6.8 C
Prizren
E martë, 19 Mars, 2024

Marrëveshja Kosovë-Serbi: Ruan reputacionin apo ruan kufijtë?

utor: Gëzim Krasniqi

Reagimet kontradiktore ndaj propozimeve për të zgjidhur çështjen e Kosovës nëpërmjet ndryshimeve të kufijve ka nxjerrë në dritë konfuzionin e komunitetit ndërkombëtar në lidhje me ato që janë përparësitë e tij.

Njoftimet e fundit nga presidentët e Serbisë dhe Kosovës, se po marrin në konsideratë ndryshimet e kufirit për të arritur një marrëveshje historike paqeje, kanë tronditur të gjithë rajonin.

Duke folur në forumin Alpbach në Austri, presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiç, dhe Hashim Thaçi i Kosovës theksuan nevojën për të arritur një zgjidhje kompromisi që do të zgjidhë çështjen e Kosovës nëpërmjet një lloj rregullimi apo demarkacioni të kufirit dhe i bënë thirrje Bashkimit Europian të mbështesë këto përpjekje.

Edhe pse u ofruan pak detaje, plani do të përfshinte komunat e veriut të Kosovës të Leposaviqit, Zveçanit dhe pjesëve të Zubin Potokut (minus liqenin e Gazivodës, një burim kryesor uji për Kosovën) që do t’i jepen Serbisë. Në këmbim, pjesë të Preshevës dhe Bujanocit në Serbi, (në perëndim të Korridorit të rëndësishëm pan-Europian 10) do të bëheshin pjesë e Kosovës.

Pa paraqitjen zyrtarisht të asnjë detaji, nisma ka nxitur spekulime në nivel lokal dhe ndërkombëtar për synimet dhe ndikimin e mundshëm të një plani të tillë – dhe ka ngritur shqetësime rreth përpjekjeve të ripërtërishme për të ndryshuar kufijtë përgjatë vijave etnike në rajonin më të gjerë.

Kjo ka ndarë aktorët dhe komentuesit vendas, rajonalë dhe ndërkombëtarë. Ndërsa zyrtarët e lartë të BE-së, përfshirë Përfaqësuesen e Lartë të BE-së Federica Mogherini dhe Komisioneri Johannes Hahn, nuk përjashtuan mundësinë e një zgjidhje konsensuale që garanton stabilitet rajonal, kancelarja gjermane Angela Merkel ka refuzuar ndryshimet në kufij.

Shtetet e Bashkuara, një aktor kyç në rajon dhe një mbështetës i patundur i pavarësisë së Kosovës, sipas Këshilltarit të Sigurisë Kombëtare të SHBA-së John Bolton, janë të hapura për një shkëmbim territori midis Kosovës dhe Serbisë si pjesë e një marrëveshjeje.

Skena politike e Kosovës mbetet thellësisht e ndarë edhe për këtë çështje, me partitë e opozitës si dhe dy nga tre partnerët e koalicionit (përfshirë partinë e kryeministrit Ramush Haradinaj) që kundërshtojnë diskutimin mbi çështjen e kufirit. Partitë opozitare, të cilat kundërshtojnë mandatin e Thaçit për të përfaqësuar Kosovën në negociatat me Serbinë, madje kanë nisur një rezolutë që synon mbrojtjen e integritetit territorial të vendit.

Po ashtu, në Serbi, ideja e Vuçiçit për një “delineacion” kufitar ka hapur një rivalizëm të ri mes qeverisë dhe Kishës Ortodokse Serbe, e cila kundërshton çdo ndarje të Kosovës që do të legjitimonte pavarësinë e ish-krahinës.

Shumë komentues dhe studiues vendas dhe ndërkombëtarë kanë shprehur shqetësime se kjo mund të sjellë një efekt zinxhir në rajon dhe do të çojë në konflikte të përtërira. Më shumë se 50 organizata dhe ekspertë në Ballkan kanë nënshkruar një letër të hapur, duke i kërkuar Europës dhe SHBA-ve të kundërshtojnë çdo shkëmbim territorial.

Ndërsa është e parakohshme dhe e kotë të diskutohen meritat e nismës dhe implikimet e saj pa bërjen publike të planeve konkrete, vetë ideja dhe debati që e rrethon atë ngre pika kritike.

Së pari, është e qartë se 20 vjet pas përfundimit të konflikteve në ish-Jugosllavi, spektri i konfliktit ende mbetet varur mbi rajon.

