Martin Amis vjen në një rrëfim mbi krizat në Europë, rritjen e numrit të emigrantëve drejt vendeve me ekonomi më të mirë, përplasjet fetare dhe Nabokovin…Shkrimtari mund të lexohet në shqip me romanin “Treni i natës”, nga botimet “Saras”
Koha për të shkruar mbi Epokën e Terrorizmit do të vijë kur atij t’i ketë ardhur fundi ose të paktën kur t’i lëkunden themelet. Norman Mailer thoshte se terrorizmi duhej katandisur në “një nivel të tolerueshëm” dhe kjo mund të jetë më e mira që mund të shpresojmë.
Edhe udhëtimi më i mërzitshëm i ngjan një historie të shkurtër. Martin Amis një nga shkrimtarët më të njohur të kohës, rrëfen kështu në një intervistë dhënë për New York Times, duke treguar sesi udhëtimet që bëri pak kohë më parë nëpër Europë u kthyen në një burim frymëzimi për t’i kthyer në tregime. Në një kohë të mbushur me zhvillime politike ose sociale, një shkrimtar nuk ka si të jetë i shkëputur prej saj, dhe pse detyra e shkrimtarit nuk është të jetë domosdo i angazhuar”. Romancierët nuk duhet të ngatërrohen kurrë me detyra e detyrime. Por, nëse ndiejnë një farë shtyse letrare për të trajtuar realitete politike, atëherë patjetër”, thotë ai. Martin Amis ka ardhur për herë të parë në gjuhën shqipe nga botimet “Saras” me romanin “Treni i natës”, i cili mund të gjendet në çdo librari. Historia e një ngjarjeje të kohës moderne, zbulohet përmes fletëve të librit me gjithë tragjizmin e saj, duke na treguar anë të fshehta të mendjes sonë. Martin Amis ka aftësinë ta kthejë lexuesin në një personazh të librit të tij, dhe këtu qëndron forca e tij si shkrimtar. “Treni i natës” ka brenda një nga sëmundjet e kohës së sotme, siç është vetëvrasja, por dhe idenë e gjetjes së rrugës drejt dritës dhe kur je në mes të errësirës. Vetë Amis e konsideron këtë libër një nga më të dashurit e tij. Së shpejti, “Saras” do të sjellë për lexuesin dy vepra të tjera të këtij autori si “Zona e interesit” dhe “Shtëpia e takimeve”.
Pjesa më e madhe e tregimit “Oktober” (Tetori), botuar në edicionin e kësaj jave, bazohet në përvojat tuaja gjatë një turneu libri pak kohë më parë në Europë. Çfarë ju shtyu që ta ktheni në tregim, dhe jo në ese, apo kujtim ditari? Dhe, pasi vendosët për këtë zgjidhje, pse keni përdorur kaq material bazuar në fakte të vërteta të jetës suaj?
Treni-i-Nates_3Edhe udhëtimi më i mërzitshëm i ngjan një historie të shkurtër: fillimi, vazhdimi, fundi, me udhëtarin që zhvendoset dhe ndërkohë që shpresojmë se e ka marrë kumtin. Dhe ky udhëtim i veçantë ishte tejet interesant dhe jashtëzakonisht turbullues. Për një farë kohe të shkurtër, të shkruarit e mora si një farë mënyre të paraqitjes së pikëpamjeve të mia, por unë doja lirinë e veçantë që të mundësonte trillimi. Ndërsa historia zhvillohej, dukej sikur ajo kishte nevojë që ta mbrujtja me ca mbresa nga jeta ime: jo jeta si shkrimtar, por si bir, bashkëshort dhe baba.
Rrëfyesi juaj ka zbritur në një Mynih që gëlon nga festuesit e Oktober fest dhe është gati të dyndet nga refugjatë të ardhur prej Lindjes së Mesme. Papritur, në atë ambient veshi i kap disa zëra. A përfaqësojnë vallë fotografi Bernhard dhe afaristi Xheofri një ‘spektër’ të opinionit publik në Europë?
