13.8 C
Prizren
E enjte, 28 Mars, 2024

Letërsia dhe personazhi aventurier

Nga Adelina Xhaferi

Të ngrihesh në këmbë në një botë ku çdo gjë është e ftohtë, do të thotë të premtosh. Po kujt dhe për çka? Ta shohësh botën në një horizont pa skaj, teksa të tjerët e shohin vetëm brenda dhomës erë myshku, do të thotë të ëndërrosh për diçka më të mirë, jetë dhe shpresëdhënëse. Po kur dhe për ku, pyesni apo jo? Të ecësh përkrah me ëndrrën tënde dhe lirinë e zogjve, teksa të tjerët godasin me gur e shqelma, t’u hapësh atyre një vend për frymë, do të thotë të duash dhe të mbrosh.

Po cilin dhe ku? Të dalësh me unin tënd e rrugës me gjemba të mos ia ankosh plagët, do të thotë të fitosh i lënduar, në një luginë betejë pritjesh, dhimbjesh e mllefesh. Të kesh mik veten në një rreth revoltues që të mbush me vrer, do të thotë ta marrësh atë dhe rrugës t’i dalësh në fund, atje ku veten dhe poetin e sheh me sy tjetër. Të njohësh një tip karakteristik për një periudhë e çast të caktuar, do të thotë ta pëlqesh dhe t’ia ndjekësh hapat drejt lindjes së diçkaje. Po ç’mund të lind tjetër pos frymorëve do të thoni apo jo? Mund të lind ndihma e dinjitetit për veten, ndihma e realizimit të ëndrrës, parë në netët e ftohta të dhjetorit, ndihma e gishtit për të treguar yjet në qiell dhe revoltën që toka nuk shndrit si to.

Të gjitha këto flasin për një karakter të fortë dhe triumfues në jetë, flasin për një emër romantik, individualist e poetik, flasin për një trup sfidues, një shpirt aventurist e qenie dëshirash madhore. I ngritur në këmbë, i ecur përkrah ëndrrës në një horizont të madh, me unin personal, mik poezish e tipik romantik ishte lord Bajroni, përfaqësuesi më i madh i letërsisë romantike angleze. Një shpirt revoltues, i etur për liri jete, për kënaqësi e ëmbëlsi rinore. Një lord përballë mashtrimit, dhunës, intrigës, mllefit e së keqes. Një lord triumfues. Po ku??? Në një vend dhimbjesh, ku të tjerët mposhtin çdo gjë ndryshe, çdo gjë vezulluese, çdo gjë të bardhë, vetëm për të qenë sundues e në pushtet. Për të qenë ata që s’janë.

Të jesh ndryshe dhe të thyesh rregullat që bota tashmë i ka ngritur mbi ty e mbi të tjerët, që shoqëria i jeton dhe u prehet në paqe, duke i pranuar nga frika, do të thotë se nuk mendon si to, e përkundër tyre thyen norma vlerësuese për sytë e errët, por të hapur. Për sytë që shohin e s’dinë se çka. Për sytë që qajnë, e s’dinë për cilin dhe kur. Për sytë që luten të thonë diçka më shumë se buzët, në ditët kur vlerat thyhen e karakteri mbron njeriun që quhet mëkatar nga të tjerët. Kur këtë epitet e merr dhe ta dekorojnë qenie pa shpirt, nuk është ofendim, por ofendohesh që bota dhe ata që janë si ty, ende i lejojnë të tjerët të shprehin ide e me çdo mundësi të bëhen vrasës shpirtrash, shkatërrues ëndrrash, prishësh gjumi, mallkues nate, rebelë rrethesh, intrigantë qeniesh e lëndues shpirti. Të dalësh mbi këto, si një lule në mes dëbore, të lëndohesh e përsëri të thuash se ia vlen të bësh ndryshime për të mirë, të gëzohesh dhe zogut t’ia japësh të drejtën të thur këngë gëzimesh, do të thotë të jesh ti, vetja jote, uni yt, por i huaj e i humbur për të tjerët, i marrë për të nënshtruarit, i dobët për të rënët.

