mund të nxjerrim konkluzionin se kush do të fitojë. Ekzistojnë dy mundësi, mundësia e parë është që të fitojë borgjezia, revizionizmi, të na përmbysë neve. Mundësia e dytë është që neve të përmbysim revizionizmin dhe borgjezinë. Pse unë vura mundësinë e disfatës sonë në radhë të parë? Unë mendoj se duke e parë kështu problemin është më e favorshme për ne”.
Kulti i Individit
Kulti i Individit ishte tipar dallues i të dy udhë-heqësve komunistë, perandorit kinez, siç e quanin Maon mediat e huaja, dhe pashait të kuq të Tiranës, siç u konsiderua me insinuata Enver Hoxha. Por edhe në këtë aspekt kishte ndryshime. Kur Hysni Kapo i foli më 1967 Maos për rolin e tij të madh, Mao Ce Duni iu përgjigj përmes pyetjes retorike: “Loz me të vërtetë një rol kaq të madh? Dhe vazhdoi: “Unë nuk e kam shkuar në mend. Nuk luaj një rol kaq të madh, si mund të loz një rol kaq të madh? Ju e keni ngritur tepër lart. Unë mendoj se ju po zhvilloni Kultin e Individit”.
Hysni Kapo: Jo. Ne nuk kemi frikë nga Kulti i Individit, shoku Mao Ce Dun, ky është një fakt për partinë dhe popullin tonë.
Beqir Balluku: Ju falënderojmë shumë juve për vlerësimin e lartë dhe ndihmën e madhe.
Kryetari Mao: Unë s´jam shumë i aftë, edhe ju shokë e dini. Pa shikoni, çfarë rrëmuje është bërë në Kinë, ja pra, puna nuk shkon mirë. Kudo është konfuzion i madh. Fondi 14, M.P.K Kineze, viti 1967, dosja 6, faqe 15.
Ishte fjala për periudhën e revolucionit proletar kulturor kinez dhe Maoja gjen rastin të shfaqet i penduar për iniciativat e tij revolucionare radikaliste, të cilat shkaktuan mijëra viktima në Kinë. Ndërsa në diskursin e Enver Hoxhës, sa i përket Kultit të Individit gjen vetëm një shprehje të tij në rastin e një takimi me punëtorët, kur thotë se “Jeni ju, pa jemi ne”, çka në thelb ishte një rikonfirmim i kultit të tij dhe jo një thirrje për ta luftuar këtë kult. Ai ishte i bindur se nëse për një moment të caktuar do të hiqte dorë nga paranoja e mitit dhe kultit të krijuar për të, mund të paguante koston e largimit nga pushteti. Ndërsa Maon në Kinë e mbanin në pushtet rrethanat dhe nevojat për stabilitet të vendit më të madh në botë, Hoxha në Shqipëri u mbajt në pushtet vetëm përmes forcës dhe ngritjes permanente të kultit të tij si udhëheqës “i pazëvendësueshëm”.
Meqë jemi te kjo bisedë, është me interes të shohim se si Mao Ce Duni e mbyll bisedën e tij me Hysni Kapon në fillimshkurtin e vitit 1967.
– Kryetari Mao: Më kanë vënë edhe disa epitete, si p.sh, mësues i madh, udhëheqës i madh, strategu i madh dhe timonieri i madh, mua nuk më pëlqejnë. Por s´kam ç´bëj. Kudo po veprohet kështu. Ka njerëz që propozojnë që të mbetet vetëm epiteti “mësues”. Unë kam qenë mësues në shkollën fillore, sa mirë që të jem një mësues i thjeshtë. Sa për profesor, nuk mund të bëhet fjalë. Unë nuk kam ndjekur universitetin. Ju keni bërë studime në universitet?
– Shoku Hysni: Asnjë.
– Kryetari Mao: Po ju (duke iu drejtuar shokut Beqir Balluku).
– Shoku Beqir: As unë.
– Kryetari Mao: As ju (duke iu drejtuar shokut Hyni Kapo).
– Shoku Hysni: Kam ndjekur vetëm shkollën e mesme.
– Kryetari Mao: Marksi ka qenë universitar, Lenini gjithashtu. Stalini ka mbaruar shkollën e mesme, edhe unë po ashtu. Unë dyshoj në një pjesë të mirë të universitarëve, sidomos ata që kanë studiuar shkencën shoqërore. Këta njerëz, po të mos edukohen, po të mos kryhet revolucioni kultural, janë shumë të rrezikshëm, këta njerëz do të bëhen revizionistë në të ardhmen….
Marrëdhëniet shqiptaro-kinezë pësuan krisjen e madhe për shkak se Pekini pranoi për vizitë presidentin amerikan, Nikson, dmth, sepse Kina dhe Mao Ce Duni ndryshuan politikën e tyre dhe u hapën me Perëndimin.
Në vend që Shqipëria këtë kthesë historike në marrëdhëniet e Kinës me SHBA-të ta shfrytëzonte në të mirë të hapjes dhe zhvillimit të saj, në vend që këtë avantazh ta vlerësonte si avantazh të saj për t´iu kundërvënë synimeve të Bashkimit Sovjetik për zgjerimin e influencës së tij në Ballkan, veproi ndryshe, duke ndikuar në të kundërt të interesave nacionale të shqiptarëve.
*Pjesë nga libri