Edhe pse nisma e presidentëve propozon rregullimin/demarkacionin e kufirit si një marrëveshje reciproke që mund të bënte që Serbia më në fund të njohë pavarësinë e Kosovës dhe të hapë rrugën që të dy vendet t’i bashkohen BE-së, shumë prej tyre druhen se masa do të krijonte një precedent që mund të përdoret diku tjetër – për shembull në Bosnje dhe Hercegovinë.

Edhe pse këto frika nuk janë të pabazuara, duke pasur parasysh historinë e rajonit dhe rebuset e tij të shquar politike, zbatueshmëria e parimit të mëparshëm është e kufizuar.

Serbia dhe lidershipi i serbëve të Bosnjës kanë filluar që në fillim të pohojnë se shpallja e pavarësisë së Kosovës në 2008 krijon një precedent të rrezikshëm.

Megjithatë, entiteti serb i Bosnjës, Republika Srpska, nuk u nda në vitin 2008, ose më vonë.

Në mënyrë të ngjashme, pretendimet se Rusia apo të tjerët do të përdorin një ndryshim eventual të kufijve midis Kosovës dhe Serbisë si një precedent janë të panatyrshme.

Rusia ka kujtuar “precedentin e Kosovës” për të justifikuar aneksimin e saj të Krimesë. Në realitet, megjithatë, ajo aneksoi Krimenë dhe njohu pavarësinë e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut në 2008 në përgjigje të ndryshimit të regjimit në Kiev dhe përpjekjes së Gjeorgjisë për të rimarrë me forcë krahinat e shkëputura.

Në fakt, Kosova është përdorur si një justifikim post festum. Veprimet e Rusisë vazhdojnë të jenë të nxitura nga ambiciet e saj të guximshme gjeostrategjike dhe nga një Perëndim i dobësuar dhe i përçarë, jo nga “precedenti i Kosovës”.

Sa i përket Bosnjës, është e qartë se problemet e saj rrjedhin nga marrëveshja e Dejtonit në vitin 1995 dhe nga dinamika e saj e brendshme politike. Çdo marrëveshje Kosovë-Serbi mundet dhe duhet të lëre jashtë Bosnjën, ashtu si procesi i Dejtonit në vitin 1995 nuk përfshiu çështjen e Kosovës.

Të dyja janë trajtuar gjithmonë veçmas.

Problemi themelor në Bosnje është se nëse Dejtoni dhe nënshkruesit e tij nuk ofrojnë garanci të mjaftueshme për funksionimin e saj, nuk ka asnjë mënyrë që as një Kosovë e mbetur në harresë do të garantojë mbijetesën e saj në një afat më të gjatë.

Një rregullim paqësor dhe i pajtueshëm kufijsh midis Kosovës dhe Serbisë do të forconte në fakt argumentin kundër shkëputjes së Republikës Srpska pa pëlqimin e të gjitha palëve.

Së dyti, ideja e rregullimit/demarkacionit të kufirit në publik dhe mbështetja e nënkuptuar e liderëve të BE-së, dëshmon për faktin se, pavarësisht mantrës së “normalizimit të marrëdhënieve” dhe fuqisë së supozuar të kushtëzimit, BE-ja nuk ka vizion të qartë se si ta bëjë Serbinë të arrijë të pranojë një Kosovë të pavarur dhe multietnike.

Dialogu i ndërmjetësuar nga BE-ja që filloi në 2011 pavarësisht arritjes së tij më të madhe – normalizimit të dialogut – ka prodhuar disa rezultate të tjera të prekshme.

Për një kohë të gjatë, dialogu është shndërruar në një synim në vetvete dhe në një mjet marketingu që zyrtarët e BE-së të shfaqin suksesin e tyre në përdorimin e kushtëzimit të BE-së për të zgjidhur çështjet bilaterale në rajon.

Është e qartë se hyrja në BE nuk është e besueshme sa duhet për ta bërë Serbinë të pranojë Kosovën brenda kufijve të saj ekzistues.

Gabimi i madh që BE-ja ka bërë në dialog është qasja e saj për të investuar në liderë të fortë, të cilët gjithashtu ndodh të jenë figura autoritare, në vend që të promovojë agjencinë lokale të serbëve të Kosovës dhe dialogun shoqëror në Kosovë.

Që në fillim, shqetësimi kryesor ka qenë t’i pëlqejë elitave qeverisëse në Beograd në vend që të trajtojë nevojat e serbëve lokalë në Kosovë.