Nuk jam i sigurt se dy vetë mund të përbëjnë ‘një spektër’, por Bernhardi dhe Xheofri sigurisht që përfaqësojnë dy impulse të kundërta njerëzore. Bernhardi, një gjermano-iranian, priret drejt gjithpërfshirjes, ndërsa Xheofri, një konsevator nga Jorkshër, nuk e shmang dot impulsin e mospranimit, të ndëshkimit. Edhe pse Xheofri plak mund të mos jetë aq i neveritshëm, nuk ka gjasa që të reagojë mirë ndaj një dyndjeje demografike. Druaj se kriza e refugjatëve do të zgjojë nga “gjumi” shumë fanatikë reaksionarë në Perëndim.
Rrëfyesi i tregimit “Oktober”, po i lexon gruas së vet Verës, letrat e Vladimir Nabokovit dhe po mendon për rrugëtimin e vetë Nabokovit si refugjat. A mund të krahasohet gjendja e Nabokovit me atë të refugjatëve në Europë, tani?
Gjendja e Nabokovit ishte po aq e skajshme sa edhe ajo e një siriani të sotëm. I të huajësuar dhe pa një dysh në xhep, ai u përball me rrezikun e vdekjes tri herë: kur shpëtoi nga bolshevikët në 1917, kur u iku nazistëve në 1937 dhe kur Vermahtit në Francë, në vitin 1940. Të vetmet burime të tij ishin gjuhët (rusisht, frëngjisht, anglisht) dhe dhuntia e tij, megjithëse mbeti pa një dysh në xhep, derisa u botua libri “Lolita”, aty nga fundi i viteve pesëdhjetë të shekullit të kaluar.
Çfarë mendoni se do ta priste rrëfimtarin tuaj sikur të kthehej në Mynih, le të themi, në tetor të vitit 2025?
Disa shkrimtarë, si, J. G. Ballarda po Don DeLillo, kanë fituar emër për aftësinë e të parashikuarit të tyre. Por, unë nuk e kam menduar kurrë se në letërsi, parashikimi i të ardhmes mund të jetë një udhë që duhet ndjekur seriozisht. Romancierët mund të qëllojnë me ndonjë tregim herë pas here ose aty-këtu, por historia është dhe më dinake se ne.
Sulmet e 11 shtatorit dhe pasojat e tyre, u bënë shtysë që të shkruanit esenë dhe përmbledhjen me tregime të vitit 2008 “Avioni i Dytë”. A ka ndonjë libër që po tharmohet për të folur mbi krizat e tanishme? Dhe nëse është kështu, do të ketë formën e trillimit, apo të së vërtetës?
Ndoshta do të duhej të dilte në formën e eseve, apo ndoshta të tregimeve të tërthorta. Një dhjetëvjeçar më parë, shkova shumë larg me një roman satirik mbi xhihadin, por pastaj e braktisa: çdo fjali dukej se ishte peng i fatit. Koha për të shkruar mbi Epokën e Terrorizmit do të vijë kur atij t’i ketë ardhur fundi, apo të paktën kur t’i lëkunden themelet. Norman Mailer thoshte se terrorizmi duhej katandisur në “një nivel të tolerueshëm” dhe kjo mund të jetë më e mira që mund të shpresojmë.
A e ndieni si detyrë, apo detyrim të trajtoni çështje politike dhe njerëzore në veprën tuaj? Në një farë mënyre, ai kërkohet romancierit të përmbushë rolin e intelektualit popullor?
Romancierët nuk duhet të ngatërrohen kurrë me detyra e detyrime. Por, nëse ndiejnë një farë shtyse letrare për të trajtuar realitete politike, atëherë patjetër. Dhe ndonjëherë të ndodh papritur. Herë pas here, Nabokovi shprehte mungesë të plotë interesi ndaj atyre që ai i quante “çështje aktuale të fryra”, por megjithatë shkroi disa libra si (“Ftesë në një Kokëprerje” dhe “Kthesa e Frikshme”), ndërkohë që në tregimet e tij(përfshirë edhe atë “Pnin”) ka shumë faqe tragjike. Totalitarizmi i pati dhënë një nxitje të madhe krijimtarisë së tij: madje, ndoshta edhe vetë libri “Lolita”, mund të merret si studim mbi tiraninë.