Të ngrihesh për të marrë një rrugë zbavitjesh, rebelimesh e kënaqësish të reja, vetëm pse vendi yt nuk t’i fal të priturat tua; të njohësh emrin e vendit, numrin e dhomës, aromën e çarçafëve, perden e mbledhur, llambën e rrëzuar, parfumin e kthyer, librin e hapur, stilografin e thyer, gotën e zbrazur, do të thotë të jesh pranë tyre, vëzhgues i monotonisë, soditës i qiellit; do të thotë të jesh pranë e larg njëkohësisht, sepse janë të tuat, ishin edhe kur dikur të identifikonin me to, pa e ditur se shpirti yt asnjëherë nuk u përkiste atyre. Kjo do të thotë ta njohësh shumë pak një qenie, teksa ajo kërkon liri dhe nuk i intereson nëse ti e njeh apo jo.

Por liria, nuk përkufizohet gjithmonë me horizont të gjerë, me dritë mbi kokë, me lule në dorë, me këmishë të hapur, me kollare të liruar; ajo nuk ka të bëjë me atë se si të tjerët krijojnë imazhin tonë. Ajo shpesh ndjehet edhe kur qielli loton e ty ombrella jote të refuzon ta mbash, ajo kërkon të jesh vetja jote dhe t’i dalësh shiut me fytyrë të qeshur, pasi ti brenda vetes lutesh të bjerë pa frikë, të të bëjë vetja, qenia jote.

Liria ndjehet kur ti e sheh qiellin edhe nga dritarja e katit më të lartë dhe nuk mendon se ata poshtë ta kanë frikën; ti e sheh veten duke ecur përkrahë albatrosëve, atje gjen muzat dhe u lutesh të rrinë me ty, të të frymëzojnë për shkrime, për diçka që ti e ndjen dhe e quan liri. Liri për dorën, por jo edhe për lapsin, pasi ky i fundit çdoherë ndjen dhimbje, çdo ditë ngërthehet nga gishtërinjtë e tu, lutet ta lësh, të ikësh dhe në udhëtime mos ta torturosh, përderisa ti mendon se sa herë që e rrotullon, ai ndjen përkëdhelje.
Stilografët çdoherë kanë qenë shoqëruesit më të mirë të njerëzve. Edhe të atyre me sy soditës, edhe të atyre me frikë jete. Edhe të atyre që mbyllen më vete me unin e tyre. Jo mbyllje brenda dhomës, jo mbyllje brenda podrumesh, por mbyllje nga rrethi në një hapësirë tjetër, në një vend lulesh, aromash, qetësish, romancash, sonetesh, pianosh, parfumesh, lapsash… Në një vend, ku në emër të lirisë, thur vargje, krijon letërsi, mbron personazhe, uron ca të tjerë, takon veten, merr jetë, frymëzon shpirtin e jeton për të bukurën.

Por sa të tjerët e pranojnë të bukurën nga një rebel, nga një bohem? Sa të tjerët pranojnë vargjet e dikujt që është ndryshe? Sa ai dhe vargjet e tij lexohen natën? Atëherë kur errësira mbulon tokën, mbyll qeniet, mbyll dritaret, pengon sytë, por nuk ta mundëson të mos hysh në një botë, nuk të lejon të mos hidhesh në krahët e një poeti aventurist. Të ndjesh frymëmarrje në vargjet e tij, të dëgjosh zërin e tij, të pranosh mendimet e tij elokuente, të jesh me të dhe ta falënderosh për jetën, për artin, për fjalën, për gjithçka që ti e ndjen, e ai të pranon me lule në dorë. Të merr brenda vetes, e aty të tregon veten, të flet për ëndrrat, për yjet, për çdo gjë të re.

Ti e beson dhe së bashku me vargjet përjeton çdo hap të tij, qan kur ai gëzohet, qesh kur ai në vend të emrit të thotë nofkën, në vend të motrës të quan vëlla, kur të veçon nga të tjerët e të thur vargje. Dëshiron të jetë ndryshe. Të flet me gjuhë sysh, me gjuhë zemre, me gjuhë zogjsh, me gjuhë arome..