BE-ja duket se ka përvetësuar idenë se lidershipi i Serbisë ka nevojë për një zgjidhje “për të ruajtur reputacionin”.

Për fat të keq, ruajtja e reputacionit e presidentit Vuçiç dhe ministrit të jashtëm Ivica Daçiç, ndihmës të ngushtë dhe trashëgimtarë të Vojisllav Sheshelit dhe Sllobodan Millosheviçit, ka marrë përparësi mbi nevojat dhe agjencinë e serbëve lokalë në Kosovë.

Pavarësisht që paraqiten si reformatorë pro-BE, si Vuçiçi ashtu edhe Daçiç e lavdërojnë Millosheviçin publikisht, duke e konsideruar atë një “lider të madh serb”.

Së treti, duke qenë të inkurajuar nga pranimi i gjerë ndërkombëtar, Vuçiç dhe Daçiç kanë ringjallur me sukses një ide politike katastrofike – ripërcaktimin e kufijve administrativë përgjatë vijave etnike – 30 vjet pas ngritjes së Millosheviçit në pushtet në Serbi.

Megjithatë, ndërkohë që është e qartë se strategjia kryesore e Serbisë ka qenë të dëmtojë konceptin e imponuar ndërkombëtarisht të shteteve qytetare dhe multietnike në Bosnje, Kosovë dhe Maqedoni, propozimi aktual për përshtatjen/përcaktimin e kufijve ndjek atë logjikë, por nuk është plotësisht në përputhje me të.

Ndryshimet i kufijve do të linin shumicën absolute të serbëve dhe monumentet kryesore të trashëgimisë fetare dhe kulturore serbe brenda Kosovës. Ata gjithashtu do ta shpëtonin Serbinë nga shumica e shqiptarëve në jug të Serbisë.

Ndërsa një propozim i tillë tingëllon absurd nga çdo perspektivë politike realiste, duke pasur parasysh se Serbia në mënyrë efektive kontrollon të dy rajonet, është simptomatike e tri gabimeve kryesore në ideologjinë nacionaliste serbe. Së pari, ajo tregon se Kosova është bërë një “lundruese” në diskursin nacionalist serb pa kuptim dhe kufij të qartë. Ndërsa për një kohë të gjatë, objektet kryesore fetare në Deçan dhe Graçanicë dikur nënkuptonin një “Kosovë Serbe”, sot është një varg malor në Leposaviç dhe Zubin Potok të cilit Serbia i është vënë pas.

Së dyti, për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të, liderët serbë e kanë trajtuar Kosovën si çështje të territorit dhe jo të njerëzve.

Në vitet 1990, Serbia shpërfilli dhe më pas shtypi dhe në fund depërtoi popullsinë shumicë shqiptare në një përpjekje për të zgjidhur me forcë “çështjen e Kosovës”. Sot Serbia propozon zgjidhje që shpërfill tërësisht edhe popullsinë serbe të Kosovës.

E fundit, por jo më pak e rëndësishme, gatishmëria e Serbisë për t’i dhënë Kosovës territore të banuara nga shqiptarët në Preshevë dhe Bujanoc tregon mosdashjen e saj për të marrë në konsideratë shqiptarët etnik si qytetarë të barabartë të Serbisë dhe për t’i integruar ata plotësisht në shoqëri dhe politikë.

Së katërti, pavarësisht shumë frikave të bazuara dhe të pabazuara, nga këndvështrimi i Kosovës, propozimi aktual për rregullimin e kufijve mund të paraqesë rastin më të mirë në situatën e dhënë për të mbyllur çështjen e statusit.

Pavarësisht mundimit të madh për të zbatuar Propozimin e Ahtisarit dhe më pas të angazhohen në një dialog shtesë në Bruksel që nga viti 2011 për të përshtatur nevojat e serbëve lokalë, në Kosovë ka një bindje në rritje se bisedimet e BE-së për “normalizimin e marrëdhënieve” është një premtim bosh që nuk do të garantojë integrimin e komunave veriore në Kosovë, apo të fitojë njohjen e plotë ndërkombëtare të Kosovës dhe anëtarësimin në OKB.

Prandaj, spektri i Kosovës i ngecur në një nivel ndërkombëtar dhe me një rajon serb autonom të ngjashëm me Republikën Srpska brenda saj, duket se ka shtyrë liderët e Kosovës – kryesisht Thaçin – të marrin në konsideratë alternativa për procesin në vazhdim e sipër, ndërsa vazhdojnë të këmbëngulin se statusi i Kosovës është ende i pazgjidhur.