Një poet aventurist fsheh në thellësi të shpirtit dëshirat më të mëdha për jetën, për të ardhmen; aty i flenë fjalët më të buta, më të ngrohta, më të sinqerta, por rrethi ku jeton nuk i lë hapësirë lirie, nuk ia njeh fjalët, nuk ia pranon shkronjat, nuk ia zbulon mendimet, nuk ia lexon sytë. E trajton të njëjtë me të tjerët, edhe pse të tjerët mund të mos kenë nxjerrë asnjëherë mendime në letër, mund edhe të mos kenë ëndërruar.

I tillë ishte lord Bajroni, i cili vuante në rrethin e tij shoqëror dhe bënte jetë të shfrenuar, të pakënaqur, të dëshpëruar e të deprimuar nga intrigat e rrethit, i cili e la çdoherë me lot në sy për fytyrën e vajzës. Lindi në Londër, aty hodhi hapat e parë, aty qau, aty mbeti pa bukë, pa baba, por jo pa shpirt artisti, jo pa fjalë poeti, jo pa ngjyrë stilografi. Aty i qeshi e ëma, ajo aty e përkëdheli, por nuk ia tregoi fundin e mirë, pasi nga dashuria e tepruar, e lëndoi të dashurin dhe nuk i fali edukatë të drejtë.

Temperamenti i tij eksploziv, i paqëndrueshëm dhe me kompleksin e inferioritetit, e bënë atë ndryshe, më kërkues ndaj jetës dhe më dëshpërues kur nuk merrte gjërat që dëshironte. Ikte nga realiteti i hidhur, ikte nga zhurma e rrugës, nga fryma e njerëzve, nga lajkat e aristokratëve, nga klasa reaksionare, nga politika, nga e shoqja, nga jeta, por jo nga fjala. Pasi po të kishte ikur nga ajo, ne sot nuk do ta njihnim Çajld Haroldin, personazhin përmes të cilit flet vetë ai, Prometheut të shekullit XIX, heroit romantik, romantikut të vetmuar, romantikut të burgosur në hapësirë të gjerë, të pezmatuar nga politika e të harruar nga përfaqësuesit e saj. Romantikut me ideale. Po ku???
Aty ku nuk njihej natyra madhështore, aty ku e kaluara tregohej ndryshe nga të rinjtë, aty ku e panjohura nuk kishte kërkues për ta deshifruar, aty ku qetësia shpirtërore dhe zogu nuk liheshin të lirë, aty ku freskia e mëngjesit sillte tmerrin, vajin, mallin dhe dhembjen, aty ku idealet përmbyseshin, nëpërkëmbeshin dhe dhuna afronte dimrin me shkurtin. Aty ku gjithçka ishte e ftohtë, pa emër, pa zë, e dobët dhe e errët. Aty ku liria mohohej e njeriu kishte frikë të synonte, të dashuronte, të jetonte, të frymonte e të shkruante. Aty ku stilografi vuloste vetëm krimet, dhunën dhe tragjiken, aty ku fjala qëndronte në heshtje, aty ku ajo vritej, mallkohej e njeriu kishte frikë ta nxirrte.

Por këtë nuk e mendonte Bajroni. Ai Haroldin e vet e krijoi në vende të ndryshme, në çaste të bukura e të mahnitshme i dha gëzime. Ai futi atë në suaza të letërsisë, i dha frymë, i dha emër, jetë, ndodhi. E dërgoi në piedestal, e uli poshtë, e bëri luftëtar, e bëri të dashuronte, e bëri aventurist, personazh me ideale, me ëndrra, e bëri trim, por edhe të vuajtur. I ndërtoi kala, por e la edhe në podrumet më të errëta. Aty të merrte frymë e të ëndërronte për vashën e zemrës, edhe pse vitet nuk e lejuan ta gëzonte. Ky ishte Haroldi, romantiku i zjarrtë, i etur për liri, për jetë. I mbushur me dëshira, ëndrra, sinqeritet, krenari dhe guxim. I tillë ishte ai, personazhi romantik i futur në letërsi, për të sjellë një frymë të re dhe vargje poetike për shpirtrat e rinj.

Më Shumë

Lajmet e Fundit