Edhe pse integrimi i Preshevës dhe Bujanocit në Serbi në Kosovë nuk ka qenë kurrë një objektiv strategjik i lidershipit të Kosovës, perspektiva mund të përdoret për të përhapur kundërshtimin ndaj humbjes eventuale të territorit në veri.

Megjithatë, propozimi ngre një sërë pyetjesh deri tani pa përgjigje për mundësinë dhe/ose ligjshmërinë e arritjes së një marrëveshjeje të tillë, duke pasur parasysh faktin se Serbia nuk e njeh Kosovën, si edhe për fatin e të drejtave ekzistuese të pakicave dhe mbrojtjeve që rrjedhin nga Propozimi i Ahtisaarit, Marrëveshjet e Brukselit dhe e ardhmja e shtetit të Kosovës.

Shumë përkrahës të kësaj zgjidhjeje shprehen se një aranzhim i tillë nuk do të çonte domosdoshmërish në shfuqizimin e të drejtave të vetëqeverisjes dhe mbrojtjen e komuniteteve në Kosovë, apo do ta bënte Kosovën më pak multietnike se sa është tani.

Ç’është më e rëndësishmja, duke ndjerë një ndryshim në erërat politike dhe diplomatike të disa mbështetësve të saj kryesor dhe e frustruar nga mungesa e progresit në normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë, përkrahësit e rregullimit të kufijve në Kosovë duken të patrazuar nga implikimet e mundshme rajonale apo synimet e Serbisë përtej Kosovës.

Për të bërë një paralele historike, ndërkohë që në vitin 1989 liderët e republikave në Jugosllavinë Socialiste bënë një vesh shurdh ndaj protestave të Kosovës për revokimin e autonomisë së saj dhe nënshtrimit të saj politik ndaj Serbisë së Millosheviçit, këtë herë është lidershipi i Kosovës që refuzon të mendojë përtej llogaritjeve dhe interesave të veta.

Në përfundim, situata aktuale shfaq një numër absurditetesh dhe paradokse politike; a) ndërsa propozimi është mundësisht i rrezikshëm, ai vjen si një propozim konsensual nga aktorët lokalë dhe jo si një imponim i jashtëm; b) edhe pse ekspozon dështimin e kushtëzimit të BE-së për ta bërë Serbinë të pranojë Kosovën brenda kufijve të saj ekzistues, liderët kryesorë të BE-së e kanë përshëndetur atë si një marrëveshje që hap rrugën për anëtarësimin në BE të të dy vendeve; c) kundërshtohet me arsyetimin se promovon kufij etnikë, por lë relativisht të paprekur përbërjen etnike të Kosovës; d) edhe pse supozohet të trajtojë ankesat afatgjata të serbëve të Kosovës, rrezikohen që ajo të lërë jashtë shumicën e tyre.

Më e rëndësishmja, pavarësisht nga meritat dhe përfitimet e saj për zgjidhjen e rebusit Kosovë-Serbi, propozimi i presidentëve dhe reagimet ndaj tij nxjerr në pah një ndjenjë të thellë dyshimi dhe mosbesimi për ndonjë zgjidhje politike që përfshin kufijtë në një rajon që ende përndiqet nga spektri i luftës.

Edhe pse është hedhur si një nismë lokale, e cila ka shqetësuar ujërat politike lokale, rajonale dhe ndërkombëtare, fati i propozimit përfundimisht varet nga një konsensus i fuqive të mëdha dhe jo nga dy presidentë apo njerëzit e prekur nga ai.

Kështu që mbetet në dorë të aktorëve kryesorë ndërkombëtarë të zgjedhin “të ruajnë reputacionin” e lidershipit serb apo të shpëtojnë kufijtë ekzistues në rajon dhe të nxisin normalizimin e plotë të marrëdhënieve, përfshirë njohjen e plotë të Kosovës.

Më Shumë

“Kur t’bon be ‘frajeri’ që kurrë nuk e përsërit më të njëjtin gabim”, Liberta shkakton polemika me postimin e saj

Moderatorja e njohur shqiptare, Liberta Spahiu, ka shkaktuar mjaft polemika dhe të qeshura me postimin e saj të fundit në Instagram. Ajo publikoi një video...

Ky është çifti i moshuar që u gjenden të vdekur në shtëpinë e tyre në Rahovec

Një grua dhe një burrë janë gjetur sot pa shenja jete në shtëpinë e tyre në fshatin Pataqan i Poshtëm në Rahovec. Policia ka bërë...

Lajmet e Fundit